qani

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qa-ni

Etimologiyasi

QANI I qayerdaligini soʻrash olmoshi. Nega vahtsiz kelding? Otabek h a n i ? (Abdulla Qodiriy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni bil — dirgan bu soʻz asli qanï tarzida talaffuz qilingân (Devon, III, 256; DS, 418); keyinchalik oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qanï > qäni. Bu soʻz asli qayu soʻzi — ning tovush jihatidan oʻzgarishi va yangi maʼno bildi — rishi yoʻli balan yuzaga kelgan: 1) y undoshi n undoshiga, u unlisi ï unlisiga almashgan: qayu > qanu > qanï; 2) 'qaysi' maʼnosi asosida 'qaysi yerda' maʼnosi yuzaga kelgan.

QANI II 'taʼkid' maʼnosini ifodalovchi modal soʻz. Q a n i, tezroh boʻl , kechikib holamiz. Bu soʻz qa-dimgi turkiy tilda kishi yoki narsaning qayerdaligini soʻrash olmoshi qanï I soʻzidan (Devon, III, 256; DS, 418) eski oʻzbek tilida maʼlum sintaktik vazifaga birki — tilish oqibatida yuzaga kelgan maʼno taraqqiyoti yoʻli bilan oʻsib chiqqan: soʻroq olmoshi —> taʼkid soʻzi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 soʻr. olm. Koʻz oldida yoʻq shaxs yoki narsaning qayerda ekani, mavjud oʻrni haqidagi soʻroqni bildiradi. ◆ Bolalar qani? Portfeling qani? m ◆ Nega vaqtsiz kel-ding? Otabek qani?A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

2 Eʼtiborni jalb etish, undash, daʼ-vat bildiradi. ADni, bek otasi, koʻrmana-ni bering-chi! A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Qani, qirgʻizim, doʻmbirangni ol.. oʻlaning-ni choʻz. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Qani, toʻshakka oʻtiring, Vali aka. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

3 Istak-xohish maʼnosiga alohida taʼ-kid, urgʻu beradi; qani endi. ◆ Qani bir pay boʻlsa, Yoʻlchi ham chalsa-da, butun koʻngil qaygʻularini.. kechaning sukut toʻla ogʻushiga quysa.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ ..qani shundoq yaxshi soatlarda uning yonida oʻgʻli Nizomiddin ham boʻlsa! Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Qani hamma xotin ham sizday boʻlsa! A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Qani endi ayn. qani 3. ◆ Qani endi, har bandai moʻminga Dehqonboyday kuyovu s izday qaynana nasib qilsa. A. Qahhor, „Yangi yer“ . Dani endi, vaqtim va imkoniyatim boʻlsa. Ana-vi tokchalarni ham kitob bilan toʻldirar edim. P. Tursun, Oʻqituvchi.

Antonimlari

ҚАНИ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qani I
ну-ка; ну; ◆ qani, tezroq boʻl, kechikamiz! ну, скорей, опаздываем!; ◆ qani, kim men bilan borishni xohlaydi? ну-ка, что хочет со мной идти?; ◆ qani, sen oʻqi-chi! ну-ка, прочти ты!; прочти-ка ты!; ◆ qani, bormagin-chi! попробуй-ка не пойти!; ◆ qani endi не дурно было бы; как хорошо было бы.

qani II
где; ◆ bolalaring qani? где твои дети?