İçeriğe atla

Kambriyen

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Kambriyen Dönem sayfasından yönlendirildi)
Kambriyen
538,8 ± 0,2 - 485,4 ± 1,9 myö 
Kambriyen Dönem'in ortalarında Dünya (yaklaşık 510 myö)
Kronoloji
Etimoloji
Kullanım bilgisi
Gök cismiDünya
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
İlk önerenAdam Sedgwick, 1835
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyenİknofosil Treptichnus pedum'un ortaya çıkışı
Alt sınır KSKNFortune Head kesiti, Newfoundland, Kanada
47°04′34″N 55°49′52″W / 47.0762°K 55.8310°B / 47.0762; -55.8310
KSKN onayı1992[2]
Üst sınırını belirleyenKonodont Iapetognathus fluctivagus'un ilk ortaya çıkışı.
Üst sınır KSKNGreenpoint kesiti, Green Point, Newfoundland, Kanada
49°40′58″N 57°57′55″W / 49.6829°K 57.9653°B / 49.6829; -57.9653
KSKN onayı2000[3]
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliği4 metreden 90 metreye istikrarlı bir şekilde artar[4]

Kambriyen (bazen Ꞓ şeklinde sembolize edilir), yaklaşık 538,8 milyon yıl önce başlayıp 485,4 milyon yıl öncesine kadar devam eden jeolojik dönemi ifade eder. Bu dönem, Farklı hayvan gruplarının karmaşıklaştığı, hayvanların çeşitlendiği bir dönemdir.[5][6] Adını Galler'in Latince karşılığı olan Cambria'dan alan Kambriyen Dönem, yer kabuğundaki dikkate değer değişimler, deniz seviyelerinin yükselmesi ve iklim değişiklikleri gibi etkilerle şekillendi.[7][8][9]

Kambriyen Dönemi, yaşamın karmaşıklaşması ve çeşitlenmesi açısından kritik bir evredir. Bu dönemde fosilleşmiş birçok hayvan türü bulunmuştur ve bu fosiller deniz tabanlarındaki tortullarda korunmuşlardır. Fosillerin jeolojik tarihte ilk kez bu sıklıkta görüldüğü için Kambriyen Patlaması olarak adlandırılan bu olayda, omurgasızlar çeşitlendi, fosil kayıtları daha ayrıntılı hâle geldi ve biyolojik çeşitlilik hızla arttı. Kambriyen'den önce, genel olarak yaşayan organizmaların çoğunluğu küçük, tek hücreli ve basitti (Ediacaran faunası ve daha önceki Tonian Huainan biyotası dikkate değer istisnalardır). Karmaşık, çok hücreli organizmalar, Kambriyen'in hemen öncesindeki milyonlarca yılda giderek daha yaygın hale geldi, ancak mineralleşen organik yapıla dolayısıyla kolayca fosilleşen organizmalar bu döneme kadar yaygınlaşmadı.[10]

Kambriyen patlaması olarak bilinen Kambriyen devrindeki yaşam formlarının hızla çeşitlenmesi, modern hayvan filumlarının çoğunun ilk temsilcilerini üretti. Filogenetik analiz, Kambriyen radyasyonundan önce, Kriyojen[11][12][13] veya Toniyen[14]'de hayvanların (metazoanlar) tek bir ortak atadan monofiletik olarak evrimleştiği görüşünü destekledi.[15] Okyanuslarda çeşitli yaşam formları zenginleşse de, arazinin, mikrobiyal toprak kabuğu ve mikrobiyal biyofilmi otlatmak için ortaya çıkan birkaç yumuşakça ve (karasal olmasa da) eklembacaklılardan daha karmaşık hiçbir şey olmadan nispeten çorak olduğu düşünülüyor. Kambriyen Dönemi boyunca yaşam büyük oranda deniz habitatlarındaydı ve kara üzerindeki yaşam oldukça sınırlıydı. Kambriyen'in sonlarına doğru ise ilk deniz bitkileri ve kabuklu canlılar ortaya çıkmaya başladı.[16][17] Bu dönemdeki biyolojik çeşitliliğin büyük bir kısmı deniz ekosistemlerinde meydana geldi ancak dönemin sonlarına doğru karada da bazı omurgasız gruplarının evrimleştiği düşünülmektedir.

