باش بەت

ھەركىم تۆھپە قوشالايدۇرغان ئوچۇق ئېنسىكلوپېدىيە

2024- يىل 9- نويابىر، شەنبە

خەلقئارالىق ئۇچۇر بىلىم تور بېتى ۋىكىپېدىيەنىڭ ئۇيغۇر تىلىدىكى نۇسخاسىغا خوش كېلىپسىز!

ھەپتىلىك نادىر يازما

ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق سىياسىتى قانۇن لايىھەسى (ئېنگىلىزچە: The Uyghur Human Rights Policy Act of 2020 ياكى رەسمىي نامى بىلەن Uyghur Human Rights Policy Act of 2019، ھۆججەت: pdf) بولسا بىر ئامېرىكا فېدېراتسىيە قانۇنى، ئامېرىكىنىڭ ھەر قايسى ھۆكۈمەت ئورگانلىرىنىڭ جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيىسى ۋە جۇڭگو ھۆكۈمىتىنىڭ ئاتالمىش شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى (شەرقىي تۈركىستان) دىكى ئۇيغۇرلارغا قارىتىلغان كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى ھەققىدە دوكلات بېرىشىنى تەلەپ قىلىدۇ ، بۇ شىنجاڭ قايتا تەربىيىلەش لاگېرىدا پراكتىكا قىلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 2019 - يىلى 11 - سېنتەبر، بۇ قانۇن لايىھىسىنىڭ بىر نۇسخىسى ئامېرىكا كېڭەش پالاتاسىدا بىردەك ماقۇللىنىپ ماقۇللاندى. 2019 - يىلى 12 - ئاينىڭ 3 - كۈنى، قانۇن لايىھىسىنىڭ تېخىمۇ تولۇقلانغان نۇسخىسى ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسى 407-1 بېلەت تاشلاش ئارقىلىق ماقۇللاندى. تۈزىتىلگەن قانۇن لايىھىسى كېڭەش پالاتاسى تەرىپىدىن 2020 - يىلى 5 - ئاينىڭ 14 - كۈنى ئوتتۇرىغا قويۇلدى ۋە تەستىقلاندى. 2020-يىلى 5-ئاينىڭ 27-كۈنى ، ئاۋام پالاتاسى 413-1 ئاۋاز بىلەن تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن قانۇن لايىھىسىنى ماقۇللاپ ، ئۇنى پرېزىدېنت دونالد ترامپنىڭ تەستىقلىشىغا يوللىدى. بۇ قانۇن لايىھىسى تىرامپ تەرىپىدىن 2020-يىلى 6-ئاينىڭ 17-كۈنى ئىمزالانغان. دەۋامى...

يېڭىلىقلار

ۋىكىپېدىيە نۇرغۇنلىغان تىللاردىكى ئېنسكلوپېدىيە بولۇپ، ئەگەر ئۇيغۇر تىلىنىمۇ مەزمۇنى بىر قەدەر مول بولغان تىللارنىڭ قاتارىدىن ئورۇن ئالدۇراي دېسىڭىز ، كۆپچىلىككە قېتىلىپ بىرلىكتە ئۇيغۇرچە ۋىكىپېدىيەنىڭ مەزمۇنىنى كېڭەيتىشكە كۈچ چىقىرىڭ.

يېڭى ياكى كونا مەزمۇنلارنى تەھرىرلەشنى بىلمەكچى بولسىڭىز بەتنى قانداق تەھرىرلەيدۇ ئۇلانمىسىنى چېكىڭ ، ئەگەر سىناپ باقماقچى بولسىڭىز بۇنى ساندبوكس چېكىڭ ، شۇنداقلا كوممۇنیتي پورتالنى زىيارەت قىلسىڭىز ۋىكىپېدىيەدىكى ھەرقانداق ماقالىنى تەھرىرلەشنى شۇئانلا بىلەلەيسىز.

