Jump to content

Дезинформация

From Vikipediya

Дезинформация — ташвиқот ёки пропаганданинг бир қисми бўлиб, одамларни алдаш учун атайлаб тарқатилган ёлғон ахборот сифатида таърифланади.[1] Рус манбаларида эса „Дезинформация бу — рақобатчига ёки бизнес шеригига янада самарали жанговар ҳаракатлар, ҳамкорлик қилиш, ахборотнинг сизиб чиқишини текшириш ва унинг чиқиб кетиш йўналишини текшириш ҳамда қора бозорнинг потенциал мижозларини аниқлаш учун атайлаб ёлғон ёки бузиб кўрсатилган ахборот яратиш ва тарқатиш жараёни[2]“ дея тарифланган.

Бугун, бир кунда, биз 15-асрдаги одамларнинг умри давомида олганидан кўра кўпроқ маълумот оламиз. Масалан, бундан атиги бир аср олдин инсон ҳаётида атиги 50 та китоб ўқий оларди.

Дезинформация — жамоатчилик фикрига таъсир ўтказиш ёки ҳақиқатни яшириш учун атайлаб ва кўпинча яширин равишда тарқатилган ёлғон маълумотлар[3]

Мартин Гилберт томонидан ўтказилган тадқиқотга кўра, 1986-йилда бир киши 40 та газетага жойлаштирилиши мумкин бўлган маълумотни олган. 2007-йилда Интернет ва телевидениядан қулай фойдаланиш туфайли уларнинг сони сезиларли даражада ошди: ҳар куни бир киши оладиган маълумот 174 та газетага тўғри келади.[4]

Ҳар куни биз юзлаб хабарларни оламиз, бизни қизиқтирадиган ёки эътиборимизни тортадиган контентни истеъмол қиламиз ва тез-тез баҳам кўрамиз. Аммо ахборотларнинг бундай мавжудлиги учун тўлаш керак бўлган нарх бор: бу ахборот оқимида биз қасддан ва атайлаб қилиниши мумкин бўлган манипуляцияларга дуч келамиз, улар бизни онлайн ва офлайн режимда тақиб этади. Шунинг учун юқори сифатли ахборотни манипуляция ёки ёлғон маълумотлардан фарқлашни ўрганиш муҳимдир. Масалан, ҳайратланарли сарлавҳалар, клик-бейтлар, сохта мутахассисларнинг мулоҳазалари, пуллик ёки „яширин“ реклама шулар жумласидандир. Дезинформациялар ҳаётимизда шунчалик кенг тарқалганки, нотўғри ахборот тушунчаси Диcтионарй.cом сайтида 2018-йил сўзи сифатида баҳоланди.

Агар биз улкан глобал медиа маконини океан билан солиштирадиган бўлсак, дезинформация бизнинг ахборот экотизимимизни ифлослантирадиган, бир-бири билан мулоқот қилиш қобилиятини бузадиган, жамиятни беқарорлаштирадиган ва қутблантирадиган пластик ахлатдир.

Сохта янгиликлар доимо мавжуд бўлган. Агар нотўғри маълумот беихтиёр тарқалса, бу ўз-ўзидан хавф туғдирмайди. Умуман олганда, бундай хабарлар одатда „газета ўрдаклари“ ёки нотўғри маълумотлар деб аталади ва баъзи ёлғон хабарлар ҳатто кулгили бўлиши мумкин. Бундай ҳолларда, улар шунчалик бўрттирилган ва ўткир бўлиши мумкинки, уларни ўзлари учун мўлжалланган нарса сифатида қабул қилиш мумкин: сатира сифатида.

Ўз навбатида, чалғитувчи ва ёлғон маълумотлар, агар у алдаш ёки таъсир қилиш мақсадида махсус тарқатилса, хавфли бўлади. Бундай ҳолларда биз дезинформация ҳақида гапирамиз. Шундай қилиб, унинг ишончсиз маълумотлардан асосий фарқи кўзланган мақсаднинг мавжудлигидадир.[5]

Шунингдек, дезинформациянинг ўзи ахборотнинг манипуляция қилиш жараёнидир, масалан: тўлиқ бўлмаган ёки тўлиқ, лекин аллақачон кераксиз ахборотларни тақдим этиш орқали кимнидир чалғитиш, контекстни бузиш, ахборотларнинг бир қисмини бузиш мумкин бўлади.

Бундай таъсирнинг мақсади ҳар доим бир хил — рақибни манипулятор хоҳлаган ишни қилишга ундаш. Ўзига нисбатан дезинформация йўналтирилган субектнинг ҳаракати манипулятор учун зарур бўлган қарорни қабул қилиш ёки манипулятор учун ноқулай бўлган қарорни қабул қилишдан бош тортишдан иборат бўлиши мумкин. Лекин ҳар қандай ҳолатда ҳам якуний мақсад — рақиб томонидан амалга ошириладиган ҳаракатларни бошқариш бўлиб қолади.