Sonuç olarak Kambriyen Dönem, yaşamın çeşitlenmesi ve karmaşık organizmaların evrimleşmesi açısından öneme sahiptir. Kambriyen Patlaması, hayvanların vücut planlarının ve anatomik özelliklerinin hızla değiştiği bir dönem olarak bilinir.[16][18][19] Bu dönemde evrimsel yenilikler ve adaptasyonlar, gelecekteki ekosistemlerin temelini atmış ve canlı çeşitliliği konusunda temel bir rol oynamıştır. Kambriyen Dönemi'nin jeolojik ve biyolojik olayları, yaşamın bugünkü çeşitliliğine giden yolda kritik bir adım olmuştur. Kambriyen'in sonuna gelindiğinde, ilk gerçek bitkilerin şekillendiği dönem olmakla[20][21] birlikte myriapodlar,[22][23] arachnidler[24] ve heksapodlar[25] ana hatları oturmuşlardı ve karaya uyum sağlamaya başlardı. Kıtaların çoğu muhtemelen bitki örtüsü eksikliğinden dolayı kuru ve kayalıktı. Sığ denizler, süper kıta Pannotia'nın parçalanması sırasında oluşan birçok kıtanın kenarlarını çevreliyordu. Denizler nispeten sıcaktı ve dönemin büyük bölümünde kutuplarda buz yoktu.

Kelime kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kayaçları ilk inceleyen İngiliz yerbilimcisi Adam Sedgwick'tir. Kayaçları bulduğu yer olan Birleşik Krallık Galler bölgesine eski Romalılar Cambria adını verdiklerinden benzer isimlendirme yapılmıştır.[26][27] Kambriyen, Adam Sedgwick tarafından "Kambriyen serisi" olarak adlandırıldı[28] ve bu adlandırmanın kökeni, Britanya'nın Kambriyen kayaçlarının en iyi görüldüğü yer olan "Cymru" (Galler) bölgesine Romalıların verdiği isim olan Cambria'dan gelmekteydi.[27][29][30] Sedgwick, büyük "Geçiş Serisi"ni alt bölümlere ayırmakla görevlendirilen Roderick Murchison ile birlikte bu tabakayı tanımlamıştı fakat iki jeolog uzun bir süre boyunca uygun bir kategorilendirme yapma konusunda anlaşmazlık yaşadı.[28]

Stratigrafi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kambriyen stratigrafisi

Kambriyen, önceki Ediyakaran Dönemi'nin sonundan 538,8 milyon yıl önce (myö) başlayıp, Ordovisiyen Dönemi'nin başlangıcına denk gelen 485,4 milyon yıl öncesine kadar 53,4 milyon yıl sürdü.[31] Kambriyen Dönem'den önce, Ediyakaran Dönem gelir ve Kambriyen'in sonrasında da Ordovisiyen Dönem gelir.[31]

Kambriyen'in tabanı, Treptichnus pedum adı verilen karmaşık bir iz fosili grubu üzerinde yer alır.[32] Kambriyen'in alt sınırını belirlemek için referans bir iz fosili olarak Treptichnus pedum'un kullanılması sorunlu bir durumdur çünkü Treptichnids grubuna ait T. pedum'a çok benzeyen iz fosilleri, Namibya, İspanya ve Newfoundland gibi bölgelerde T. pedum'un çok daha altında bulunur ve muhtemelen Batı ABD'de de bulunabilir. T. pedum'un stratigrafik yayılımı, Namibya'daki ve muhtemelen İspanya'daki Ediyakaran fosillerinin yayılımı ile örtüşür.[33][34]

Paleocoğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Levhaların yeniden yapılandırılması, küresel bir süperkıta olan Panotya'nın Kambriyen'in erken evrelerinde parçalanma sürecinde olduğunu göstermektedir.[35][36] Ana süperkıta Gondvana'dan ayrılmış Laurentia (Kuzey Amerika), Baltika ve Sibirya, ayrı ve izole birer kara kütlesi hâline geliyordu.[37] Bu dönemde kara kütlelerinin çoğunluğu Güney Yarımküre'de toplanmıştı ancak kuzeye doğru sürükleniyorlardı.[37] Gondvana'nın büyük çaplı ve yüksek hızlı dönme hareketinin Erken Kambriyen'de meydana geldiği görünmektedir.[38]

Marinoan Kartopu Dünya'nın büyük buzulları uzun bir süre önce eridikten sonra[39] denizlerdeki buzul eksikliği sebebiyle deniz seviyeleri yükseldi. Bu durum, kıtaların büyük bölgelerinin deniz yaşamı için uygun sıcak ve sığ sular altında kalmasına yol açtı. Jeolojik kayıtlarda deniz seviyelerinde dalgalanma görülmesi, Güney Kutbu'ndaki buz tabakasının genişleme ve küçülme dönemleriyle ilişkili "buzul çağları" olduğunu göstermektedir.[40]

Baltoskandiya'da gerçekleşen Alt Kambriyen kıyı ilerlemesi, Alt Kambriyen penepleninin büyük bölgelerini bir iç denize dönüştürdü.[41]

Fauna

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kambriyen Patlaması
Balcoracania dailyi, Avustralya'dan Kambriyen Dönemi'ne ait bir trilobit

Kambriyen'de, Dünya üzerindeki yaşamda derinden bir değişiklik görüldü. Kambriyen öncesinde, canlıların çoğunluğu küçük, tek hücreli ve nispeten basit yapıdaydı (Ediyakaran faunası ve Ediyakaran öncesindeki Toniyen Huainan biyotası bu duruma birer istisnadır). Karmaşık ve çok hücreli canlılar, Kambriyen'den hemen önce gelen milyonlarca yıl boyunca giderek daha yaygın hâle geldi, ancak mineralleşmiş ve bu nedenle kolayca fosilleşebilen canlılar, Kambriyen Dönemi'ne kadar yaygın değillerdi.[42] Kambriyen'de canlıların hızla çeşitlenmesi, Kambriyen Patlaması olarak bilinir ve tüm modern hayvan şubelerinin ilk hâlleri bu olayla ortaya çıkmıştır. Filogenetik analizler, Kambriyen yayılımından önce Kriyojeniyen[43][44][45] veya Toniyen'de[46] hayvanların (metazoa) modern yakalı kamçılılar benzeri kolonileşen kamçılı protistlerden monofiletik olarak evrildiği görüşünü desteklemiştir.[47] Okyanuslarda çeşitli canlılar yaygınken, karalar canlılık açısından okyanuslara kıyasla verimsizdi. Mikrobiyal toprak kabuğundan[48] ve (birer kara canlısı olmasalar da) mikrobiyal biyofilmde gezinen birkaç yumuşakça ve eklem bacaklıdan daha karmaşık canlılar bulunmuyordu.[49] Kambriyen sonunda, çok bacaklılar,[50][51] örümceğimsiler[52] ve altı bacaklılar,[53] ilk bitkilerle eş zamanlı olarak karaya adapte olmaya başladı.[54][55]

Kambriyen, olağanüstü yüksek oranda lagerstätte (bkz: Almanca: lagerstätte) tortul yataklarına sahip olmasıyla özeldir. Lagerstätte türü mineral yatakları, canlıların "yumuşak" kısımlarının yanı sıra daha dayanıklı kabuklarının da korunduğu istisnai birer koruma bölgesi olma özelliğini taşır. Bu durumun bir sonucu olarak Kambriyen biyolojisi hakkındaki bilgiler, Kambriyen'den sonra gelen bazı dönemlere kıyasla daha fazladır.[56]

Flora

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kambriyen florası, Ediyakaran'a kıyasla biraz daha farklıydı. Ana taksonlar birer deniz makroalgi olan Fuxianospira, Sinocylindra, and Marpolia'ydı. Bu dönemde kalkerli bir makroalge rastlanmamıştır.[57]

