Сөембикә манарасы исемле битнең чыганагын карау

{{Карточка
|имя               = Сөембикә манарасы
|стиль_тела        = 
|название          = 
|стиль_названия    = 
|вверху            = <big>Сөембикә манарасы</big>
|класс_вверху      = fn
|стиль_вверху      = background-color:{{{фон|#0a9379}}}; color:{{{цвет|white}}};
|вверху2           = 
|класс_вверху2     = nickname
|стиль_вверху2     = color: #000000;
|изображение       = {{#if: {{{изображение|Kazan Kremlin Soyembika Tower 08-2016 img1.jpg}}}|[[Файл:{{{изображение|Kazan Kremlin Soyembika Tower 08-2016 img1.jpg}}}|
 {{#if: {{{ширина|}}}|{{{ширина}}}|300px}}|
 {{#if: {{{подпись|}}}||}}]]}}
|стиль_изображения = 
|подпись           = {{{подпись|}}}
|стиль_подписи     = 
|стиль_заголовков  = width:600px;
|стиль_меток       = background: #eee; text-align: center; width:100px;
|стиль_текста      = text-align: center;

|заголовок1 = 
|метка1     = Ил
|текст1     = Россия Федерациясе

|заголовок2 = 
|метка2     =  Җөмһүрият
|текст2     = Татарстан Җөмһүрияте

|заголовок3 = 
|метка3     = Беренче телгә алу
|текст3     = 1777

|заголовок4 = 
|метка4     = Төзелеш еллары
|текст4     = 1507-1517

|заголовок6 = 
|метка6     = Төр
|текст6     = Күзәтү манарасы, элекке мәчет манарасы

|заголовок7 = 
|метка7     =Статус
|текст7     =  	РФ Мәдәни Мирасының объекты, № 1610053007
|заголовок8 = 
|метка8     =  
|текст8     =  
}}
[[Файл:Сөембикә м.jpg|right|300px|thumb|Сөембикә манарасы]]
<small>{{мәгънәләр|Сөембикә (мәгънәләр)}}</small>
'''[[Сөембикә]] манарасы'''  (tat.lat. ''[http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Сөембикә_манарасы Söyembikä manarası]{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', ''Хан мәчете'') — [[Казан Кирмәне]] җирлегендә урнашкан манара. Элек татарларда '''Хан мәчете''' буларак аталды, ләкин соңарак русларда йөргән ''Башня Сююмбике'' исеме белән атала башлады. Татар ханлыгы чорыннан сакланып калган бердәнбер бина.

==Тарих==
Сөембикә манарарасының килеп чыгу тарихы  әлегә көнгә кадәр төгәл билгеле түгел. Кайбер тарихчылар фикерләре буенча Сөембикә манарасы [[Мөхәммәт-Әмин]] хан вакытында төзелгән.  [[1495]] елда  [[Мөхәммәт-Әмин]] Казан тәхетеннән бәреп төшерелгәннән соң, Мәскәүгә качарга мәҗбүр булган, хәттә [[Мәскәү кенәзлеге]] Ливониягә каршы сугышында рус гаскәре башлыгы итеп билгеләнгән булган.  Мәскәү Кирмәненең [[:ru:Боровицкая башня|Боровицкий манарасы (рус)]] төзегән вакытында [[Мөхәммәт-Әмин]] [[Мәскәү]]дә  яшәгән һәм Италия архитекторлары ([[:ru:Солари, Пьетро Антонио|Пьетро Антонио Солари (рус)]]) белән танышып, дуслашып, соңрак аларны Казанга яңа манара төзер өчен чакырган. [[1502]] елда   [[Мөхәммәт-Әмин]]  янә Казан тәхетендә утырган һәм үз бөек манараны төзергә карар иткән. [[1505]] елда  [[Мөхәммәт-Әмин]]  Мәскәү кенәзлеге белән  мөнәсәбәтләрен үзгәртә һәм бәйсез сәясәтен  үткәрә башлаган. Нәкъ бу чорда яңа хәрби манара төзелә башлаган. Төзелеш вакыты: якынча [[1507]]-[[1517]] еллар.

