Kontent qismiga oʻtish

Hans Luther: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrir
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
kTahrir izohi yoʻq
 
(8 oraliq tahrir tomonidan 5 foydalanuvchi koʻrsatilmagan)
Qator 1: Qator 1:
{{Davlat arbobi bilgiqutisi
{{Davlat arbobi bilgiqutisi
| ismi = Gans Lyuter
| ismi = Hans Luther
| asl ismi = {{lang-de|Hans Luther}}
| tasvir = Bundesarchiv Bild 146-1969-008A-07, Hans Luther.jpg
| tasvir = Bundesarchiv Bild 146-1969-008A-07, Hans Luther.jpg
| uzunlik = 220
| uzunlik = 220
Qator 11: Qator 10:
| tugash davri = [[12-may]] [[1926-yil]]
| tugash davri = [[12-may]] [[1926-yil]]
| premyer =
| premyer =
| prezident = Fridrix Ebert<br>Gans Lyuter (v.b.),<br>Valter Simons (v.b.),<br>Paul fon Gindenburg
| prezident = Fridrix Ebert<br>Hans Luther (v.b.),<br>Valter Simons (v.b.),<br>Paul fon Gindenburg
| vitse-prezident = | gubernator = | vitse-gubernator = | vazir = | bosh vazir = | birinchi vazir = | monarx = | noib = | kansler = | parlament = | lider = | hokim = | hokim yordamchisi = | hukmdor = | hukmdor yordamchisi = | yordamchisi = | muvaqqat = | muxolif =
| vitse-prezident = | gubernator = | vitse-gubernator = | vazir = | bosh vazir = | birinchi vazir = | monarx = | noib = | kansler = | parlament = | lider = | hokim = | hokim yordamchisi = | hukmdor = | hukmdor yordamchisi = | yordamchisi = | muvaqqat = | muxolif =
| oʻrinbosar =
| oʻrinbosar =
| oʻtmishdoshi = Vilgelm Marks
| oʻtmishdoshi = [[Wilhelm Marx]]
| vorisi = Vilgelm Marks
| vorisi = [[Wilhelm Marx]]
| avvalgisi =
| avvalgisi =
| keyingisi =
| keyingisi =
Qator 46: Qator 45:
| muxolif_3 =
| muxolif_3 =
| oʻrinbosar_3 =
| oʻrinbosar_3 =
| oʻtmishdoshi_3 = [[Hjalmar Schacht|Yalmar Shaxt]]
| oʻtmishdoshi_3 = [[Hjalmar Schacht]]
| vorisi_3 = [[Hjalmar Schacht|Yalmar Shaxt]]
| vorisi_3 = [[Hjalmar Schacht]]
| avvalgisi_3 =
| avvalgisi_3 =
| keyingisi_3 =
| keyingisi_3 =
Qator 73: Qator 72:
| boshlanish davri_5 = [[6-oktabr]] [[1923-yil]]
| boshlanish davri_5 = [[6-oktabr]] [[1923-yil]]
| tugash davri_5 = [[15-dekabr]] [[1924-yil]]
| tugash davri_5 = [[15-dekabr]] [[1924-yil]]
| premyer_5 = Gustav Shtrezeman,<br>Vilgelm Marks
| premyer_5 = Gustav Shtrezeman,<br>[[Wilhelm Marx]]
| prezident_5 =
| prezident_5 =
| vitse-prezident_5 = | gubernator_5 = | vitse-gubernator_5 = | vazir_5 = | bosh vazir_5 = | birinchi vazir_5 = | monarx_5 = | noib_5 = | kansler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hokim_5 = | hokim yordamchisi_5 = | hukmdor_5 = | hukmdor yordamchisi_5 = | yordamchisi_5 = | muvaqqat_5 = | muxolif_5 =
| vitse-prezident_5 = | gubernator_5 = | vitse-gubernator_5 = | vazir_5 = | bosh vazir_5 = | birinchi vazir_5 = | monarx_5 = | noib_5 = | kansler_5 = | parlament_5 = | lider_5 = | hokim_5 = | hokim yordamchisi_5 = | hukmdor_5 = | hukmdor yordamchisi_5 = | yordamchisi_5 = | muvaqqat_5 = | muxolif_5 =
Qator 88: Qator 87:
| boshlanish davri_6 = [[1-dekabr]] [[1922-yil]]
| boshlanish davri_6 = [[1-dekabr]] [[1922-yil]]
| tugash davri_6 = [[4-oktabr]] [[1923-yil]]
| tugash davri_6 = [[4-oktabr]] [[1923-yil]]
| premyer_6 = Vilgelm Kuno,<br>Gustav Shtrezeman
| premyer_6 = Wilhelm Kuno,<br>Gustav Shtrezeman
| prezident_6 = | vitse-prezident_6 = | gubernator_6 = | vitse-gubernator_6 = | vazir_6 = | bosh vazir_6 = | birinchi vazir_6 = | monarx_6 = | noib_6 = | kansler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hokim_6 = | hokim yordamchisi_6 = | hukmdor_6 = | hukmdor yordamchisi_6 = | yordamchisi_6 = | muvaqqat_6 = | muxolif_6 =
| prezident_6 = | vitse-prezident_6 = | gubernator_6 = | vitse-gubernator_6 = | vazir_6 = | bosh vazir_6 = | birinchi vazir_6 = | monarx_6 = | noib_6 = | kansler_6 = | parlament_6 = | lider_6 = | hokim_6 = | hokim yordamchisi_6 = | hukmdor_6 = | hukmdor yordamchisi_6 = | yordamchisi_6 = | muvaqqat_6 = | muxolif_6 =
| oʻrinbosar_6 =
| oʻrinbosar_6 =
Qator 95: Qator 94:
| avvalgisi_6 =
| avvalgisi_6 =
| keyingisi_6 =
| keyingisi_6 =
| tugʻilgan sanasi = 10-mart 1879-yil
| tugʻilgan sanasi = 10-mart 1879-yil
| tugʻilgan joyi = [[Berlin]], [[Germaniya imperiyasi]]
| tugʻilgan joyi = [[Berlin]], [[Germaniya imperiyasi]]
| vafot sanasi = {{death date and age|1962|5|11|1879|3|10}}
| vafot sanasi = {{death date and age|1962|5|11|1879|3|10}}
| vafot joyi = [[Dusseldorf|Dyusseldorf]], Shimoliy Reyn Vestfaliya, [[Germaniya Federativ Respublikasi(1949—1990)|Germaniya]]
| vafot joyi = [[Dusseldorf|Dyusseldorf]], [[Shimoliy Reyn-Vestfaliya|Shimoliy Reyn Vestfaliya]], [[Germaniya Federativ Respublikasi(1949—1990)|Germaniya]]
| vafot sababi =
| vafot sababi =
| fuqaroligi =
| fuqaroligi =
| millati =
| millati =
| partiya = Germaniya xalq partiyasi (1929—1933)
| partiya = Germaniya xalq partiyasi (1929—1933)
| boshqa partiya =
| boshqa partiya =
| boʻyi =
| boʻyi =
| turmush_oʻrtogʻi =
| turmush_oʻrtogʻi =
| bolalari =
| bolalari =
| otasi =
| otasi =
| onasi =
| onasi =
| nikohsiz jufti =
| nikohsiz jufti =
| munosabatlar =
| munosabatlar =
| qarindoshlari =
| qarindoshlari =
| istiqomat joyi =
| istiqomat joyi =
| dini = lyuteran
| dini = Lutheran
| taʼlim = Berlin Universiteti<br>Jeneva Universiteti<br>Kil Universiteti
| taʼlim = Berlin Universiteti<br />Jeneva Universiteti<br />Kil Universiteti
| alma_mater =
| alma_mater =
| kasbi = advokat
| kasbi = advokat
| mashhur ishlari =
| mashhur ishlari =
| maoshi =
| maoshi =
| kabinet =
| kabinet =
| qoʻmitalar =
| qoʻmitalar =
| portfolio =
| portfolio =
| ilmiy unvoni =
| ilmiy unvoni =
| unvoni =
| unvoni =
| maʼlumoti =
| maʼlumoti =
| mukofotlari =
| mukofotlari =
| dafn etilgan joyi = [[Stoffeler Friedhof]]
}}
}}
⚫
'''Gans Lyuter''' ( {{Lang-de|Hans Luther}} ; [[1879]] [[10-mart|yil 10 mart]], [[Berlin]], [[Germaniya imperiyasi]], — [[1962]] [[11-may|yil 11 may]], [[Dusseldorf|Dyusseldorf]], [[Germaniya Federativ Respublikasi (1949—1990)|Germaniya]] ) — nemis davlat arbobi, moliyachi va diplomati, Germaniya kansleri ( [[1925]] — [[1926]] ), Reyxsbank prezidenti ( [[1930]] — [[1933]] ).