Kambriyen'e tarihlenen herhangi bir kara bitkisi (embriyofit) fosili yoktur. Buna karşın 500 milyon yıl önce[48] Kambriyen Dönemi'ne ait gelgit düzlükleri ve sahillerinde biyofilmler ve mikrobiyal matlar çoktan gelişmişlerdi. Mikroskopik Dünya ekosistemlerini oluşturan mikroplar da tıpkı çöl bölgelerindeki günümüzdeki toprak kabukları gibi toprak oluşumuna katkıda bulunuyordu.[58][59] Moleküler saat, kara bitkilerinin ilk kez Orta veya Geç Kambriyen'de ortaya çıktığını ortaya koysa da, atmosferden sera gazı karbondioksitin büyük ölçekli olarak azalması ancak Ordovisiyen'de başladı.[60]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Kanada, Banff Millî Parkı içindeki Helen Gölü yakınında bulunan Pika Formasyonu'ndaki stromatolitler
    Kanada, Banff Millî Parkı içindeki Helen Gölü yakınında bulunan Pika Formasyonu'ndaki stromatolitler
  • Kambriyen'de trilobitler oldukça yaygınlardı
    Kambriyen'de trilobitler oldukça yaygınlardı
  • Diğer çeşitli eklem bacaklıların arasında Anomalocaris ilk deniz yırtıcılarından biriydi
    Diğer çeşitli eklem bacaklıların arasında Anomalocaris ilk deniz yırtıcılarından biriydi
  • Opabinia, olağandışı bir vücut planına sahip bir yaratıktı. Tahminen diğer eklem bacaklılarla akrabaydı.
    Opabinia, olağandışı bir vücut planına sahip bir yaratıktı. Tahminen diğer eklem bacaklılarla akrabaydı.
  • Pikaia, Orta Kambriyen'de görülen bir kordalıydı
    Pikaia, Orta Kambriyen'de görülen bir kordalıydı
  • Protichnites, Kambriyen Dönemi'ndeki sahillerde yürümüş olan eklem bacaklıların bıraktığı izlerdi
    Protichnites, Kambriyen Dönemi'ndeki sahillerde yürümüş olan eklem bacaklıların bıraktığı izlerdi
  • Hallucigenia sparsa günümüzdeki kadife solucanlarla akraba olduğu düşünülen lopopodia grubuna üyeydi
    Hallucigenia sparsa günümüzdeki kadife solucanlarla akraba olduğu düşünülen lopopodia grubuna üyeydi
  • Cambroraster falcatus bu dönemde yaşamış görece büyük bir eklem bacaklıydı
    Cambroraster falcatus bu dönemde yaşamış görece büyük bir eklem bacaklıydı

