Апас районы исемле битнең чыганагын карау

{{АТБВМ
 |Төс1                                = {{Төс/Россия}}
 |Татар исеме                         = Апас районы
 |Чын исем                            = {{lang-ru|Апастовский район}}
 |Герб                                =  Coat of Arms of Apastovsky rayon (Tatarstan).gif
 |Байрак                              =   Flag of Apastovsky rayon (Tatarstan).png
 |Герб киңлеге                        = 
 |Байрак киңлеге                      = 
 |Герб тасвирламасы                   = 
 |Байрак тасвирламасы                 = 
 |Ил                                  = [[Россия]]
  |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region     = 
  |type       = 
  |уровень    = 
  |CoordScale = 
 |Гимн                                = 
 |Статус                              = [[Район]]
 |Регион төре                             = [[Җөмһүрият]]
 |Регион                              = [[Татарстан]]
 |Башкала                             = [[Апас]]
 |ЭреШәһәрләр                         =  
 |Нигезләү                            = [[1930 ел]]ның [[10 август]]ы
 |Юкка чыгу                           = 
 |Башлык                              =Заһидуллин Рәшид Нәҗиб улы<ref>http://apastovo.tatarstan.ru/rus_glava_amr{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
  |Башлык исеме                       = Район башлыгы
 |Башлык2                             = Сабирҗанов Алмаз Эдуард улы<ref>http://apastovo.tatarstan.ru/rusrukovod_ispolkom{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
  |Башлык исеме2                      = Башкарма комитет җитәкчесе
 |ТЭП                                 = 
  |ТЭП елы                            = 
  |ТЭП буенча урын                    = 
  |Кеше башына ТЭП                    = 
  |Кеше башына ТЭП буенча урын        = 
 |Тел                                 =
 |Телләр                              = 
 |Халык саны                          = 21 627 кеше
  |Халык саны исәбе елы               = 2010
  |Халыктан %                         = 0,6
  |Халык саны буенча урын             = 
  |Халык тыгызлыгы                    =
  |Халык тыгызлыгы буенча урын        =
  |Милли состав                       = 
  |Дини состав                        = 
 |Мәйдан                              = 1047,6
  |Мәйданнан %                        = 1,5
  |Мәйдан буенча урын                 = 
 |Максималь биеклеге                  = 
 |Урта биеклеге                       = 
 |Минималь биеклеге                   = 
 |Киңлек                              = 
 |Озынлык                             = 
 |Харита                              = Location of Apastovsky District (Tatarstan).svg
 |Харита зурлыгы                      = 350px
 |Административ берәмлек харитасы     = 
  |Харита зурлыгы ае                  = 
 |Сәгать поясы                         =  MSK (UTC+3)
 |Аббревиатура                        = 
 |ISO                                 = 
 |Телефон коды                        = 
 |Почта индекслары                    = 
 |Интернет домены                     = 
 |Автомобиль номерлар коды            = 16, 116
 |Сайт                                =http://apastovo.tatar.ru/
 |Commons-та төркем                   =
 |Искәрмә                             = 
}}

'''Апас районы '''([[Рус теле|рус.]] Апастовский район) — [[Татарстан Республикасы]] составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Ул төбәкнең көньяк-көнбатышында урнашкан. Район территориясе бер шәһәр һәм 21 авыл җирлегенә берләшкән 72 торак пунктны үз эченә ала. 2020 ел башына халык саны 19512 кеше тәшкил итә. Административ үзәк — [[Апас|Апас шәһәр тибындагы поселогы]].<ref>{{cite web
|url = https://tatstat.gks.ru/storage/mediabank/%D0%9C%D0%9E%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB2020_308759_311478.pdf
|title = Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2020 года. Статистический бюллетень
|date = 2020
|publisher = Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики
по Республике Татарстан
|accessdate = 2020-11-07
|format = PDF
|archivedate = 2021-01-24
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20210124015920/https://tatstat.gks.ru/storage/mediabank/%D0%9C%D0%9E%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB2020_308759_311478.pdf
}}</ref><ref>{{cite web 
 |url = http://www.ite.antat.ru/articles/punkt_a/a147.html 
 |title = Апастово
 |date = 2015
 |publisher = Институт Татарской энциклопедии и регионоведения АН РТ
 |accessdate = 2020-11-13
}}</ref><ref name=RealTime>{{cite web
 |url = https://realnoevremya.ru/articles/78986-opisanie-i-istoriya-apastovskogo-rayona-tatarstana
 |title = Апастово: следы каменного века, села Казанского ханства и хозяева из «Ак Барс Холдинга»
 |date = 2017-10-15
 |publisher = Реальное Время
 |accessdate = 2020-11-13
 |archivedate = 2022-03-12
 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20220312092634/https://realnoevremya.ru/articles/78986-opisanie-i-istoriya-apastovskogo-rayona-tatarstana
 }}</ref>