⚫
'''Hans Luther''' ({{talaffuz|Hans Lyuter}}; [[1879-yil]] [[10-mart]], [[Berlin]], [[Germaniya imperiyasi]] — [[1962-yil]] [[11-may]], [[Dusseldorf]], [[Germaniya Federativ Respublikasi (1949—1990)|Germaniya]]) — [[nemis]] davlat arbobi, moliyachi va diplomati, Germaniya kansleri ([[1925]]—[[1926]]), Reyxsbank prezidenti ([[1930]] — [[1933]]).
⚫
== Biografiya ==


== Biografiyasi ==
=== Yoshlik yillari. Davlat xizmatidagi faoliyati ===
=== Yoshlik yillari. Davlat xizmatidagi faoliyati ===
Gans Lyuter Berlinda, lyuteran oilasida, boy, yog'och mahsulotlar savdogari Otto Lyuter (1848-1912) va Vilgelmina Lyuterning (Hyubner) xonodonida tug'ilgan <ref name="Bio2">{{Web manbasi|url=https://www.dhm.de/lemo/Biografie/hans-luther|title=Biografie Hans Luther (German)|publisher=Deutsches Historisches Museum|accessdate=19 January 2015}}</ref> .
Hans Luther Berlinda, Lutheran oilasida, boy, yogʻoch mahsulotlar savdogari Otto Luther (1848-1912) va Wilhelmina Lutherning (Hyubner) xonodonida tugʻilgan<ref name="Bio2">{{Veb manbasi|url=https://www.dhm.de/lemo/Biografie/hans-luther|title=Biografie Hans Luther (German)|publisher=Deutsches Historisches Museum|accessdate=19-yanvar 2015-yil}}</ref>.


1897 yilda Leybnits gimnaziyasini tamomlagandan so'ng Jeneva universitetida huquqshunoslik bo'yicha o'qishni boshladi. U [[Berlin universiteti]] va Kil universitetlarida o'qishni davom ettirdi. 1904 yilda davlat yuridik imtihonlarini a'lo baholarga topshirdi. 1907 yil mart oyida baholovchi unvoni uchun imtihondan so'ng, Magdeburg magistratining yuridik bo'limi boshlig'i etib tayinlandi.
1897-yilda Leybnits gimnaziyasini tamomlagandan soʻng Jeneva universitetida huquqshunoslik boʻyicha oʻqishni boshladi. U [[Berlin universiteti]] va Kil universitetlarida oʻqishni davom ettirdi. 1904-yilda davlat yuridik imtihonlarini aʼlo baholarga topshirdi. 1907-yil mart oyida baholovchi unvoni uchun imtihondan soʻng, Magdeburg magistratining yuridik boʻlimi boshligʻi etib tayinlandi.


1907 yilda u o'zining birinchi xotiniga uylandi. Lekin kanslerlik lavozimidan biroz oldin xotini vafot etadi. Ularning to'rtta qizi bor edi, ulardan ikkitasi go'dakligida vafot etadi.
1907-yilda u oʻzining birinchi xotiniga uylandi. Lekin kanslerlik lavozimidan biroz oldin xotini vafot etadi. Ularning toʻrtta qizi bor edi, ulardan ikkitasi goʻdakligida vafot etadi.