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

  1. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  2. ^ Brasier, Martin; Cowie, John; Taylor, Michael. "Decision on the Precambrian-Cambrian boundary stratotype" (PDF). Episodes. 17. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  3. ^ Cooper, Roger; Nowlan, Godfrey; Williams, S. H. (March 2001). "Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System" (PDF). Episodes. 24 (1): 19-28. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 Özgürce erişilebilir. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  4. ^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-8. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639. 
  5. ^ Howe, John Allen (1911). "Cambrian System" . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica. Vol. 05 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 86–89.
  6. ^ "Explaining the Explosion". The Burgess Shale (İngilizce). 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  7. ^ Sedgwick and R. I. Murchison (1835) "On the Silurian and Cambrian systems, exhibiting the order in which the older sedimentary strata succeed each other in England and Wales" Dublin toplantısında Britanya Bilimi İlerletme Derneği'ne gönderilen Bildirimler ve Özetler, Ağustos 1835, s. 59-61, şurada: Britanya Bilimi İlerletme Derneği'nin Beşinci Toplantısı Raporu; 1835'te (1836) Dublin'de düzenlendi. s. 60: "Profesör Sedgwick daha sonra Galler ve Cumberland'da görüldüğü gibi arduvaz kaya gruplarını azalan sırayla tanımladı. En yükseğe Üst Kambriyen grubu adını verdi. ... Bir sonraki alt gruba ise adını verdi. Orta Kambriyen... Alt Kambriyen grubu Cærnarvonshire'ın güneybatı kıyısını kaplar."
  8. ^ Sedgwick (1 Şubat 1852). "On the Classification and Nomenclature of the Lower Palaeozoic Rocks of England and Wales". doi:10.1144/gsl.jgs.1852.008.01-02.20. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  9. ^ Chambers 21st Century Dictionary 14 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Chambers Dictionary (Revised ed.). New Delhi: Allied Publishers. 2008. p. 203. ISBN 978-81-8424-329-1.
  10. ^ Butterfield, Nicholas J. (Ocak 2007). "MACROEVOLUTION AND MACROECOLOGY THROUGH DEEP TIME". Palaeontology (İngilizce). 50 (1): 41-55. doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x. ISSN 0031-0239. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  11. ^ Love; Grosjean, Emmanuelle; Stalvies, Charlotte; Fike, David A.; Grotzinger, John P.; Bradley, Alexander S.; Kelly, Amy E.; Bhatia, Maya; Meredith, William; et al. (2009). "Fossil steroids record the appearance of Demospongiae during the Cryogenian period" (PDF). Nature. 457 (7230): 718–721. Bibcode:2009Natur.457..718L. doi:10.1038/nature07673. PMID 19194449. S2CID 4314662.
  12. ^ Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (17 August 2010). "Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia". Nature Geoscience. 3 (9): 653–659. Bibcode:2010NatGe...3..653M. doi:10.1038/ngeo934.
  13. ^ Foundation, National Science. "Discovery of possible earliest animal life pushes back fossil record". phys.org (İngilizce). 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  14. ^ Kliman, Richard M. (14 April 2016). Encyclopedia of Evolutionary Biology. Academic Press. p. 251. ISBN 9780128004265.
  15. ^ Carr, M.; Leadbeater, B. S. C.; Hassan, R.; Nelson, M.; Baldauf, S. L. (28 Ekim 2008). "Molecular phylogeny of choanoflagellates, the sister group to Metazoa". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (43): 16641-16646. doi:10.1073/pnas.0801667105. ISSN 0027-8424. PMC 2575473 $2. PMID 18922774. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  16. ^ a b "The Tree of Life". The Burgess Shale (İngilizce). 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  17. ^ "Information about the Cambrian Period". Science (İngilizce). 6 Ocak 2017. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  18. ^ Özgökçeler, Doğancan (13 Şubat 2021). "Hallucigenia sparsa | | DOKUZLAMA". web.archive.org. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  19. ^ "Life in the Cambrian: 541 - 485 million years ago". Australian Environmental Education (İngilizce). 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  20. ^ Fürst-Jansen, Janine M R; de Vries, Sophie; de Vries, Jan (10 Ocak 2020). "Evo-physio: on stress responses and the earliest land plants". Journal of Experimental Botany. 71 (11): 3254-3269. doi:10.1093/jxb/eraa007. ISSN 0022-0957. PMC 7289718 $2. PMID 31922568. 