== География ==
[[Алтын Урда]]ның, [[Казан ханлыгы]]ның һәм [[Казан губернасы]]ның «Җәбалстаны», яки тарихи «[[Тау ягы]]»нда урнашкан. Республиканың [[Буа районы|Буа]], [[Тәтеш районы|Тәтеш]], [[Кама Тамагы районы|Кама Тамагы]], [[Югары Ослан районы|Югары Ослан]], [[Кайбыч районы|Кайбыч]] районнары, шулай ук [[Чуашстан]]ның [[Ялчык районы]] белән чиктәш.<ref>{{cite web 
 |url =https://www.zamky.com.ua/ru/respublyka-tatarstan/arheologyya-y-drevnyaya-ystoryya-apastovskogo-rajona/.
 |title =Археология и древняя история Апастовского района
 |date = 2018-11-13
 |publisher =Археологическая карта
 |accessdate =2020-11-13
}}</ref>{{sfn|Зиганшин|2015|c=73}}

Көнбатыш өлеше Токмово тектоник своды авышлыгында, калган өлеше — Казан-Киров бөгелешенең көньяк-көнбатыш бортында урнашкан. Рельефы – калкулыклы тигезлек (биеклеге – 140-200 м). Иң зур биеклек - 228 метр, территориянең көньяк өлешендә, Зөя һәм [[Үләмә]] елгалары арасында; иң азы — 55 метр — [[Зөя елгасы]] буенда, аның озынлыгы 161 км. Барлык су артерияләре аның бассейнына керә. Гомуми озынлыгы 30 км дан артык булган башка эре елгалар: Бола, Үләмә, Коры [[Үләмә]], [[Бия]], [[Чирмешән (Бола кушылдыгы)|Чирмешән]], [[Имәле]]. Урман массивының гомуми мәйданы - 8,9 мең га.<ref name=RealTime/>{{sfn|Зиганшин|2015|c=73}} Туфрак караңгы-[[соры төс|соры]] һәм урман, көлсу туфраклар. Район территориясендә акшар, [[доломит]], [[балчык]], [[ком]], [[торф]] запаслары бар.

== Герб һәм флаг ==
Герб һәм флагны эшләү белән Татарстан Республикасы президенты каршындагы Геральдика советы һәм Россия геральдистлар берлеге бергә шөгыльләнгән. Апас муниципаль район советының 2006 елның 30 сентябрендәге карары белән расланган. Герб һәм флагта районның төп икътисади, мәдәни һәм географик үзенчәлекләре сурәтләнгән. Башак һәм таҗ уңдырышлы җирләрне, ике [[шәүлегән]] — хезмәт сөючәнлек һәм рухи мәдәниятне, көмеш тасма — Зөя елгасын, кояш — җылылык һәм муллык символы. Гербтагы алтын төс уңыш, байлык, акыл, хөрмәт символы;көмеш - чисталык, камиллек, тынычлык, үзара аңлашу, кызыл — батырлык, көч, хезмәт сөючәнлек, матурлык һәм бәйрәм символы; яшел — табигать, сәламәтлек, яшьлек, тормыш үсеше символы.<ref>{{cite web
|url= https://apastovo.tatarstan.ru/apastovo_gerb.htm
|title= Апастовский муниципальный район
|date= 2020
|publisher= Официальный Татарстан
|accessdate= 2020-11-20
|archivedate= 2021-05-15
|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210515024151/https://apastovo.tatarstan.ru/apastovo_gerb.htm
}}</ref><ref>{{cite web
 |url =  https://tatarica.org/ru/razdely/municipalnye-obrazovaniya/municipalnye-rajony/apastovskij-rajon/apastovskij-rajon
 |title = Апастовский район. Справка
 |date = 2020
 |publisher = Tatarica. Татарская энциклопедия
 |accessdate = 2020-11-22
}}</ref>

Апас районы флагы герб нигезендә эшләнгән. Киңлеге 2:3 булган турыпочмаклы тукымадан гыйбарәт, ул алтын башаклар белән кызыл һәм яшел өлешкә бүленгән, кош сурәтләрен үз эченә алмый.<ref name=zamky>{{cite web 
 |url =https://geraldika.ru/s/17019 
 |title = Герб Апастовского муниципального района
 |date =2006-12-11
 |publisher = Сетевое издание «Геральдика.ру»
 |accessdate =2020-11-13
}}</ref><ref>{{cite web
 |url = https://geraldika.ru/s/17020
 |title = Флаг Апастовского района
 |date = 2006
 |publisher = Геральдика.ру
 |accessdate = 2020-11-22
}}</ref>