Lyuter 1913 yil fevraligacha Magdeburgda qolib, Prussiya shaharlar ittifoqining tijorat direktori lavozimini egalladi.
Luther 1913-yil fevraligacha Magdeburgda qolib, Prussiya shaharlar ittifoqining tijorat direktori lavozimini egalladi.


1918-1922 yillarda - [[Essen|Essen oberburgomistri]] (meri) bo'lgan. 1919 yilda texnik muharrir Geynrix Raysner, bankir Vilgelm fon Valdtauzen va kimyogar Frants Fisher bilan birgalikda "Reyn-Vestfaliya sanoat zonasida fan va hayot jamiyati"ga asos solgan. Keyinchalik jamiyat Texnologiyalar Uyiga (HDT) aylantirildi, u bugungi kunda Germaniyaning eng qadimgi mustaqil texnik ta'lim instituti bo'lib, bosh qarorgohi Essen shahrida va filiallari Berlin va Myunxenda joylashgan.
1918-1922-yillarda — [[Essen|Essen oberburgomistri]] (meri) boʻlgan. 1919-yilda texnik muharrir Geynrix Raysner, bankir Wilhelm fon Valdtauzen va kimyogar Frants Fisher bilan birgalikda „Reyn-Vestfaliya sanoat zonasida fan va hayot jamiyati“ga asos solgan. Keyinchalik jamiyat Texnologiyalar Uyiga (HDT) aylantirildi, u bugungi kunda Germaniyaning eng qadimgi mustaqil texnik taʼlim instituti boʻlib, bosh qarorgohi Essen shahrida va filiallari Berlin va Myunxenda joylashgan.


1922 yil noyabrda partiyasiz bõlishiga qaramay, shu bilan birga, Germaniya Xalq partiyasiga (NNP) yaqin siyosatchi sifatida Germaniyaning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi vaziri etib tayinlangan.
1922-yil noyabrda partiyasiz bõlishiga qaramay, shu bilan birga, Germaniya Xalq partiyasiga (NNP) yaqin siyosatchi sifatida Germaniyaning Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi vaziri etib tayinlangan.


1923 yil oktyabr oyida NNP raisi G. Strezeman hukumatida moliya vaziri etib tayinlandi.[[Giperinflyatsiya|Giperinflatsiyani]] tugatishga qaratilgan pul islohotini amalga oshirishni nazorat qildi. 1923 yil 15 noyabrda Rent markasi va 1924 yil 30 avgustda - Reyxsmark muomalaga kiritildi.
1923-yil oktabr oyida NNP raisi G. Strezeman hukumatida moliya vaziri etib tayinlandi.[[Giperinflyatsiya|Giperinflatsiyani]] tugatishga qaratilgan pul islohotini amalga oshirishni nazorat qildi. 1923-yil 15-noyabrda Rent markasi va 1924-yil 30-avgustda — Reyxsmark muomalaga kiritildi.


=== Kansler lavozimida. Iste'foga chiqishi. ===
=== Kansler lavozimida. Isteʼfoga chiqishi ===
1925-yil yanvarida “katta koalitsiya” parchalanganidan soʻng, prezident Ebert kansler Strezeman tavsiyasiga koʻra, unga hukumat tuzish vazifasini topshirdi. Lyuter hukumati [[Weimar Respublikasi|Veymar Respublikasining]] birinchi o'ng qanot hukumati bo'ldi, uning tarkibiga sotsial-demokratlar kirmadi, lekin ilk bor Germaniya Milliy xalq partiyasi (NNPP) vakillari kirdi. O'sha yilning fevral oyining oxirida Ebert vafotidan so'ng, u 12 kun davomida muvaqqat prezident vazifasini bajarib turdi.
1925-yil yanvarida „katta koalitsiya“ parchalanganidan soʻng, prezident Ebert kansler Strezeman tavsiyasiga koʻra, unga hukumat tuzish vazifasini topshirdi. Luther hukumati [[Weimar Respublikasi|Veymar Respublikasining]] birinchi oʻng qanot hukumati boʻldi, uning tarkibiga sotsial-demokratlar kirmadi, lekin ilk bor Germaniya Milliy xalq partiyasi (NNPP) vakillari kirdi. Oʻsha yilning fevral oyining oxirida Ebert vafotidan soʻng, u 12 kun davomida muvaqqat prezident vazifasini bajarib turdi.


[[Fayl:Bundesarchiv Bild 102-02063, Reichskabinett Luther I.jpg|thumb|Lyuterning Reyxs vazirlari. 1925-yil]]
[[Fayl:Bundesarchiv Bild 102-02063, Reichskabinett Luther I.jpg|thumb|Lutherning Reyxs vazirlari. 1925-yil]]
1925-yil 5-16-oktabr kunlari Lokarno shahrida boʻlib oʻtgan xalqaro konferensiyada qatnashdi va u yerda Lokarno shartnomalarini [[Shartnoma|imzoladi]] . Bu "Lokarno inqirozi" ni keltirib chiqardi - 25 oktyabrda NNPP partiyasiga mansub vazirlar hukumatni tark etishdi va u parlamentdagi ko'pchilikni yo'qotdi. 26 oktyabrda iste'fodagi millatchi fon Shliben o'rniga u moliya vaziri lavozimini egalladi va uni 1926 yil 20 yanvargacha kansler lavozimi bilan bir vaqtda egallab turdi. 1925 yil 19 noyabrda uning kabineti Lokarno shartnomalari imzolanganidan keyin iste'foga chiqishga qaror qildi. 27-noyabr kuni Reyxstagdagi SPD fraksiyasi shartnomalarni ratifikatsiya qilish uchun ovoz berdi, qaror 291 ovoz bilan (174 ovoz qarshi) qabul qilindi. Vazirlar Mahkamasi 5 dekabrda isteʼfoga chiqdi.
1925-yil 5-16-oktabr kunlari Lokarno shahrida boʻlib oʻtgan xalqaro konferensiyada qatnashdi va u yerda Lokarno shartnomalarini [[Shartnoma|imzoladi]]. Bu „Lokarno inqirozi“ ni keltirib chiqardi — 25-oktabrda NNPP partiyasiga mansub vazirlar hukumatni tark etishdi va u parlamentdagi koʻpchilikni yoʻqotdi. 26-oktabrda isteʼfodagi millatchi fon Shliben oʻrniga u moliya vaziri lavozimini egalladi va uni 1926-yil 20-yanvargacha kansler lavozimi bilan bir vaqtda egallab turdi. 1925-yil 19-noyabrda uning kabineti Lokarno shartnomalari imzolanganidan keyin isteʼfoga chiqishga qaror qildi. 27-noyabr kuni Reyxstagdagi SPD fraksiyasi shartnomalarni ratifikatsiya qilish uchun ovoz berdi, qaror 291 ovoz bilan (174 ovoz qarshi) qabul qilindi. Vazirlar Mahkamasi 5-dekabrda isteʼfoga chiqdi.