  21. ^ Morris, Jennifer L.; Puttick, Mark N.; Clark, James W.; Edwards, Dianne; Kenrick, Paul; Pressel, Silvia; Wellman, Charles H.; Yang, Ziheng; Schneider, Harald; Donoghue, Philip C. J. (6 Mart 2018). "The timescale of early land plant evolution". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 115 (10). doi:10.1073/pnas.1719588115. ISSN 0027-8424. PMC 5877938 $2. PMID 29463716. 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  22. ^ Collette, Joseph H.; Gass, Kenneth C.; Hagadorn, James W. (Mayıs 2012). "Protichnites eremita unshelled? Experimental model-based neoichnology and new evidence for a euthycarcinoid affinity for this ichnospecies". Journal of Paleontology (İngilizce). 86 (3): 442-454. doi:10.1666/11-056.1. ISSN 0022-3360. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  23. ^ Edgecombe, Gregory D.; Strullu-Derrien, Christine; Góral, Tomasz; Hetherington, Alexander J.; Thompson, Christine; Koch, Marcus (2020). "Aquatic stem group myriapods close a gap between molecular divergence dates and terrestrial fossil record 14 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Proceedings of the National Academy of Sciences. 117 (16): 8966–8972. Bibcode:2020PNAS..117.8966E. doi:10.1073/pnas.1920733117. PMC 7183169. PMID 32253305. S2CID 215408474.
  24. ^ Lozano-Fernandez, Jesus; Tanner, Alastair R.; Puttick, Mark N.; Vinther, Jakob; Edgecombe, Gregory D.; Pisani, Davide (2020). "A Cambrian–Ordovician Terrestrialization of Arachnids". Frontiers in Genetics. 11. doi:10.3389/fgene.2020.00182. ISSN 1664-8021. PMC 7078165 $2. PMID 32218802. 
  25. ^ Lozano-Fernandez, Jesus; Carton, Robert; Tanner, Alastair R.; Puttick, Mark N.; Blaxter, Mark; Vinther, Jakob; Olesen, Jørgen; Giribet, Gonzalo; Edgecombe, Gregory D.; Pisani, Davide (19 Temmuz 2016). "A molecular palaeobiological exploration of arthropod terrestrialization". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences (İngilizce). 371 (1699): 20150133. doi:10.1098/rstb.2015.0133. ISSN 0962-8436. PMC 4920334 $2. PMID 27325830. 18 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 
  26. ^ Asimov, Isaac (1989). Patlayan Güneşler. Çeviren: Nejat Ebcioğlu. İstanbul: İnkılap Kitabevi. s. 227. 
  27. ^ a b Sedgwick, A. (1852). "On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales". Q. J. Geol. Soc. Land. Cilt 8. ss. 136-138. doi:10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20. 
  28. ^ a b Howe 1911, s. 86.
  29. ^ Sedgwick and R. I. Murchison (1835) "On the Silurian and Cambrian systems, exhibiting the order in which the older sedimentary strata succeed each other in England and Wales," Notices and Abstracts of Communications to the British Association for the Advancement of Science at the Dublin meeting, August 1835, pp. 59–61, in: Report of the Fifth Meeting of the British Association for the Advancement of Science; held in Dublin in 1835 (1836). From p. 60: "Professor Sedgwick then described in descending order the groups of slate rocks, as they are seen in Wales and Cumberland. To the highest he gave the name of Upper Cambrian group. ... To the next inferior group he gave the name of Middle Cambrian. ... The Lower Cambrian group occupies the S.W. coast of Cærnarvonshire,"
  30. ^ Chambers 21st Century Dictionary. Chambers Dictionary (Revised bas.). New Delhi: Allied Publishers. 2008. s. 203. ISBN 978-81-8424-329-1. 
  31. ^ a b "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 2018. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023. 