== Тарихы ==
[[Файл:Апас Туган якны өйрәнү музее.jpeg|200px|thumb|right|[[Апас Туган якны өйрәнү музее]]]]

Апас районы территориясендә 120 таш, тимер һәм бронза гасырлар, шулай ук [[Алтын Урда]] һәм [[Казан ханлыгы]] чорларында археологик һәйкәл бар.<ref name=zamky/>{{sfn|Зиганшин|2015|c=73}}

Район территориясе 1921 елга кадәр [[Казан губернасы]]ның [[Тәтеш өязе]]нә керә, 1920 елдан 1927 елга кадәр — [[Тәтеш кантоны]]на, 1930 елда [[Татарстан АССР]]ның [[Буа кантоны]]на карый. Район 1930 елның 10 августында Бөтенроссия Үзәк башкарма комитеты президиумы карары белән барлыкка килә.<ref>{{cite web
 |url = https://apastovo.tatarstan.ru/history.htm
 |title = История района
 |date = 2019-12-17
 |publisher = Апастовский муниципальный район
 |accessdate = 2020-11-13
 |archivedate = 2021-01-14
 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20210114024918/https://apastovo.tatarstan.ru/history.htm
 }}</ref> Ул вакытта районга 50 авыл советы һәм гомуми халык саны 49 414 кеше булган 70 торак пункт керә. Башка күп кенә районнар кебек үк, район 1963 елның 1 февралендә бетерелә, ә җирләре Буа һәм Тәтеш районнары составына тапшырыла, аны 1964 елның 4 мартында торгызалар, ә 1991 елның 19 апрелендә составтан Кайбыч районы бүленеп чыга.<ref name=История>{{cite web 
 |url =https://tatarica.org/ru/razdely/municipalnye-obrazovaniya/municipalnye-rajony/apastovskij-rajon/apastovskij-rajon-1
 |title = Апастовский район
 |date =2020
 |publisher =Татарская энциклопедия
 |accessdate = 2020-11-13
}}</ref><ref>{{cite web
 |url = https://realnoevremya.ru/articles/59405-territorialnoe-delenie-tatarstana-posle-revolyucii
 |title = Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам
 |author = Лев Жаржевский
 |date = 2017-03-17
 |publisher = Интернет-газета «Реальное время»
 |accessdate = 2020-11-22
 |archivedate = 2020-10-22
 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201022012741/https://realnoevremya.ru/articles/59405-territorialnoe-delenie-tatarstana-posle-revolyucii
 }}</ref>{{sfn|Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель|1999|c=558}}

Апас авылы XVII гасырдан Зөя ярындагы күл буендагы тораклык буларак билгеле. Аның килеп чыгышы турында берничә версия бар. Ул, мөгаен, авылдан чыккан кешеләр тарафыннан нигезләнгәндер. Икенче версия буенча, бистәгә [[Иске Әнәле]] авылыннан күченүчеләр нигез салган. Бу теория буенча, Апас Кече Әнәле дип аталган, һәм ул чакта ул 1647 елдан бирле билгеле. Шулай ук бистә якындагы дүрт торак пунктның кушылуы аркасында барлыкка килгән дигән фикер дә бар. Бу версияне XX гасыр документлары раслый, аларда Апас составына кергән Колсәет авылының үз мөстәкыйльлеген озак саклавы — Апас Колсәет авылы белән дигән язу бар.<ref>{{cite web
 |url = https://tatarica.org/ru/razdely/municipalnye-obrazovaniya/gorodskie-poseleniya/apastovo 
 |title = Апастово
 |date = 2020
 |publisher = Tatarica. Татарская энциклопедия
 |accessdate = 2020-11-13
}}</ref>