Бер риваять буенча сәяси көрәш нәтиҗәсендә [[Мөхәммәт-Әмин]]  ханлыкның күренекле эшлеклесе [[Кил Әхмәд]]не үлемгә хөкем иткән, Кил-Әхмәд үлеме алдында "беркайчан бу манара хан исемен йөртмәячәк" дип [[Мөхәммәт-Әмин]]не каһәрләгән. Чыннан да каһәр сүзләре  тормышка ашкан, Әмин манарасы дип аталмаган.
[[Файл:Torbase.JPG|300px|мини|уңда|Сөембикә манарасы янында хан-төзүче Мөхәммәт-Әминнең кабере урнашкан, максус тактада бүтән Казан ханнары рәтендә аның исеме язылган.]]
Башта яңа Манара — хәрби манара буларак төзелгән, ләкин Мөхәммәд-Әмин үз  фикерен үзгәрткән, һәм бу корылма хан мәчет манарасына әверелгән, шуңа күрә башта (1517-1560 елларда) '''Хан мәчете''' дип йөртелгән. Сөембикә соңгы елларда манарада яшәгән өчен 1560-еллардан соң халык  бу бинага Сөембикә Манарасы исемен биргән.


Сөембикә манарасы янында хан-төзүче [[Мөхәммәт-Әмин]]нең  кабере урнашкан, максус тактада бүтән Казан ханнары рәтендә аның исеме язылган.

==Сөембикә манарасы бүген==
Сөембикә манарасы — [[Казан]]ның танылган архитектура символы. Ул ''авышлы биналар'' санына керә, чөнки ул төньяк-көнчыгыш ягына 1,98 метрга ава. Якынча 1730 елларда манарага икебашлы бөркет урнаштырылды. 1980 елларда татар җәмагатьчелеге таләбе буенча манарада [[Ислам]] символы — ярым ай урнаштырылды.

Үзенең хәзерге вариантында манара 1690 еллардан соң төзелгән диеп санала. Ләкин, башка версияләргә күрә, манара [[Казан ханлыгы]] чорында төзелгән һәм шушы вакыттан калган бердәнбер тарихи бина.

[[Файл:1000 rubles reverse 2023.jpg|200px|thumb|left|1000 [[Русия сумы|сумлык]] банкнотаның 1нче вариантында ярымайлы Сөембикә манарасы һәм тәресе булмаган [[Изге Рух иңү сарай чиркәве (Казан)|элекке чиркәү]] сурәте]]

== Кызыклы факт ==
2023 елның 16 октябрендә [[Россия Үзәк банкы|Россия Банкы]] 1000 [[Русия сумы|сумлык]] банкнотаның яңа дизайнын игълан иткән, анда ярымае күренеп торган Сөембикә манарасы да булган<ref>[https://cbr.ru/press/PR/?file=638330537368764855COINS.htm  Банк России выпускает обновленные банкноты 1000 и 5000 рублей.] Банк России, 16.10.2016{{ref-ru}}</ref><ref>[https://tatar-inform.tatar/news/ekspert-kazannyn-kupyuradagy-kureneslare-tatarstanga-turistlarny-kubrak-alep-itacak-5877738 Эксперт: Казанның купюрадагы күренешләре Татарстанга туристларны күбрәк җәлеп итәчәк.] [[Татар-информ]], 16.10.2023 </ref>. Купюрада ярымайлы Сөембикә манарасы янәшәсендә [[православие]] тәресе булмаган [[Изге Рух иңү сарай чиркәве (Казан)|элеккеге чиркәү]] бинасы сурәтен  урнаштыру [[Рус православ чиркәве|Россия православие чиркәве]] ({{lang-ru|РПЦ}}) вәкилләренең ризасызлыгын тудыра. Нәтиҗәдә, [[Россия Үзәк банкы|Үзәк Банк]] бу купюраны чыгаруны туктатып, аның дизайнын үзгәртергә вәгъдә итә<ref>''Кирилл Антонов''. [https://www.kommersant.ru/doc/6283548 Депутат Татарстана отреагировал на слова об отсутствии государственности у татар.] «Коммерсантъ Казань», 19.10.2023</ref>.

== Фотогалерея ==
<gallery>
Image:Kazan Kremlin Suyumbika tower.jpg|
Image:Soyembika3.JPG|
Image:Soyembika2.JPG|
Image:Kazan Kremlin Soyembika Tower 08-2016 img2.jpg|
</gallery>

== Моны да карагыз ==
* [[Сөембикә]]
* [[Казан ханлыгы]]
* [[Пиза манарасы]]
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
== Сылтамалар ==
{{Тышкы сылтамалар}}
{{Казан истәлекле урыннары}}

[[Төркем:Казан кирмәне манаралары]]
[[Төркем:Авыш манаралар]]
[[Төркем:Россия мәдәни мирасы объектлары]]