Ayteke bi sahifasining manbasini koʻrish

{{Davlat arbobi bilgiqutisi
| ismi                      = Ayteke bi
| asl ismi                  = {{lang-kk|Әйтеке би Байбекұлы}}
| tasvir                    = Stamp of Kazakhstan 444.jpg
| izoh                      = Ayteke bi surati pochta markasida
| lavozim                   = [[Kichik juz]]ning oliy biyi
| boshlanish davri          = 1669
| tugash davri              = 1700
| monarx                    = [[Tauke xon]]
| tavallud_paytidagi_ismi   = Aytik
| tugʻilgan sanasi          = 1644-yil 23-mart
| tugʻilgan joyi            = Qizilsha, [[Qozoq xonligi]]
| vafot sanasi              = 1700-yil
| vafot joyi                = hozirgi [[Nurota tumani]], [[Navoiy viloyati]], [[Oʻzbekiston]]
| otasi                     = Baybek
| qarindoshlari             = [[Yalangtoʻsh Bahodir]]
| taʼlim                    = [[Ulugʻbek madrasasi (Samarqand)|Ulug'bek madrasasi]]<br>[[Sherdor madrasasi]]
| dini                      = [[islom]]: [[sunniylik]]
}}
'''Ayteke bi Baybekuli''' ({{lang-kk|Әйтеке би Байбекұлы}}), asl ismi Aytik ([[1644-yil]], [[Qizilsha]], (hozirgi [[Oʻzbekiston]])<ref>{{veb manbasi |title=Айтеке би Байбекулы |url=http://testent.ru/index/0-458 |website=testent.ru |accessdate=24-iyul 2023-yil}}</ref> — [[1700-yil]] (hozirgi [[Navoiy viloyati]] [[Nurota tumani]]) — qozoq biyi, [[notiq]]. U qozoq xalqining birlashishiga katta hissa qoʻshgan.
== Tarjimai holi ==
Ayteke bi turkiylarning eng yirik [[Alchin]] qabilasining [[toʻrtkar]] urugʻi [[Alimuli]] boʻlimidan, [[Buxoro]] xonlarining Samarqanddagi akasi [[Yalangtoʻsh Bahodir]]<ref>[http://tynyshpaev.kz/docs.php?docs_id=29 КИРГИЗ — КАЗАКИ В XVII и XVIII ВЕКАХ] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110612052248/http://www.tynyshpaev.kz/docs.php?docs_id=29 |date=2011-06-12 }}</ref> va Qoʻqon xoni Aqshi Seytqululining nabirasi boʻlgan.

Besh yoshidan [[ovul]] [[mulla]]sidan oʻqish va yozishni oʻrgangan. [[Samarqand]]dagi [[Ulugʻbek madrasasi (Samarqand)|Ulugʻbek madrasasi]]da (boshqa maʼlumotlarga koʻra, Buxoroda), soʻngra [[Sherdor madrasasi]]da taʼlim olgan, bu yerda [[din]], [[huquq]], [[astronomiya]],[[geografiya]], [[tarix]], [[matematika]] fanlaridan tahsil olgan. [[Arab tili|Arab]], [[fors tili|fors]], [[chigʻatoy tili|chigʻatoy]] va [[oʻzbek tili|oʻzbek til]]larini bilgan.

Amakisi, Samarqanddagi Sherdor va [[Tillakori madrasasi|Tillakori madrasalari]] qurilishiga sabab boʻlgan jamoat va siyosiy arbob Yalangtoʻsh Bahodir ustozligida ham uyda, ham maktabda tarbiya va taʼlim olgan.

Ayteke bi 20 yoshida Buxoro va Samarqanddagi qozoq, oʻzbek, qoraqalpoqlar bir qismining beyi boʻlgan. Yigirma besh yoshida (boshqa maʼlumotlarga koʻra, 30 yoshida) [[Kichik juz]]ning bosh biylaridan biri etib saylangan va oʻshandan buyon uning nomi boshqa yirik qozoq biylari [[Tole Bi|Tole bi]], Qazibek bi, shuningdek, [[Tauke xon]]lar bilan birga qoʻllana boshlagan.

Ayteke bi — qozoq urugʻlari oʻrtasidagi qonli qasos zanjirini uzish uchun qon adovatini, qonga qon tamoyilini „adolatli jazo“ va „toʻlov“ tamoyillari bilan almashtirishga hissa qoʻshgan „Jeti Jargi“ (Yetti qonun) dasht qonunlarining asosiy mualliflaridan biri<ref>{{veb manbasi |title=Айтеке-би |url=http://old.unesco.kz/heritagenet/kz/content/history/portret/aitekebi.htm |website=old.unesco.kz |accessdate=24-iyul 2023-yil}}</ref>. Taukexonning yordamchisi va maslahatchisi, botirning oʻzi Taukexon bilan birgalikda [[jungʻorlar]]ning [[Sayram]]ga hujumini qaytarishda qatnashgan. „Buyuk“, „barakali“ unvonini olgan Taukexon bilan birgalikda u qozoq yerlarini oʻz qonuniga ega boʻlgan yagona markazlashgan davlat doirasida birlashtirgani uchun jungʻorlar va [[ruslar]] bilan munosabatlarda maʼlum muvozanat oʻrnatishga hissa qoʻshgan, [[qozoqlar]], [[qoraqalpoqlar]] va [[qirgʻizlar]]ga qarshi harakatlarni birlashtirishga hissa qoʻshgan.

Oʻzining oqilona qarorlari bilan zamondoshlari, avlodlari qalbida yorqin iz qoldirish uchun biy yuksak maʼnaviyat darajasida boʻlishi shart, degan fikrga ega boʻlgan.

Ayteke bi hozirgi Oʻzbekiston hududida, Navoiy viloyatidagi Nurota tumanida dafn etilgan<ref>{{Cite web |url=http://www.avestnik.kz/?p=1438 |title=Мавзолей Айтеке би. Актюбинский вестник |access-date=2011-03-29 |archive-date=2016-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309212341/http://avestnik.kz/?p=1438 |deadlink=no }}</ref>. Boshqa maʼlumotlarga koʻra, [[Toshkent]]dan 75 km uzoqlikda, [[Qovunchi]] yoki [[Chinoz]] (hozirda [[shahar]]) qishloqlari yaqinida dafn etilgan<ref>{{Cite web |url=http://www.tarih.spring.kz/ru/history/medieval/figures/aiteke/ |title=Айтеке би Байбекулы |access-date=2011-03-29 |archive-date=2013-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130302062109/http://www.tarih.spring.kz/ru/history/medieval/figures/aiteke/ |deadlink=no }}</ref>.
== Xotirasi ==
[[2003-yil]]da [[Qozogʻiston]]da Ayteke biga bagʻishlangan pochta markasi chiqarildi.
== Manbalar ==
{{manbalar}}

[[Turkum:Nurota tumani kishilari]]
[[Turkum:Qozoq xonlari]]
[[Turkum:23-martda tugʻilganlar]]
[[Turkum:1644-yilda tugʻilganlar]]
[[Turkum:1700-yilda vafot etganlar]]
[[Turkum:Qozoq bilari]]