1998-2005 елларда Апас районы администрациясе башлыгы булып Ханифуллин Азат Сафин эшли. 2005 елда аны Заһидуллин Рәшит Нәҗиб улы алыштыра, ул бу вазифаны 2019 елга кадәр били.<ref>{{cite web
 |url = https://arhiv.tatarstan.ru/2017-god-2340617.htm
 |title = Руководители Республики Татарстан
 |date = 2020
 |publisher = Государственный комитет РТ по архивному делу
 |accessdate = 2020-11-22
 |archivedate = 2021-04-12
 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20210412041607/https://arhiv.tatarstan.ru/2017-god-2340617.htm
 }}</ref>. В 2005 году его сменил Загидуллин Рашид Назибович, который занимал эту должность до 2019-го<ref>{{cite web
 |url =  https://www.tatar-inform.ru/news/official/25-07-2005/naznachen-novyy-glava-administratsii-apastovskogo-rayona-rt-5642754
 |title = Назначен новый глава администрации Апастовского района РТ
 |date = 2005-07-25
 |publisher = Татар-Информ
 |accessdate = 2020-11-22
}}</ref> Хәзерге вакытта район белән Хисаметдинов Равил Фәрит улы идарә итә.<ref>{{cite web
 |url =  https://tatcenter.ru/news/glavoj-apastovskogo-rajona-stal-ravil-hisamutdinov/
 |title = Главой Апастовского района стал Равиль Хисамутдинов
 |date = 2019-09-25
 |publisher = ТатЦентр
 |accessdate = 2020-11-22
}}</ref>

== Халкы ==
Шәһәр шартларында ([[Апас|Апас штп]]) район халкының 25,58% ы яши.<ref name=История/>

{| class='standard' style='text-align: center;' width=63%
|- class='bright'
! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg1.php</ref> !! [[2010]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus10_reg1.php</ref>
|- class='bright'
| 29 156 || 57 535 || 50 178 || 39 132 || 23 105 || 21 627
|}

=== Милли составы ===
*[[Татарлар]] – 90,9%
*[[Чуашлар]] – 4,9%
*[[Руслар]] – 3,9%

=== Күренекле кешеләре ===
[[Файл:Шәмбалыкчы музее.jpg|200px|thumb|right|[[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)]]]]
Апасның үзеннән һәм район авылларыннан зыялы шәхесләр күп чыккан. Апас туфрагы районның, республиканың һәм Россиянең горурлыгы булган өч Советлар Союзы Герое ([[Рем Абзалов]], [[Салават Карымов]]), бер Сугышчан Дан орденнарының тулы кавалеры, биш Социалистик Хезмәт Герое, бер Хезмәт Даны орденнарының тулы кавалеры, унҗиде Ленин ордены кавалерлары биргән.

[[1887 ел]]да Апас авылында мулла гаиләсендә тәнкыйтьче, әдәбият [[тарих]]чысы һәм тел галиме [[Җамал Вәлиди]] (Җамалетдин Җәләлетдин улы Вәлидов) туа. [[1932 ел]]да ул [[репрессия]]ләнә.

Апаста [[1891 ел]]да прозаик [[Садри Җәлал]] (Садрислам Хәйретдин улы Вәлидов) туган, [[1943 ел]]да вафат булган.