Шунинг учун ҳам дезинформация инсон фаолиятининг маҳсули бўлиб, у нотўғри таассурот яратишга уринади ва шунга мос равишда керакли ҳаракатлар ёки ҳаракацизликка ундайди.

Дезинформация турлари

[edit | edit source]
  • муайян шахсни ёки шахслар гуруҳини (шу жумладан, бутун халқни) чалғитиш;
  • манипуляция қилиш (бир шахс ёки бир гуруҳ шахсларнинг ҳаракатлари билан);
  • бирор муаммо ёки об’экт ҳақида жамоатчилик фикрини шакллантириш.

Дезинформацион тадқиқотлар амалий тадқиқот соҳаси сифатида кенгайиб бормоқда.[6]

Дезинформацияни тарқатиш стратегиялари

[edit | edit source]

Академик адабиётларда дезинформацияни тарқатишнинг тўртта асосий усули мавжуд:[7]

  1. Танланган сензура.
  2. Қидирув рейтингини манипуляция қилиш.
  3. Бузиш ва озод қилиш
  4. Тўғридан-тўғри дезинформацияни тарқатиш

Дезинформацияга қарши кураш

[edit | edit source]

Шуни ҳисобга олиш керакки, дезинформация Интернетда тезроқ тарқалади ва рақамли даврдан олдинги даврга қараганда камроқ назорат қилинади. Ижтимоий тармоқларда бир неча дақиқада исталган материал жўнатилиши, „лайк“ қўйилиши ёки шарҳлар обектига айланиши мумкин. Шунга кўра, бу дезинформацияни тарқатиш вазифасини сезиларли даражада осонлаштиради: бугунги кунда деярли ҳар бир киши ижтимоий тармоқдаги аккаунтга эга ва шунинг учун ҳар бир фойдаланувчи (ҳеч бўлмаганда назарий жиҳатдан) дезинформацион материалларни тайёрлаш ва уларни кенг аудиторияга етказиш имкониятига эга.[8]

Шу сабабли, Дезинформациянинг тарқалишига ҳисса қўшмаслик учун барча саъй-ҳаракатларни амалга ошириш жуда зарур.

Ҳозирги ахборот экотизимини тушуниш учун биз учта элементни ажратишимиз керак:

  1. Яратилаётган ва баҳам кўриладиган ҳар хил турдаги контент
  2. Ушбу контентни яратганларнинг мотивлари
  3. Ушбу контентни тарқатиш усуллари[9]

Манбалар:

[edit | edit source]
  1. ↑ „Ион Миҳаи Паcепа анд Роналд Ж. Рйчлак (2013), Дисинформатион: Формер Спй Чиэф Ревеалс Сеcрет Стратегиэс фор Ундермининг Фреэдом, Аттаcкинг Религион, анд Промотинг Террорисм, WНД Боокс, пп. 4–6, 34–39, 75, ИСБН 978-1-936488-60-5“.
  2. ↑ Гл. ред. А.М.Прохоров. Большая Советская Энциклопедия. — 3. — М.: Советская Энциклопедия, 1972. — С. 29. — 592 с.. 
  3. ↑ „дисинформатион“.
  4. ↑ „В мире неопределенности: охота за нашим вниманием“.
  5. ↑ „Wҳат ис дисинформатион? Wҳат ис тҳе дифференcе бетwеэн мисинформатион анд дисинформатион? Анд wҳен доэс фалсе неwс беcоме дангероус? Ан интродуcтион то а cомплех проблем.“.
  6. ↑ Тандоc, Эдсон C. Тҳе фаcц оф факе неwс: А ресеарч ревиэw. // Охфорд : Wилей, 2007. — 2019.. 
  7. ↑ Жошуа Туcкер, Андреw Гуэсс, Пабло Барбера, Cристиан Ваccари, Алехандра Сиэгел. Соcиал Медиа, Политиcал Поларизатион, анд Политиcал Дисинформатион: А Ревиэw оф тҳе Сcиэнтифиc Литературе // ССРН Элеcтрониc Жоурнал. — 2018. — ИССН 1556-5068. — дои:10.2139/ссрн.3144139.. 
  8. ↑ „Чем отличается недостоверная информация от дезинформации? И при каких условиях ложные сообщения начинают представлять опасность? Введение в комплексную проблематику.“.
  9. ↑ „Факе неwс. Ит’с cомплиcатед. Cлаире Wардле“.
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dezinformatsiya&oldid=4215127"