ۋىكىپېدىيە نۇرغۇنلىغان تىللاردىكى ئېنسكلوپېدىيە بولۇپ، ئەگەر ئۇيغۇر تىلىنىمۇ مەزمۇنى بىر قەدەر مول بولغان تىللارنىڭ قاتارىدىن ئورۇن ئالدۇراي دېسىڭىز ، كۆپچىلىككە قېتىلىپ بىرلىكتە ئۇيغۇرچە ۋىكىپېدىيەنىڭ مەزمۇنىنى كېڭەيتىشكە كۈچ چىقىرىڭ.

يېڭى ياكى كونا مەزمۇنلارنى تەھرىرلەشنى بىلمەكچى بولسىڭىز بەتنى قانداق تەھرىرلەيدۇ ئۇلانمىسىنى چېكىڭ ، ئەگەر سىناپ باقماقچى بولسىڭىز بۇنى ساندبوكس چېكىڭ ، شۇنداقلا كوممۇنیتي پورتالنى زىيارەت قىلسىڭىز ۋىكىپېدىيەدىكى ھەرقانداق ماقالىنى تەھرىرلەشنى شۇئانلا بىلەلەيسىز.

بىلەمسىز...

ئەمىر تېمۇر (1336 — 1405) ئەمىر تېمۇركوراگان، تېمۇرلەڭ، ساھىبقىران، ئاقساق تېمۇر دېگەن ناملاربىلەنمۇ ئاتالغان بولۇپ، مىلادى 1370يىلى موغۇلىستان خانلىقىغا قارشى ئىسيان كۆتۈرۈپ، ئوتتۇرا ئاسىيانى بۆلۈۋىلىپ، سەمەرقەنتنى پايتەخىت قىلىپ، تېمۇرىيە سۇلالىسىنى تىكلىگەن. ئۇزاق ئۆتمەي غەربتە قارادېڭىز، ئىران، جەنۇبتا ھىندىستانغىچە بولغان جايلارنى بېسىۋالغان. كېيىنچە موغۇلۇستان پادىشاھى يۇنۇسخاننىڭ قىزىغا ئۆيلىنىپ «كوراگان» دېگەن نام بىلەن ئاتالغان. مىلادى 1405-يىلى زورقوشۇن بىلەن جوڭگوغا قىلغان ھەربىي يۈرۈشىدە ئوترارشەھرىدە ۋاپات بولغان.....داۋامى ئۈچۈن

مەشھۇر شەخس...

خوجىنىياز ھاجى (چاغاتايچە: جواجە نياز حاجى) 1889- يىلى قۇمۇلدا قۇل دورغا ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن، دادىسى ئىمىننىياز ئۇنى قۇللۇقتىن قۇتۇلدۇرۇش ئۇچۇن 17 يىشىدا ساۋۇراخۇن دېگەن قۇلنىڭ قىزىغا ئويلەپ قويىدۇ، 1907-يىلى ئالۋاڭغا ئىشلەپ قايتىشىدا 20 نەپەر گەنسۇ چىرىكلىرىگە تۇتۇلۇپ بىر ئاي ھاشارغا ئشلەيدۇ .بۇ چاغدا تورپاقلار قوزغىلىڭى نىڭ خەۋىرىنى ئاڭلاپ قىچىپقورايغا بارىدۇ .ۋەئاممىغا قوشۇلۇپ ۋاڭغا قارشى قوزغىلاڭغا قاتنىشىدۇ ،قوزغىلاڭنىڭ مۇھىم ئادەملىرى قاتارىغا ئۆتىدۇ .قوزغىلاڭ مەغلۇپ بولغاندىن كىيىن ۋاڭ ئۇنى تۇتالماي دادىسىنى زىندانغا تاشلايدۇ ،ھاجىم ئانىسىنىڭ يەردىمىدو ھەج سەپىرىگە كىتىدۇ .1912-يىلى قايتىپ كېلىدۇ......داۋامى ئۈچۈن

تارىختا بۇ ئاي...