1926 yil 13 yanvar Prezident Gindenburg Lyuterga vazirlar mahkamasini tuzishni buyurdi va bir hafta o'tib Reyx kansleri vazifasini bajaruvchi sotsial-demokratlar va millatchilarsiz yangi markazchi ozchilik hukumatini taqdim etdi.
1926-yil 13-yanvar Prezident Gindenburg Lutherga vazirlar mahkamasini tuzishni buyurdi va bir hafta oʻtib Reyx kansleri vazifasini bajaruvchi sotsial-demokratlar va millatchilarsiz yangi markazchi ozchilik hukumatini taqdim etdi.


1926 yil 1 mayda hukumat elchixonalar va konsulliklarga respublika bayrog'i bilan bir qatorda qora-oq-qizil ( imperator bayrog'ining ranglari) yuqori burchakda kichik qora-qizil-oltin tusli savdo floti bayrog'idan foydalanishga ruxsat berdi. Bu 1926 yil 12 mayda sotsial-demokratlar, kasaba uyushmalari va Reyxsbannerning g'azabini qo'zg'atdi. Reyxstag hukumatga tanbeh berdi va Lyuterning ikkinchi kabineti ham iste'foga chiqdi.
1926-yil 1-mayda hukumat elchixonalar va konsulliklarga respublika bayrogʻi bilan bir qatorda qora-oq-qizil (imperator bayrogʻining ranglari) yuqori burchakda kichik qora-qizil-oltin tusli savdo floti bayrogʻidan foydalanishga ruxsat berdi. Bu 1926-yil 12-mayda sotsial-demokratlar, kasaba uyushmalari va Reyxsbannerning gʻazabini qoʻzgʻatdi. Reyxstag hukumatga tanbeh berdi va Lutherning ikkinchi kabineti ham isteʼfoga chiqdi.


1929-1933 yillarda Germaniya Xalq partiyasi a'zosi edi. Lekin, 1960 yilda nashr etilgan "Partiyasiz siyosatchi" nomli memuarlari sarlavhasida u o'zining partiyasizligini ta'kidlaydi.
1929-1933-yillarda Germaniya Xalq partiyasi aʼzosi edi. Lekin, 1960-yilda nashr etilgan „Partiyasiz siyosatchi“ nomli memuarlari sarlavhasida u oʻzining partiyasizligini taʼkidlaydi.
[[Fayl:Bundesarchiv Bild 102-00131A, Otto Karl Geßler und Hans Luther.jpg|thumb|right|Otto Gesler (chapda) va Gans Lyuter (õngda)]]
[[Fayl:Bundesarchiv Bild 102-00131A, Otto Karl Geßler und Hans Luther.jpg|thumb|right|Otto Gesler (chapda) va Hans Luther (õngda)]]
Iste'foga chiqqanidan so'ng, u 《Germaniya Imperial Temir yo'llari》Deutsche Reichsbahn boshqaruvi a'zoligiga tayinlandi, biroq, avtomobil yo'llarining ikki toifali tizimiga o'tish bo'yicha sudda mag'lub bo'lgach, lavozimni tark etdi. Moliyaviy va sanoat kompaniyalari kuzatuv kengashlarida qator lavozimlarda ishlagan. Shuningdek, u nemis ipoteka banklarining qo'shma guruhini boshqargan. 1928 yilda “Imperiyani yangilash ittifoqi”ga asos solgan, bu islohot tadqiqot markazi keyinchalik omma oldida “Lyuterbund” nomi bilan atalgan. Uning asosiy maqsadi amalda mavjud bo'lgan davlat va Prussiyaning ajratishni bartaraf etish edi. Prussiya mavjud milliy tuzilishda butun xalq zarariga gegemon davlat yo'nalishini olib boradi, deb taxmin qilingan edi. Huquq va imkoniyatlar har tomonlama bo'linish va vakolatlarni kengaytirish bo'yicha quyidagilar taklif qilindi: Prussiyaga o'zining tarixiy kelib chiqishiga ko'ra o'zining davlat va davlat mulki kontseptsiyasini saqlab qolishga ruxsat berilishi kerak, lekin o'zi imperator erlari maqomi berilgan bir necha mustaqil hududlarga bo'linishi kerak.
Isteʼfoga chiqqanidan soʻng, u 《Germaniya Imperial Temir yoʻllari》Deutsche Reichsbahn boshqaruvi aʼzoligiga tayinlandi, biroq, avtomobil yoʻllarining ikki toifali tizimiga oʻtish boʻyicha sudda magʻlub boʻlgach, lavozimni tark etdi. Moliyaviy va sanoat kompaniyalari kuzatuv kengashlarida qator lavozimlarda ishlagan. Shuningdek, u nemis ipoteka banklarining qoʻshma guruhini boshqargan. 1928-yilda „Imperiyani yangilash ittifoqi“ga asos solgan, bu islohot tadqiqot markazi keyinchalik omma oldida „Lutherbund“ nomi bilan atalgan. Uning asosiy maqsadi amalda mavjud boʻlgan davlat va Prussiyaning ajratishni bartaraf etish edi. Prussiya mavjud milliy tuzilishda butun xalq zarariga gegemon davlat yoʻnalishini olib boradi, deb taxmin qilingan edi. Huquq va imkoniyatlar har tomonlama boʻlinish va vakolatlarni kengaytirish boʻyicha quyidagilar taklif qilindi: Prussiyaga oʻzining tarixiy kelib chiqishiga koʻra oʻzining davlat va davlat mulki kontseptsiyasini saqlab qolishga ruxsat berilishi kerak, lekin oʻzi imperator erlari maqomi berilgan bir necha mustaqil hududlarga boʻlinishi kerak.