Тел-әдәбият галимнәре, профессорлар: [[Мөхәммәт Гайнуллин|Мөхәммәт Хәйрулла улы Гайнуллин]] (Кызыл Тау, 1903—1985), [[Габдрахман Таһирҗанов|Габдрахман Таһир улы Таһирҗанов]] (Морзалар, 1907—1983), [[Рәшит Исламшин|Рәшит Әхәт улы Исламшин]] (Чирү-Бураш, 1939), [[Хәлил Сәлимов|Хәлил Хәлим улы Сәлимов]] (Дәвеш, 1947-2006); язучылар һәм шагыйрьләр: Габдулла Харис улы Харисов (Ябалак, 1893—1931), [[Мансур Крыймов|Мансур Кәрим улы Крыймов]] (Чирү-Бураш, 1898—1938), [[Рахман Ильяс]] (Габдрахман Вәкил улы Ильясов, Карамасар, 1908—1943), [[Гали Хуҗи|Гали Хуҗи улы Хуҗиев]] (Карамасар, 1912—1966), [[Әгъзам Камал|Әгъзам Камалетдин улы Камалетдинов]] (Үтәмеш, 1918—1943), язучы-драматург [[Хәбир Ибраһим|Хәбир Ибраһим (Ибраһимов)]] ([[Борнаш (Апас районы)|Борнаш]], 1958), ТАССР атказанган артисты [[Каюм Бариев]] ([[Дәүләки]], [[1898]]-[[1976]]), драматург-актер [[Әмир Камалиев|Әмир Аман улы Камалиев]] (Аманулла, Шыгай, 1960); композитор [[Рәшит Кәлимуллин|Рәшит Фәһим улы Кәлимуллин]] (Тәүгелде, 1957); җырчылар: Татарстанның халык артисты, Г. Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты [[Фәхри Насретдинов|Фәхри Хөсәен улы Насретдинов]] (Шәмбалыкчы, 1911 — 1986), Фердинанд Габдулла улы Сәләхов (Чирү-Бураш, 1955); Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры артистлары [[Мансур Ибраһимов|Мансур Әһлиулла улы Ибраһимов]] (Чатбаш, 1954), [[Илсөя Төхфәтуллина|Илсөя Җиһангир кызы Төхфәтуллина]] (Дәвеш, 1967), [[Илдус Габдрахманов|Илдус Илгизәр улы Габдрахманов]] (Апас, 1967) Апас районының төрле авылларында туып үскәннәр.
* [[Василий Аверьянов]] (1936), механизатор, [[Хезмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры (1975, 1976, 1983).
* [[Илгизәр Гыйлфанов]] (1939), Россия Федерациясенең (1999) һәм Татарстанның атказанган укытучысы.
* [[Роберт Миңнегалиев]] (1972), «Казан Экспо» күргәзмә үзәге генераль директоры (2019 елдан).
* [[Илсур Сафин (1962)|Илсур Сафин]] (11.08.1962, [[Югары Балтай]]), җырчы (''баритон''), [[ТР халык артисты]] .
* [[Рамис Сафин]] (1965, [[Урта Балтай]]) — «Сембер өлкәсе татар милли-мәдәни мохтарияте» иҗтимагый оешмасы башкарма комитеты рәисе, [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]].
* [[Хәйдәр Сафин]] (1953, [[Көлкәш]]), музыкант―аккомпаниатор, [[Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре]] (2013).
* [[Алсинә Закирова]], [[Казан татар дәүләт яшь тамашачылар театры|Габдулла Кариев исемендәге Казан Татар дәүләт яшь тамашачы театры]] артисты ([[2013 ел|2013 елдан]]).
* [[Гөлчәчәк Гайфетдинова]], [[Татарстанның атказанган артисты]] (2016).
* [[Гөлчирә Гафурова]] (1901, Борнаш―1967), журналист, [[«Азат хатын» журналы]]на нигез салуда катнашучы.
* [[Рәфис Хәбибуллин]] (1963), эчке хезмәт генерал-лейтенанты (2014), [[ТР Рәисе]] ярдәмчесе (2014 елдан).
* [[Нургали Хәсәнов]] (''Нургали Хәсән әл-Буави'', 1852, Морзалар―1919), ишан, 1886—1919 елларда [[Буа мәдрәсәсе]] мөдәррисе.
* [[Фәһим Фәсхетдинов]] (1944―2015), рәссам―сынчы, [[Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе]] (1996).

== Муниципаль-территориаль бүленеше ==
Апас муниципаль районына 73 торак пункт керә, алар бер шәһәр һәм 21 авыл җирлегенә бүленгән.

{{Автонумерация
  | Оформление = standard sortable
  | Столбцов = 6
  | Заголовок2 = Муниципаль берәмлек | Заголовок3 = {{comment|Админ.|Административ}}<br>үзәк | Заголовок4 = Торак<br>пунктлар<br>саны | Заголовок5 = Халык саны | Заголовок6 = Мәйданы,<br>км²
  | Выравнивание4 = right | Выравнивание5 = right | Выравнивание6 = right
  | Сортировка4 = число | Сортировка5 = число | Сортировка6 = число
|А-%|  '''Шәһәр җирлеге'''  | | | | 
|А|[[Апас]] | [[Апас]] | 2 | {{ Население | Городское поселение посёлок городского типа Апастово | тс }} | 
|Б-%|  '''Авыл җирлекләре'''  | | | |
|Б| [[Әлмәндәр авыл җирлеге]]|   [[Әлмәндәр]] | 3 | {{ Население | Альмендеровское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Бакырчы авыл җирлеге]]|   [[Бакырчы (Апас районы)|Бакырчы]] | 2 | {{ Население | Бакрчинское сельское поселение (Апастовский район) | тс }} | 
|Б| [[Биеш авыл җирлеге]]|   [[Биеш]] | 4 | {{ Население | Бишевское сельское поселение (Татарстан) | тс }} | 
|Б| [[Олы Болгаер авыл җирлеге]]|   [[Кече Болгаер]] | 2 | {{ Население | Большеболгоярское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Зур Күккүз авыл җирлеге]]|   [[Зур Күккүз]] | 4 | {{ Население | Большекокузское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Болын-Балыкчы авыл җирлеге]]|   [[Болын-Балыкчы]] | 3 | {{ Население | Булым-Булыхчинское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Югары Акхуҗа авыл җирлеге]]|   [[Югары Акхуҗа]] | 5 | {{ Население | Верхнеаткозинское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Югары Ындырчы авыл җирлеге]]|   [[Югары Ындырчы]] | 3 | {{ Население | Верхнеиндырчинское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Дәвеш авыл җирлеге]]|   [[Дәвеш]] | 3 | {{ Население | Деушевское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Ишәй авыл җирлеге]]|   [[Идрәс-Тинки]] | 5 | {{ Население | Ишеевское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Каратун авыл җирлеге]]| [[Каратун тимер юл станциясе бистәсе|Каратун]] | 4 | {{ Население | Каратунское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Кызыл-Тау авыл җирлеге]]|   [[Кызылтау (Апас районы)|Кызыл-Тау]] | 3 | {{ Население | Кзыл-Тауское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Коштавыл авыл җирлеге]]|   [[Коштавыл]] | 3 | {{ Население | Куштовское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Сатмыш авыл җирлеге]]|   [[Сатмыш]] | 5 | {{ Население | Сатламышевское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Урта Балтай авыл җирлеге]]|   [[Урта Балтай]] | 5 | {{ Население | Среднебалтаевское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Иске Йомрал авыл җирлеге]]|   [[Иске Йомралы|Иске Йомрал]] | 3 | {{ Население | Староюмралинское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Табар Черкене авыл җирлеге]]|  [[Табар Черкене]] | 3 | {{ Население | Табар-Черкийское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Тутай авыл җирлеге]]|   [[Тутай]] | 2 | {{ Население | Тутаевское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Чирмешән авыл җирлеге]]|   [[Чирмешән (Апас районы)|Чирмешән]] | 3 | {{ Население | Черемшанское сельское поселение (Апастовский район) | тс }} | 
|Б| [[Чүри-Бураш авыл җирлеге]]|   [[Чүри-Бураш]] | 2 | {{ Население | Чуру-Барышевское сельское поселение | тс }} | 
|Б| [[Шамбалыкчы авыл җирлеге]]|   [[Ябалак (Апас районы)|Ябалак]] | 4 | {{ Население | Шамбулыхчинское сельское поселение | тс }} | 
}}