نەۋرۇز ئايى ياكى مارت ئايى (ئىنگ: March) مىلادى تەقۋىم تەقۋىمىدە يىلنىڭ 2- چوڭ ئايى، 31 كۈنلۈك ئايدۇر. تارىخىمىزدا بۇ ئايدا بولۇپ ئۆتكەن بەئزى چوڭ ئىشلار، بۇ ئايدا دۇنياغا كەلگەن ۋە قايتىش بولغان مۇھىم شەخسلەر تۆۋەندىكىچە:

1- نەۋرۇز — 1430 - ئوسمانلى سۇلتانى پادىشاھ ئىككىنچى مۇرادخان سەلانىكنى ڧەتىھ قىلدى.
2- نەۋرۇز — 1855 - ئالېكساندىر II رۇس چارى بولدى.
3- نەۋرۇز — 1924 - تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى خەلىڧەلىكنى ۋاقىتلىق ئەمەلدىن قالدۇردى.
4- نەۋرۇز — 1238 - سىت دەرياسى ئۇرۇشى، باتۇخان باشچىلىقىدىكى موڭغۇل ئوردۇسى يۇرى II باشچىلىقىدىكى رۇس ئوردۇسىنى يەڭدى.
5- نەۋرۇز — 1963 - ماۋزېدوڭ «يولداش لېي ڧىڭدىن ئۆگىنىش» مەۋزۇسىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
6- نەۋرۇز — 1899 - ئاسپىرىن (Aspirin) بازارغا سېلىندى.
7- نەۋرۇز — 321 - رىم ئىمپېراتۇرى جۇستىنىيان I يەكشەنبە كۈنىنى رەسمىي دەم ئېلىش كۈنى ئېلان قىلدى.
8- نەۋرۇز — 1917 - رۇسىيە پېترگراد شەھرىدە ئىشچىلار ئىش تاشلىدى، ڧېۋرال ئىنقىلابى پارتىلىدى.
9- نەۋرۇز — 632 - ۋىدا خۇتبىسى، ھەزرىتى نەبى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام تامانىدىن ئەراڧات كۈنى ئوقۇلدى.
10- نەۋرۇز — 1220 - چىڭگىز ئوردۇسى بۇخارا شەھرىنى ئىشغال قىلدى.
11- نەۋرۇز — 1917 - 1. دۇنيا ئۇرۇشىدا ئىنگىزلەر باغدادنى ئىشغال قىلدى.
12- نەۋرۇز — 2012 - ئامېرىكا نۇپۇس تەكشۈرۈش ئىدراىسىنىڭ ئېلان قىلىشىچە، دۇنيا نۇپۇسى 7 مىلىياردقا يەتكەن.
13- نەۋرۇز — 1982 - پىلانلىق توغۇت سىياسىتى ئاساسلىق دۆلەت سىياسىتى دەپ بەلگىلەندى.
14- نەۋرۇز — 2008 - لخاسا شەھەر مەركەزىدە ئىسيان چىقتى.
15- نەۋرۇز — 632 - مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام ۋەدا ھەججىنى تاماملاپ مەككەدىن مەدىنەغە يول ئالدى.
16- نەۋرۇز — 2014 - قىرىمدا ئۇكرائىناغا باغلىق قالىش ياكى رۇسىيەگە قوشۇلۇش ھەققىدە ئومۇمىي خەلق ئاۋازىغا قويۇلدى.
17- نەۋرۇز — 916 - ياللۇغ ئاپاگى ئۆزىنى خاقان ئاتاپ، جورجىت خانلىقىنى قۇردى.
18- نەۋرۇز — 1978 - مەملىكەتلىك پەن تېخنىكا يېغىنى بېيجىڭدا خەلق سارىيىدا ئاچىلدى.
19- نەۋرۇز — 1997 - ش ئۇ ئا ر ئارخېئولوگىيە ساھەسى، [[تەكلىماكان چۆلى قىدرىپ تەكشۈرۈشىدە دەندەن ئۆيلۈك خارابىسى بايقالغانلىقىنى ئېلان قىلدى.
20- نەۋرۇز — 1915 - ئامېرىكا، ئەنگىلىيە ئوردۇلارى ئىراققا كىرىپ ھەربىي ھەرىكەت ئېلىپ باردى، ئىراق ئۇرۇشى رەسمىي پارتىلىدى.
21- نەۋرۇز — 2009 - نورۇز بايرىمى قۇتلىنىدىغان بۇ كۈندە ت ر ت ئاۋاز (TRT Avaz) قانىلى رەسمى يايىن باشلادى.
22- نەۋرۇز — 1945 - مىسىر، سۇرىيە، ئىئوردانىيە، ئىراق، سەئۇدى ئەرەبىستان، لۇبنان ۋە يەمەن قاتارلىق 7 ئەرەب دەۋلەتى ۋەكىللەرى قاھىرەدە يىغىن ئۆتكۈزدى ۋە ئەرەب ئەللىرى ئىتتىڧاقى رەسمىي قۇرۇلدى.
23- نەۋرۇز — 1940 - پۈتۈن ھىندىستان مۇسۇلمانلار ئىتتىڧاقى لاھوردا، ھىندىستاندىن ئايرىلىپ مۇھتەقىل بىر مۇسۇلمان دۆلىتى قۇرۇشنى ماقۇللادى.
24- نەۋرۇز — 1394 - ئەمىر تېمۇر دەمەشىقنى ئىشغال قىلدى.
25- نەۋرۇز — 1807 - بۈيۈك بېرتانىيە پارلامېنتى قۇل سودىسىنى چەكلىدى.
26- نەۋرۇز — 1871 - پارىز كوممۇناسى رەسمىي قۇرۇلدى.
27- نەۋرۇز — 630 - تاڭ سۇلالىسى بۇگۈنكى ئىچكى موڭغۇلغا جايلاشقان يىن تاغلارىدا شەرقىي كۆكتۈركلەرنى مەغلۇب قىلدى.
28- نەۋرۇز — 2001 - 5- قېتىملىق نۇپۇس تەكشۈرۈشنىڭ نەتىجىسى ئېلان قىلىندى، جۇڭگو ئومۇمىي نۇپۇسى 1 مىلىيارد 295 مىلىيون 330 مىڭدىن كۆپرەك.
29- نەۋرۇز — 1430 - ئوسمانلى ئوردۇسى سەلانىك ۋە ئىيونيانى ڧەتىھ ئەتتى.
30- نەۋرۇز — 1856 - قىرىم ئۇرۇشى ئاخىرلاشتى.
31- نەۋرۇز — 627 - خەندەك ئۇرۇشى: مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام باشچىلىقىدىكى ئىسلام ئوردۇسى مەدىنەدە ئەبۇ سۇڧيان تمانىدىن 14 كۈن قورشاۋدا قالغاندى.