=== Reyxsbankning boshlig'i sifatida ===
=== Reyxsbankning boshligʻi sifatida ===
[[Fayl:Reichskanzler Luther ca1925 146-2002-007-34.jpg|thumb|Gans Lyuter 1925 yil.]]
[[Fayl:Reichskanzler Luther ca1925 146-2002-007-34.jpg|thumb|Hans Luther 1925-yilda.]]
1930 yil 7 martda Reyxsbankning prezidenti Shaxt iste'foga chiqishini e'lon qildi va o'sha kuni kechqurun hukumat Lyuterning Reyxsbank prezidenti etib tayinlanishini yoqlab chiqdi, bu ishbilarmon doiralarda hurmat qozongan rent markasi joriy qilinishi ham katta rol o'ynagan edi. Reyxsbank qoshidagi Bosh kengash 11 mart kuni uning bank prezidenti lavozimiga nomzodini tasdiqladi. Ushbu lavozimda u deflyatsiya strategiyasiga amal qildi. O'zidan oldingi Shaxt bilan solishtirganda, u zaif menejer hisoblangan va Reyxsbank boshqaruviga qaram edi. Bundan tashqari, uning bank karerasi yo'qligi tanqid qilindi, bu esa uning kasbiy qobiliyatlariga shubha uyg'otdi. 1931 yilning yozida u kredit inqiroziga duch keldi. "Oltin bank qoidasi" ga muvofiq, jalb qilingan kapitalni tasarruf etish muddati uni qaytarish vaqtiga to'g'ri kelishi kerak edi. Lekin, chet eldan olingan muddati o'tgan kreditlarning qaytarib olinishi va xuddi shunday tartibdagi valyuta oqimini kirib kelmasligi moliyalashtirish taqchilligiga olib keladi. Bu faktlar oldindan ma'lum bo'lsa-da, hukumat va Reyxsbank bunday vaziyatga tayyor emas edi. Inqirozning kelib chiqishiga 1931 yil may oyida Avstriyadagi eng yirik xususiy bankning sinishi va Birinchi jahon urushidan keyin nemis reparatsiyalari uchun kelajakdagi to'lovlarni to'lash bo'yicha muhokamalar fonida xorijiy kapitalning ketishi sabab bo'ladi. Inqirozning iqtisodiy oqibatlari dahshatli edi. Reyxsbankda ro'yxatdan o'tgan chet el valyutasi chiqib ketishi shunchalik yuqori ediki, bu yuridik qoplama chegarasiga yetmas edi. Turli moliyaviy institutlar ham qiyin ahvolga tushib qoldi. Misol uchun, DANAT-Bank va Dresdner Bank o'zlarining to'lov qilishga qodir emasliklari haqida xabar berishlari kerak edi. Inqirozni bartaraf etish uchun qilingan barcha sa'y-harakatlar natija bermadi. Oxir-oqibat, siyosiy darajada uni bartaraf etishning hal qiluvchi choralari topildi.
1930-yil 7-martda Reyxsbankning prezidenti Shaxt isteʼfoga chiqishini eʼlon qildi va oʻsha kuni kechqurun hukumat Lutherning Reyxsbank prezidenti etib tayinlanishini yoqlab chiqdi, bu ishbilarmon doiralarda hurmat qozongan rent markasi joriy qilinishi ham katta rol oʻynagan edi. Reyxsbank qoshidagi Bosh kengash 11-mart kuni uning bank prezidenti lavozimiga nomzodini tasdiqladi. Ushbu lavozimda u deflyatsiya strategiyasiga amal qildi. Oʻzidan oldingi Shaxt bilan solishtirganda, u zaif menejer hisoblangan va Reyxsbank boshqaruviga qaram edi. Bundan tashqari, uning bank faoliyati yoʻqligi tanqid qilindi, bu esa uning kasbiy qobiliyatlariga shubha uygʻotdi. 1931-yilning yozida u kredit inqiroziga duch keldi. „Oltin bank qoidasi“ ga muvofiq, jalb qilingan kapitalni tasarruf etish muddati uni qaytarish vaqtiga toʻgʻri kelishi kerak edi. Lekin, chet eldan olingan muddati oʻtgan kreditlarning qaytarib olinishi va xuddi shunday tartibdagi valyuta oqimini kirib kelmasligi moliyalashtirish taqchilligiga olib keladi. Bu faktlar oldindan maʼlum boʻlsa-da, hukumat va Reyxsbank bunday vaziyatga tayyor emas edi. Inqirozning kelib chiqishiga 1931-yil may oyida Avstriyadagi eng yirik xususiy bankning sinishi va Birinchi jahon urushidan keyin nemis reparatsiyalari uchun kelajakdagi toʻlovlarni toʻlash boʻyicha muhokamalar fonida xorijiy kapitalning ketishi sabab boʻladi. Inqirozning iqtisodiy oqibatlari dahshatli edi. Reyxsbankda roʻyxatdan oʻtgan chet el valyutasi chiqib ketishi shunchalik yuqori ediki, bu yuridik qoplama chegarasiga yetmas edi. Turli moliyaviy institutlar ham qiyin ahvolga tushib qoldi. Misol uchun, DANAT-Bank va Dresdner Bank oʻzlarining toʻlov qilishga qodir emasliklari haqida xabar berishlari kerak edi. Inqirozni bartaraf etish uchun qilingan barcha saʼy-harakatlar natija bermadi. Oxir-oqibat, siyosiy darajada uni bartaraf etishning hal qiluvchi choralari topildi.