== Икътисады ==
[[Файл:Sviyaga.jpg|200px|thumb|right| Р-241 «Казан — Буа — Ульяновск» автоюлыннан Зөя күренеше]]

Районда әзерләү-эшкәртү сәнәгать предприятиеләре өстенлек итә. 2019 ел нәтиҗәләре буенча, Апас районы социаль-икътисади үсеш рейтингында 39 нчы урынны һәм Татарстан Республикасының тулаем территориаль продуктында кече һәм урта бизнес өлеше буенча 27 нче урынны алып тора, бу 7,3 млрд сум тәшкил итә. Районда уртача айлык хезмәт хакы 26 мең сум.<ref>{{cite web 
 |url =https://www.advis.ru/php/view_news.php?id=39C6D48A-9528-6248-A3C2-A4F2268D192E
 |title = Премьер-министр Татарстана Алексей Песошин: Сельское хозяйство является стратегически важной отраслью экономики Апастовского района
 |date = 2020-02-27
 |publisher = INFOLine
 |accessdate = 2020-11-13
}}</ref> 2010 елдан 2020 елга кадәр минималь куллану бюджетына айлык уртача хезмәт хакы чагыштырмасы 1,78 тапкырдан 2,03 тапкырга арткан, ә эшсезлек дәрәҗәсе 2013 елдан 2020 елга кадәр 0,68% тан 1,83% ка кадәр арткан. 2020 елның беренче яртыеллыгында районда җитештерелгән 205 млн. сумлык товар читкә озатылган (чагыштыру өчен, бу күрсәткеч — 2013 елда 415 млн. сум булган).<ref name=Ratings>{{cite web
|url= https://mert.tatarstan.ru/TerritorialDevelopment/Ratings.html
|title= Рейтинг муниципальных образований
|date= 2020
|publisher= Министерство экономики Республики Татарстан
|accessdate= 2020-11-15
|archivedate= 2021-03-01
|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210301162131/https://mert.tatarstan.ru/TerritorialDevelopment/Ratings.html
}}</ref>