  32. ^ A. Knoll, M. Walter, G. Narbonne, and N. Christie-Blick (2004) "The Ediacaran Period: A New Addition to the Geologic Time Scale. 4 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Submitted on Behalf of the Terminal Proterozoic Subcommission of the International Commission on Stratigraphy.
  33. ^ M.A. Fedonkin, B.S. Sokolov, M.A. Semikhatov, N.M.Chumakov (2007). "Vendian versus Ediacaran: priorities, contents, prospectives. 4 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." In: edited by M. A. Semikhatov "The Rise and Fall of the Vendian (Ediacaran) Biota. Origin of the Modern Biosphere. Transactions of the International Conference on the IGCP Project 493, August 20–31, 2007, Moscow. 22 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Moscow: GEOS.
  34. ^ A. Ragozina, D. Dorjnamjaa, A. Krayushkin, E. Serezhnikova (2008). "Treptichnus pedum and the Vendian-Cambrian boundary 4 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." 33 Intern. Geol. Congr. 6–14 August 2008, Oslo, Norway. Abstracts. Section HPF 07 Rise and fall of the Ediacaran (Vendian) biota. p. 183.
  35. ^ Powell, C.M.; Dalziel, I.W.D.; Li, Z.X.; McElhinny, M.W. (1995). "Did Pannotia, the latest Neoproterozoic southern supercontinent, really exist". Eos, Transactions, American Geophysical Union. 76: 46-72. 
  36. ^ Scotese, C.R. (1998). "A tale of two supercontinents: the assembly of Rodinia, its break-up, and the formation of Pannotia during the Pan-African event". Journal of African Earth Sciences. 27 (1A): 1-227. Bibcode:1998JAfES..27....1A. doi:10.1016/S0899-5362(98)00028-1. 
  37. ^ a b Mckerrow, W. S.; Scotese, C. R.; Brasier, M. D. (1992). "Early Cambrian continental reconstructions". Journal of the Geological Society. 149 (4): 599-606. Bibcode:1992JGSoc.149..599M. doi:10.1144/gsjgs.149.4.0599. 
  38. ^ Mitchell, R. N.; Evans, D. A. D.; Kilian, T. M. (2010). "Rapid Early Cambrian rotation of Gondwana". Geology. 38 (8): 755. Bibcode:2010Geo....38..755M. doi:10.1130/G30910.1. 
  39. ^ Smith, Alan G. (2009). "Neoproterozoic timescales and stratigraphy". Geological Society, London, Special Publications. 326 (1): 27-54. Bibcode:2009GSLSP.326...27S. doi:10.1144/SP326.2. 
  40. ^ Brett, C. E.; Allison, P. A.; Desantis, M. K.; Liddell, W. D.; Kramer, A. (2009). "Sequence stratigraphy, cyclic facies, and lagerstätten in the Middle Cambrian Wheeler and Marjum Formations, Great Basin, Utah". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 277 (1–2): 9-33. Bibcode:2009PPP...277....9B. doi:10.1016/j.palaeo.2009.02.010. 
  41. ^ Nielsen, Arne Thorshøj; Schovsbo, Niels Hemmingsen (2011). "The Lower Cambrian of Scandinavia: Depositional environment, sequence stratigraphy and palaeogeography". Earth-Science Reviews. 107 (3–4): 207-310. Bibcode:2011ESRv..107..207N. doi:10.1016/j.earscirev.2010.12.004. 
  42. ^ Butterfield, N. J. (2007). "Macroevolution and macroecology through deep time". Palaeontology. 50 (1): 41-55. Bibcode:2007Palgy..50...41B. doi:10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x. 
  43. ^ Love; Grosjean, Emmanuelle; Stalvies, Charlotte; Fike, David A.; Grotzinger, John P.; Bradley, Alexander S.; Kelly, Amy E.; Bhatia, Maya; Meredith, William (2009). "Fossil steroids record the appearance of Demospongiae during the Cryogenian period" (PDF). Nature. 457 (7230): 718-721. Bibcode:2009Natur.457..718L. doi:10.1038/nature07673. PMID 19194449. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2021. 
  44. ^ Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (17 Ağustos 2010). "Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia". Nature Geoscience. 3 (9): 653-659. Bibcode:2010NatGe...3..653M. doi:10.1038/ngeo934. 
  45. ^ "Discovery of possible earliest animal life pushes back fossil record". 17 Ağustos 2010. 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023. 
  46. ^ Kliman, Richard M. (14 Nisan 2016). Encyclopedia of Evolutionary Biology. Academic Press. s. 251. ISBN 9780128004265. 