Kelajakda u katta kreditlar olish uchun, u [[Adolf Hitler|Adolf Gitlerning]] ish o'rinlari tashkil qilish dasturini qo'llab-quvvatladi, ammo modernizatsiya uchun ko'proq kredit olishga qarshi chiqdi. 1933 yil mart oyida u Reyxsbank rahbariyatidan ozod qilindi. U AQShga elchi etib tayinlandi va bu lavozimda 1937 yilgacha ishladi.
Kelajakda u katta kreditlar olish uchun, u [[Adolf Hitler|Adolf Gitlerning]] ish oʻrinlari tashkil qilish dasturini qoʻllab-quvvatladi, ammo modernizatsiya uchun koʻproq kredit olishga qarshi chiqdi. 1933-yil mart oyida u Reyxsbank rahbariyatidan ozod qilindi. U AQShga elchi etib tayinlandi va bu lavozimda 1937-yilgacha ishladi.


[[Ikkinchi Jahon urushi|Ikkinchi jahon urushi]] oxirida u Myunxen siyosiy fanlar institutining iqtisod fanlari bo‘yicha faxriy professori bo‘lgan. 1953-1955 yillar Bundestag qarori bilan tuzilgan Germaniya Federativ Respublikasi hududini maʼmuriy qayta tashkil etish qoʻmitasining raisi boʻlgan.
[[Ikkinchi Jahon urushi|Ikkinchi jahon urushi]] oxirida u Myunxen siyosiy fanlar institutining iqtisod fanlari boʻyicha faxriy professori boʻlgan. 1953-1955-yillar Bundestag qarori bilan tuzilgan Germaniya Federativ Respublikasi hududini maʼmuriy qayta tashkil etish qoʻmitasining raisi boʻlgan.

⚫
[[Fayl:Grab Hans Luther.jpg|thumb|right|Stoffeler qabristonidagi Hans Luther va uning ikkinchi xotini Gertruda (Mauts) larning qabri. (Dyusseldorf).]]


⚫
[[Fayl:Grab Hans Luther.jpg|thumb|right|Stoffeler qabristonidagi Gans Lyuter va uning ikkinchi xotini Gertruda (Mauts) larning qabri. Dyusseldorf.]]
== Insholar ==
== Insholar ==
⚫
* Politiker ohne Partei, Stuttgart. 1960-yil.


== Adabiyotlar ==
⚫
* Politiker ohne Partei, Stuttgart. 1960 yil.
⚫
* Winkler GA. Weimar 1918-1933: birinchi nemis demokratiyasi tarixi. M.: ROSSPEN, 2013-yil.

⚫
* ''Patrushev A.I.'' Bismarkdan Merkelgacha boʻlgan Germaniya kansleri. — M: Moskva universiteti nashriyoti, 2009-yil.
== Adabiyot ==

⚫
* <nowiki><i id="mwUQ">Winkler GA</i></nowiki> Weimar 1918-1933: birinchi nemis demokratiyasi tarixi. M .: ROSSPEN, 2013 yil.
⚫
* ''Patrushev A.I.'' Bismarkdan Merkelgacha bo'lgan Germaniya kansleri. - M: Moskva universiteti nashriyoti, 2009 yil.


== Manbalar ==
== Manbalar ==
{{Manbalar}}
{{manbalar}}


== Havolalar ==
== Havolalar ==
* [http://www.bundesarchiv.de/aktenreichskanzlei/1919-1933/0001/adr/adrhl/kap1_5/para2_233.html Federal arxiv veb-saytida qisqacha biografik ma'lumotlar]{{Ref-de}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на немецком языке">)</span>
* [http://www.bundesarchiv.de/aktenreichskanzlei/1919-1933/0001/adr/adrhl/kap1_5/para2_233.html Federal arxiv veb-saytida qisqacha biografik maʼlumotlar] {{ref-de}}
* [http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/LutherHans/ Nemis tarixiy muzeyi veb-saytida qisqacha tarjimai hol]{{Ref-de}} <span class="ref-info" style="cursor:help;" title="на немецком языке">)</span>
* [http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/LutherHans/ Nemis tarixiy muzeyi veb-saytida qisqacha tarjimai hol] {{ref-de}}

{{Olmoniya Kanslerlari}}
{{Olmoniya Kanslerlari}}
⚫
{{Portal|Biografiya}}
{{tashqi havolalar}}

{{DEFAULTSORT:Luther, Hans}}
{{DEFAULTSORT:Luther, Hans}}

[[Turkum:1879-yilda tugʻilganlar]]
[[Turkum:1962-yilda vafot etganlar]]

2022-yil 4-sentyabr, 16:53 dagi (joriy) koʻrinishi

Hans Luther
 Germaniya davlati Reyxkansleri
Mansab davri
15-yanvar 1925-yil – 12-may 1926-yil
Prezident Fridrix Ebert
Hans Luther (v.b.),
Valter Simons (v.b.),
Paul fon Gindenburg
Oʻtmishdoshi Wilhelm Marx
Vorisi Wilhelm Marx
 Germaniya prezidenti v.b.
Mansab davri
28-fevral 1925-yil – 12-mart 1925-yil
Oʻtmishdoshi Fridrix Ebert
Vorisi Valter Simons (v.b.)
 Reyxsbank prezidenti
Mansab davri
7-mart 1930-yil – 17-mart 1933-yil
Oʻtmishdoshi Hjalmar Schacht
Vorisi Hjalmar Schacht
 Germaniya iqtisod vaziri
Mansab davri
26-oktabr 1925-yil – 25-yanvar 1926-yil
Hukumat boshligʻi uning o'zi
Oʻtmishdoshi Otto fon Shliben
Vorisi Piter Reynxold
 