=== Авыл хуҗалыгы ===
Авыл хуҗалыгы төбәк икътисадының нигезе. Басуларда бодай, арыш, арпа, солы, карабодай, борчак, шикәр чөгендере һәм бәрәңге үстерелә. Шулай ук ит-сөт терлекчелеге, дуңгызчылык, сарыкчылык һәм кошчылык үсеш алган. Район территориясендә «Свияга», «Табар», «Агроактив», «Рәхимов исемендәге», «Алга», «Ибраһимов һәм Ко», «РиФ», «Яңа юл», «Дружба», «Агрозит», «Радуга», «Каратун икмәк кабул итү предприятиесе», «Кайнар икмәк», «Тәмле икмәк» авыл хуҗалыгы предприятиеләре, шулай ук 17 крестьян фермер хуҗалыгы урнашкан. Районның эре инвесторы «Ак Барс Холдинг»ы. 2019 ел нәтиҗәләре буенча Апас районы аграр комплексының тулаем продукциясе 2 млрд.<ref name=Invest>{{cite web
|url= https://invest.tatarstan.ru/ru/news/apastovskiy-rayon/
|title= Апастовский район
|date = 2019-06-13
|publisher= Инвестиционный портал Республики Татарстан
|accessdate=2020-11-13
}}</ref><ref>{{cite web
|url= https://agro.tatarstan.ru/index.htm/news/1691499.htm
|title= Сельское хозяйство занимает важное место в экономике Апастовского района
|date= 2020-02-26
|publisher= Министерство сельского хозяйства и продовольствия РТ
|accessdate= 2020-11-13
}}{{Deadlink|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> сумга якын тәшкил иткән. 2020 елның беренче яртыеллыгында авыл хуҗалыгының тулаем продукциясе 505 млн. сум тәшкил иткән. 2013 елда бу күрсәткеч 1,3 млрд. га якын тәшкил иткән.<ref name=Ratings/>

=== Инвестицион потенциал ===
Татарстан Республикасының социаль-икътисадый мониторинг комитеты бәяләве буенча, 2020 елның гыйнвар-июнь айларында төп капиталга инвестицияләр 460 563 мең сум яки Татарстанда инвестицияләрнең гомуми күләменнән 0,2% тәшкил иткән. 2020 елда инвестицияләр юнәлеше буенча авыл хуҗалыгы, ау һәм балык тоту үсеше алда бара - 81,5 млн. сум.<ref name=polugodie>{{cite web
|url= https://invest.tatarstan.ru/upload/iblock/636/analiticheskiy-obzor-1-polugodie-2020.pdf
|title= Основные показатели инвестиционной и строительной деятельности в Республике Татарстан
|date= 2020
|publisher= Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан
|accessdate= 2020-11-07
|archivedate= 2020-11-28
|archiveurl= https://web.archive.org/web/20201128231238/https://invest.tatarstan.ru/upload/iblock/636/analiticheskiy-obzor-1-polugodie-2020.pdf
}}</ref> Республика Дәүләт статистикасы федераль хезмәте хисапына караганда, 2019 елда 278 млн. сум инвестиция җәлеп ителгән (бюджет акчаларыннан һәм кече эшмәкәрлек субъектларыннан керемнәрдән тыш), 2018 елда - 460 млн. сум.<ref name=polugodie/><ref name=za_2019>{{cite web
|url= https://invest.tatarstan.ru/upload/iblock/242/osnovnye_pokazateli_investitsionnoy_i_stroitelnoy_deyatelnosti_v_rt_za_2019_god.pdf
|title= Основные показатели инвестиционной и строительной деятельности в Республике Татарстан
|date= 2020
|publisher= Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан
|accessdate= 2020-11-07
|archivedate= 2020-12-06
|archiveurl= https://web.archive.org/web/20201206004742/https://invest.tatarstan.ru/upload/iblock/242/osnovnye_pokazateli_investitsionnoy_i_stroitelnoy_deyatelnosti_v_rt_za_2019_god.pdf
}}</ref>

=== Транспорт ===
Апас Казаннан 109 км ераклыкта «[[Казан]] — [[Ульяновск]]» автомобиль юлында, Каратун тимер юл станциясеннән 11 км көньяк-көнчыгышка таба урнашкан. Район территориясе буенча район үзәге янында Р-241 «Казан — Буа — Ульяновск» автоюлы, башка мөһим юллардан «Олы Кайбыч — Апас — Тәтеш», «Шонгаты — Кама Тамагы» уза. Район үзәгеннән көнбатыштарак «Зөя — Ульяновск» тимер юл линиясе уза. Районда (Казаннан) станцияләр һәм тукталыш пунктлары: 55 км (т.п.), Ключи (разъезд), Каратун (ст.), Килдураз (ст.) урнашкан.<ref name=tatcenter/>

2018 елның көзендә Россия хөкүмәте Мәскәү - Түбән Новгород - Казан тиз йөрешле автомобиль юлы төзелешен хуплаган. Татарстан территориясендә Кайбыч, Апас, Югары Ослан, Кама Тамагы, Лаеш, Питрәч районнары аша узачак «Европа — Көнбатыш Кытай» автомагистрале халыкара транспорт коридорының бер өлеше булачак. Төзелеш 2024 елда тәмамланырга тиеш.<ref name=Invest/>