بۇگۈنكى تاللانغان رەسىم

نەۋرۇز بايرامى باھارنىڭ ئىنسانلارغا ئەكەلگەن خۇشاللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن تەنتەنىلىك ۋە دەبدەبىلىك ئۆتكۈزۈلىدىغان قەدىمىي ۋە ئەنئەنىۋى مىللىي بايراملاردىن بىرى بولۇپ، ئۇ ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز، ئۆزبېك، تاتار، تاجىك قاتارلىق ئوتتۇرا ئاسىيادىكى قەدىمكى مىللەتلەرگە ئورتاق بايرام ھېسابلىنىدۇ.

ئا

ئە

ب

پ

ت

ج

چ

خ

د

ر

ز

ژ

س

ش

غ

ف

ق

ك

ڭ

گ

ل

م

ن

ھ

ۋ

ي

باشقا ۋىكى تۈرلىرى

	ۋىكىلۇغەت كۆپ تىللىق لۇغەت		ۋىكىكىتاپ ئەركىن كىتاب ۋە قوللانمىلار		ۋىكىنەقىل ماقال تەمسىل ۋە ھىكمەتلەر		ۋىكى مەنبە ئەركىن كۈتۈبخانا
	ۋىكى تۈرلىرى تۈرلەر تىزىمى		ۋىكىخەۋەر ئەركىن يېڭىلىقلار		Commons تاراتقۇ ئامبىرى		Meta-Wiki ۋىكى مەركىزى