Mansab davri
6-oktabr 1923-yil – 15-dekabr 1924-yil
Hukumat boshligʻi Gustav Shtrezeman,
Wilhelm Marx
Oʻtmishdoshi Rudolf Gilferding
Vorisi Otto fon Shliben
 Germaniya oziq-ovqat va qishloq xo'jaligi vaziri
Mansab davri
1-dekabr 1922-yil – 4-oktabr 1923-yil
Hukumat boshligʻi Wilhelm Kuno,
Gustav Shtrezeman
Oʻtmishdoshi Karl Myuller
Vorisi Gerxard fon Kanits
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 10-mart 1879-yil
Berlin, Germaniya imperiyasi
Vafoti 11-may 1962-yil(1962-05-11)
(83 yoshda)
Dyusseldorf, Shimoliy Reyn Vestfaliya, Germaniya
Siyosiy partiyasi Germaniya xalq partiyasi (1929—1933)
Taʼlim Berlin Universiteti
Jeneva Universiteti
Kil Universiteti
Kasbi advokat
Dini Lutheran
Dafn etilgan joyi Stoffeler Friedhof

Hans Luther (talaffuzi: Hans Lyuter; 1879-yil 10-mart, Berlin, Germaniya imperiyasi — 1962-yil 11-may, Dusseldorf, Germaniya) — nemis davlat arbobi, moliyachi va diplomati, Germaniya kansleri (1925—1926), Reyxsbank prezidenti (1930 — 1933).

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoshlik yillari. Davlat xizmatidagi faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hans Luther Berlinda, Lutheran oilasida, boy, yogʻoch mahsulotlar savdogari Otto Luther (1848-1912) va Wilhelmina Lutherning (Hyubner) xonodonida tugʻilgan[1].

1897-yilda Leybnits gimnaziyasini tamomlagandan soʻng Jeneva universitetida huquqshunoslik boʻyicha oʻqishni boshladi. U Berlin universiteti va Kil universitetlarida oʻqishni davom ettirdi. 1904-yilda davlat yuridik imtihonlarini aʼlo baholarga topshirdi. 1907-yil mart oyida baholovchi unvoni uchun imtihondan soʻng, Magdeburg magistratining yuridik boʻlimi boshligʻi etib tayinlandi.

1907-yilda u oʻzining birinchi xotiniga uylandi. Lekin kanslerlik lavozimidan biroz oldin xotini vafot etadi. Ularning toʻrtta qizi bor edi, ulardan ikkitasi goʻdakligida vafot etadi.

Luther 1913-yil fevraligacha Magdeburgda qolib, Prussiya shaharlar ittifoqining tijorat direktori lavozimini egalladi.

1918-1922-yillarda — Essen oberburgomistri (meri) boʻlgan. 1919-yilda texnik muharrir Geynrix Raysner, bankir Wilhelm fon Valdtauzen va kimyogar Frants Fisher bilan birgalikda „Reyn-Vestfaliya sanoat zonasida fan va hayot jamiyati“ga asos solgan. Keyinchalik jamiyat Texnologiyalar Uyiga (HDT) aylantirildi, u bugungi kunda Germaniyaning eng qadimgi mustaqil texnik taʼlim instituti boʻlib, bosh qarorgohi Essen shahrida va filiallari Berlin va Myunxenda joylashgan.

1922-yil noyabrda partiyasiz bõlishiga qaramay, shu bilan birga, Germaniya Xalq partiyasiga (NNP) yaqin siyosatchi sifatida Germaniyaning Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi vaziri etib tayinlangan.

1923-yil oktabr oyida NNP raisi G. Strezeman hukumatida moliya vaziri etib tayinlandi.Giperinflatsiyani tugatishga qaratilgan pul islohotini amalga oshirishni nazorat qildi. 1923-yil 15-noyabrda Rent markasi va 1924-yil 30-avgustda — Reyxsmark muomalaga kiritildi.

Kansler lavozimida. Isteʼfoga chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1925-yil yanvarida „katta koalitsiya“ parchalanganidan soʻng, prezident Ebert kansler Strezeman tavsiyasiga koʻra, unga hukumat tuzish vazifasini topshirdi. Luther hukumati Veymar Respublikasining birinchi oʻng qanot hukumati boʻldi, uning tarkibiga sotsial-demokratlar kirmadi, lekin ilk bor Germaniya Milliy xalq partiyasi (NNPP) vakillari kirdi. Oʻsha yilning fevral oyining oxirida Ebert vafotidan soʻng, u 12 kun davomida muvaqqat prezident vazifasini bajarib turdi.

Lutherning Reyxs vazirlari. 1925-yil

1925-yil 5-16-oktabr kunlari Lokarno shahrida boʻlib oʻtgan xalqaro konferensiyada qatnashdi va u yerda Lokarno shartnomalarini imzoladi. Bu „Lokarno inqirozi“ ni keltirib chiqardi — 25-oktabrda NNPP partiyasiga mansub vazirlar hukumatni tark etishdi va u parlamentdagi koʻpchilikni yoʻqotdi. 26-oktabrda isteʼfodagi millatchi fon Shliben oʻrniga u moliya vaziri lavozimini egalladi va uni 1926-yil 20-yanvargacha kansler lavozimi bilan bir vaqtda egallab turdi. 1925-yil 19-noyabrda uning kabineti Lokarno shartnomalari imzolanganidan keyin isteʼfoga chiqishga qaror qildi. 27-noyabr kuni Reyxstagdagi SPD fraksiyasi shartnomalarni ratifikatsiya qilish uchun ovoz berdi, qaror 291 ovoz bilan (174 ovoz qarshi) qabul qilindi. Vazirlar Mahkamasi 5-dekabrda isteʼfoga chiqdi.

1926-yil 13-yanvar Prezident Gindenburg Lutherga vazirlar mahkamasini tuzishni buyurdi va bir hafta oʻtib Reyx kansleri vazifasini bajaruvchi sotsial-demokratlar va millatchilarsiz yangi markazchi ozchilik hukumatini taqdim etdi.

1926-yil 1-mayda hukumat elchixonalar va konsulliklarga respublika bayrogʻi bilan bir qatorda qora-oq-qizil (imperator bayrogʻining ranglari) yuqori burchakda kichik qora-qizil-oltin tusli savdo floti bayrogʻidan foydalanishga ruxsat berdi. Bu 1926-yil 12-mayda sotsial-demokratlar, kasaba uyushmalari va Reyxsbannerning gʻazabini qoʻzgʻatdi. Reyxstag hukumatga tanbeh berdi va Lutherning ikkinchi kabineti ham isteʼfoga chiqdi.