== Экология ==
[[Файл:Beautiful Tatarstan's nature.jpg|200px|thumb|right|«Гран-Тау»]]
Районның аеруча саклана торган табигать территорияләре 1275,9 га били, бу районның гомуми мәйданының 1,3% ын тәшкил итә. Бу территориядә региональ әһәмияттәге табигать һәйкәлләре: «Гран-Тау», «Маршалл яз йолдызы үсү урыны», «Петров почмагы», «Зөя үзәне», Зөя һәм Үләмә елгалары урнашкан. Татарстанның Кызыл китабына кертелгән хайваннар: бөркет-кәрлә, үләксә кошы, каракыш, ягылбай, урман күгәрчене, колаклы ябалак, урал соры ябалагы, соры ябалак, мәче башлы ябалак, яшел тукраннар очрый, имезүчеләр: ак түшле керпе, гади сукыр тычкан, гади коңгырт тештел, ак һәм соры куяннар, гади тиен, гади кондыз, гади әрлән, ондатр, бүре, гади төлке, урман сусары, ас, америка чәшкесе, бурсык, Ауропа бурсыгы, селәүсән, кабан, поши очрый.<ref name=tatcenter>{{cite web 
|url= https://tatcenter.ru/district/apastovskij-rajon/
|title= Апастовский район
|date = 2020
|publisher= Татцентр.ру
|accessdate= 2020-11-13
}}</ref>{{sfn|Зиганшин|2015|c=74-75}}

== Социаль өлкә ==
[[Файл:Тутай музее.jpg|200px|thumb|right|[[Сара Садыйкова музее (Тутай)]]]]

Районда 22 гомуми белем бирү мәктәбе, аграр көллият, 37 мәктәпкәчә балалар учреждениесе, ике балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе, ике филиалы булган балалар сәнгать мәктәбе, «Сәләт» балалар иҗаты үзәге һәм «Свияга» балалар сәламәтләндерү үзәге эшли. Спорт инфраструктурасы 97 спорт корылмасы бар, алар арасында боз сарае, универсаль спорт мәйданчыклары, спорт заллары, тирлар, хоккей тартмалары, футбол кырлары һәм башкалар бар. Мәдәният өлкәсендә район мәдәният йорты, 25 авыл мәдәният йорты һәм 35 клуб, 29 китапханә, дүрт музей, «Микродиск» халык киностудиясе һәм «Йолдызлар» халык театры эшли. 1932 елдан башлап «Йолдыз» район газетасы татар һәм рус телләрендә нәшер ителә. 2008 елда җирле «Апас хәбәрләре» телекомпаниясе ачылган. 51 мәчет эшли.<ref name=RealTime/>
Районда [[Апас туган якны өйрәнү музее]], [[Сара Садыйкова музее (Тутай)|Сара Садыйкова музее]] ([[Тутай]]), [[Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее (Шәмбалыкчы)|Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева музее]] ([[Шәмбалыкчы]]), [[Шәүкәт Галиев музее (Бакырчы)|Шәүкәт Галиев музее]] ([[Бакырчы (Апас районы)|Бакырчы]]) бар.

=== Мәдәни мирас объектлары ===
* Кадыйр Латыйпов йорты, [[XIX гасыр]] азагы — [[XX гасыр]] башы ([[Апас]]) — шәһәртөзүчелек һәм [[архитектура]] һәйкәле, төбәк ([[җөмһүрият]]) әһәмиятендәге мәдәни мирас объекты.
* Мәчет, [[XX гасыр]] башы ([[Апас]]) — шәһәртөзүчелек һәм архитектура һәйкәле, төбәк (җөмһүрият) әһәмиятендәге мәдәни мирас объекты.

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

== Әдәбият ==
* {{китап
|автор = Зиганшин И. И., Иванов Д. В., Томаева И. Ф.
|редактор = Д. В. Иванов
|башлык = Экологический гид по зелёным уголкам Республики Татарстан
|ссылка = https://eco.tatarstan.ru/file/Karman_spravochnik_web_spread.pdf 
|место = Казань
|нәшрият = Фолиант
|ел = 2015
|ref= Зиганшин
}}
* {{китап
| башлык = Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель. 2 издание
| ссылка = https://web.archive.org/web/20140517162903/http://guides.rusarchives.ru/browse/guidebook.html?bid=24&sid=412658
| место = Казань
| нәшрият = Гасыр
| ел = 1999
| бит = 615
| isbn = 5-93001-003-1
| ref = Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель
}}

{{Татарстан}}
{{Апас районы}}

[[Төркем:Апас районы]]
[[Төркем:Татарстан районнары]]