  47. ^ Carr M, Leadbeater BS, Hassan R, Nelson M, Baldauf SL (October 2008). "Molecular phylogeny of choanoflagellates, the sister group to Metazoa". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (43): 16641-6. Bibcode:2008PNAS..10516641C. doi:10.1073/pnas.0801667105. PMC 2575473 $2. PMID 18922774. 
  48. ^ a b Schieber et al. 2007, ss. 53-71.
  49. ^ Seilacher, A.; Hagadorn, J.W. (2010). "Early Molluscan evolution: evidence from the trace fossil-record" (PDF). PALAIOS (Submitted manuscript). 25 (9): 565-575. Bibcode:2010Palai..25..565S. doi:10.2110/palo.2009.p09-079r. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  50. ^ Collette, Gass & Hagadorn 2012.
  51. ^ Edgecombe, Gregory D.; Strullu-Derrien, Christine; Góral, Tomasz; Hetherington, Alexander J.; Thompson, Christine; Koch, Marcus (2020). "Aquatic stem group myriapods close a gap between molecular divergence dates and terrestrial fossil record". Proceedings of the National Academy of Sciences. 117 (16): 8966-8972. Bibcode:2020PNAS..117.8966E. doi:10.1073/pnas.1920733117. PMC 7183169 $2. PMID 32253305. 
  52. ^ Lozano-Fernandez, Jesus; Tanner, Alastair R.; Puttick, Mark N.; Vinther, Jakob; Edgecombe, Gregory D.; Pisani, Davide (2020). "A Cambrian–Ordovician Terrestrialization of Arachnids". Frontiers in Genetics. 11: 182. doi:10.3389/fgene.2020.00182. PMC 7078165 $2. PMID 32218802. 
  53. ^ Lozano-Fernandez, Jesus; Carton, Robert; Tanner, Alastair R.; Puttick, Mark N.; Blaxter, Mark; Vinther, Jakob; Olesen, Jørgen; Giribet, Gonzalo; Edgecombe, Gregory D.; Pisani, Davide (2016). "A molecular palaeobiological exploration of arthropod terrestrialization". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 371 (1699). doi:10.1098/rstb.2015.0133. PMC 4920334 $2. PMID 27325830. 
  54. ^ De Vries, Jan; De Vries, Sophie; Fürst-Jansen, Janine M R. (2020). "Evo-physio: On stress responses and the earliest land plants". Journal of Experimental Botany. 71 (11): 3254-3269. doi:10.1093/jxb/eraa007. PMC 7289718 $2. PMID 31922568. 
  55. ^ Morris, Jennifer L.; Puttick, Mark N.; Clark, James W.; Edwards, Dianne; Kenrick, Paul; Pressel, Silvia; Wellman, Charles H.; Yang, Ziheng; Schneider, Harald; Donoghue, Philip C. J. (2018). "The timescale of early land plant evolution". Proceedings of the National Academy of Sciences. 115 (10): E2274-E2283. Bibcode:2018PNAS..115E2274M. doi:10.1073/pnas.1719588115. PMC 5877938 $2. PMID 29463716. 
  56. ^ Orr, P. J.; Benton, M. J.; Briggs, D. E. G. (2003). "Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window". Geology. 31 (9): 769-772. Bibcode:2003Geo....31..769O. doi:10.1130/G19193.1. 
  57. ^ LoDuca, S. T.; Bykova, N.; Wu, M.; Xiao, S.; Zhao, Y. (July 2017). "Seaweed morphology and ecology during the great animal diversification events of the early Paleozoic: A tale of two floras". Geobiology. 15 (4): 588-616. Bibcode:2017Gbio...15..588L. doi:10.1111/gbi.12244. PMID 28603844. 
  58. ^ Retallack, G.J. (2008). "Cambrian palaeosols and landscapes of South Australia". Alcheringa. 55 (8): 1083-1106. Bibcode:2008AuJES..55.1083R. doi:10.1080/08120090802266568. 
  59. ^ "Greening of the Earth pushed way back in time". Phys.org. University of Oregon. 22 Temmuz 2013. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023. 
  60. ^ Donoghue, Philip C.J.; Harrison, C. Jill; Paps, Jordi; Schneider, Harald (October 2021). "The evolutionary emergence of land plants". Current Biology. 31 (19): R1281-R1298. doi:10.1016/j.cub.2021.07.038. hdl:1983/662d176e-fcf4-40bf-aa8c-5694a86bd41d. PMID 34637740. 

Genel

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Kambriyen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Öncesinde
gelen Proterozoyik Üst Zaman 		Fanerozoyik Üst Zaman
Paleozoyik Zaman Mezozoyik Zaman Senozoyik Zaman
Kambriyen Ordovisiyen Silüriyen Devoniyen Karbonifer Permiyen Triyas Jura Kretase Paleojen Neojen Kv.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kambriyen&oldid=32882324" sayfasından alınmıştır