1929-1933-yillarda Germaniya Xalq partiyasi aʼzosi edi. Lekin, 1960-yilda nashr etilgan „Partiyasiz siyosatchi“ nomli memuarlari sarlavhasida u oʻzining partiyasizligini taʼkidlaydi.

Otto Gesler (chapda) va Hans Luther (õngda)

Isteʼfoga chiqqanidan soʻng, u 《Germaniya Imperial Temir yoʻllari》Deutsche Reichsbahn boshqaruvi aʼzoligiga tayinlandi, biroq, avtomobil yoʻllarining ikki toifali tizimiga oʻtish boʻyicha sudda magʻlub boʻlgach, lavozimni tark etdi. Moliyaviy va sanoat kompaniyalari kuzatuv kengashlarida qator lavozimlarda ishlagan. Shuningdek, u nemis ipoteka banklarining qoʻshma guruhini boshqargan. 1928-yilda „Imperiyani yangilash ittifoqi“ga asos solgan, bu islohot tadqiqot markazi keyinchalik omma oldida „Lutherbund“ nomi bilan atalgan. Uning asosiy maqsadi amalda mavjud boʻlgan davlat va Prussiyaning ajratishni bartaraf etish edi. Prussiya mavjud milliy tuzilishda butun xalq zarariga gegemon davlat yoʻnalishini olib boradi, deb taxmin qilingan edi. Huquq va imkoniyatlar har tomonlama boʻlinish va vakolatlarni kengaytirish boʻyicha quyidagilar taklif qilindi: Prussiyaga oʻzining tarixiy kelib chiqishiga koʻra oʻzining davlat va davlat mulki kontseptsiyasini saqlab qolishga ruxsat berilishi kerak, lekin oʻzi imperator erlari maqomi berilgan bir necha mustaqil hududlarga boʻlinishi kerak.

Reyxsbankning boshligʻi sifatida

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hans Luther 1925-yilda.

1930-yil 7-martda Reyxsbankning prezidenti Shaxt isteʼfoga chiqishini eʼlon qildi va oʻsha kuni kechqurun hukumat Lutherning Reyxsbank prezidenti etib tayinlanishini yoqlab chiqdi, bu ishbilarmon doiralarda hurmat qozongan rent markasi joriy qilinishi ham katta rol oʻynagan edi. Reyxsbank qoshidagi Bosh kengash 11-mart kuni uning bank prezidenti lavozimiga nomzodini tasdiqladi. Ushbu lavozimda u deflyatsiya strategiyasiga amal qildi. Oʻzidan oldingi Shaxt bilan solishtirganda, u zaif menejer hisoblangan va Reyxsbank boshqaruviga qaram edi. Bundan tashqari, uning bank faoliyati yoʻqligi tanqid qilindi, bu esa uning kasbiy qobiliyatlariga shubha uygʻotdi. 1931-yilning yozida u kredit inqiroziga duch keldi. „Oltin bank qoidasi“ ga muvofiq, jalb qilingan kapitalni tasarruf etish muddati uni qaytarish vaqtiga toʻgʻri kelishi kerak edi. Lekin, chet eldan olingan muddati oʻtgan kreditlarning qaytarib olinishi va xuddi shunday tartibdagi valyuta oqimini kirib kelmasligi moliyalashtirish taqchilligiga olib keladi. Bu faktlar oldindan maʼlum boʻlsa-da, hukumat va Reyxsbank bunday vaziyatga tayyor emas edi. Inqirozning kelib chiqishiga 1931-yil may oyida Avstriyadagi eng yirik xususiy bankning sinishi va Birinchi jahon urushidan keyin nemis reparatsiyalari uchun kelajakdagi toʻlovlarni toʻlash boʻyicha muhokamalar fonida xorijiy kapitalning ketishi sabab boʻladi. Inqirozning iqtisodiy oqibatlari dahshatli edi. Reyxsbankda roʻyxatdan oʻtgan chet el valyutasi chiqib ketishi shunchalik yuqori ediki, bu yuridik qoplama chegarasiga yetmas edi. Turli moliyaviy institutlar ham qiyin ahvolga tushib qoldi. Misol uchun, DANAT-Bank va Dresdner Bank oʻzlarining toʻlov qilishga qodir emasliklari haqida xabar berishlari kerak edi. Inqirozni bartaraf etish uchun qilingan barcha saʼy-harakatlar natija bermadi. Oxir-oqibat, siyosiy darajada uni bartaraf etishning hal qiluvchi choralari topildi.

Kelajakda u katta kreditlar olish uchun, u Adolf Gitlerning ish oʻrinlari tashkil qilish dasturini qoʻllab-quvvatladi, ammo modernizatsiya uchun koʻproq kredit olishga qarshi chiqdi. 1933-yil mart oyida u Reyxsbank rahbariyatidan ozod qilindi. U AQShga elchi etib tayinlandi va bu lavozimda 1937-yilgacha ishladi.

Ikkinchi jahon urushi oxirida u Myunxen siyosiy fanlar institutining iqtisod fanlari boʻyicha faxriy professori boʻlgan. 1953-1955-yillar Bundestag qarori bilan tuzilgan Germaniya Federativ Respublikasi hududini maʼmuriy qayta tashkil etish qoʻmitasining raisi boʻlgan.

Stoffeler qabristonidagi Hans Luther va uning ikkinchi xotini Gertruda (Mauts) larning qabri. (Dyusseldorf).

Insholar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Politiker ohne Partei, Stuttgart. 1960-yil.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Winkler GA. Weimar 1918-1933: birinchi nemis demokratiyasi tarixi. M.: ROSSPEN, 2013-yil.
  • Patrushev A.I. Bismarkdan Merkelgacha boʻlgan Germaniya kansleri. — M: Moskva universiteti nashriyoti, 2009-yil.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Biografie Hans Luther (German)“. Deutsches Historisches Museum. Qaraldi: 19-yanvar 2015-yil.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hans_Luther&oldid=2853176" dan olindi