Devlet Planlama Komitesi
| Gosplan | |
|---|---|
.svg) | |
| Genel bilgiler | |
| Kuruluş tarihi | 22 Şubat 1921 |
| Önceki kurum |
|
| Kapanış tarihi | 1 Nisan 1991 |
| Türü | Sovyetler Birliği Devlet Komitesi |
| Bağlılığı | Sovyetler Birliği Hükümeti |
| Üst kuruluş | Sovyetler Birliği Bakanlar Konseyi |
| Adres | Duma Eyalet Binası, Moskova, RSFSR 55°45′27″K 37°36′55″D / 55.75750°K 37.61528°D |
| Alt birimler |
|
Devlet Planlama Komitesi, bilinen adıyla Gosplan (Russian: Rusça: Госпла́н, Rusça telaffuz: [ɡɐsˈplan]),[1] Sovyetler Birliği'nin ekonomik planlamasından sorumlu olan ajanstır. 1921 yılında kurulmuştur ve 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar varlığını sürdürmüştür, Gosplan temel olarak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ekonomisine bağlı olan Sovyetler Birliği Ulusal Ekonomisinin Beş Yıllık Planlarını kurmuş ve yönetmiştir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekonomik arka planı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşanan Ekim Devrimi ve Rus İç Savaşı dönemlerini takip eden ekonomik çöküş dönemiydi. Gerekli malların üretimi ve dağıtımı, fabrikaların kapatılması sonucu Sankt-Peterburg gibi büyük kentlerin nüfusu azaldıkça, kent sakinleri kırsal alana işsizlikten kurtulmak için yeniden yerleştiler ve yiyecek ve yakıt eksikliği yaşandı. 1919 yılında, Sovyet Rusyasının kurulma zamanlarında, hiperenflasyon ortaya çıktı ve Sovyet Rusya'nın zor durumda olan ekonomik sistemini tümüyle çökme yoluna doğru itti.
Bunun sonucunda, Askeri Komünizm olarak hatırlanan "geçici" bir sistem ortaya çıkmıştır. Sovyet hükûmetinin İşçi ve Köylü Savunması Konseyi, Kızıl Ordu adına Rus sanayisinin kurtulmasını sağlamak için çılgınca bir çaba sarf ederek ekonomik darboğazdan, İngiltere, Fransa, Japonya, Amerika Birleşik Devletleri'nin askeri müdahalesinin desteğiyle, Bolşevik karşıtı Beyaz Ordu'ya karşı kurtarmaya çalıştı. Çoğu kez askerî güçle desteklenen Prodrazvyorstka, kırsal alanda Tarım ve Gıda Bakanlığı (Sovyetler Birliği)'nin nominal himayesinde gerçekleşti.
Bu kaosun ortasında, uzun vadeli ekonomik planlama fikri, Sovyet Rusya'nın var olduğu ilk yıllar boyunca ütopik bir rüya gibi kaldı. 1920'de iç savaşın Bolşevikler adına başarılı bir sonuca ulaşmasına kadar değildi, çünkü Sovyet ekonomisi için sistematik planlama sorununa ciddi olarak dikkat edildi. Mart 1920'de İşçi ve Köylü Savunması Konseyi yeni bir isimle, (Çalışma ve Savunma Konseyi (STO)) ve daha geniş bir planlama misyonu ile kuruldu.[2]
STO, önde gelen Halk Komiserleri'nin, Rus sendikalarının temsili ve Merkezi İstatistik Kurumu başkanlığının düzenleneceği Sovnarkom komisyonu olarak kuruldu.[3] STO, Sovyet Rusyası için bir ekonomik plan oluşturacak şekilde ve bireylerin çalışmalarını bu planın yerine getirilmesi sağlayacak şekilde yönlendirdi. Edward Hallett Carr, gözlemleri sonucu "İlk kez SSCB'nin açıkça tanımlanmış işlevlere sahip bir planlama organı vardı" diye açıklama bulundu.[3]
"Gosplan" olarak bilinen Planlama için Devlet Komitesi, detaylı ekonomik soruşturma yapma ve karar verme amacıyla STÖ'nin kalıcı bir alt danışma komitesi olarak başlatıldı.[4]
Kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir],_Scientist_and_Co-worker_with_Lenin_(Birth_Centenary)).jpg)
Gosplan, resmi olarak 22 Şubat 1921 tarihli bir Sovnarkom kararnamesiyle kuruldu.[5] İronik bir şekilde kararname, Pravda'da Vladimir Lenin, "boş konuşma" ve "sıkıcı pedantrion" için "tek ekonomik plan" savunucularını eleştirerek ve GOELRO ulusal elektrifikasyon planını "tek ekonomik plan sorusu üzerinde ciddi bir çalışma olduğunu" savunarak yayınlanması ile aynı gün geçti.[5] Sovnarkom'un diğer üyeleri daha iyimserdi. Ancak Lenin, başka bir planlama birimi olan Gosplan'ın kurulmasıyla yenilgiye uğradı.[5] İki planlama biriminin görevini birleştiren bir uzlaşma önlemi olarak, Gleb Krzhizhanovsky başkanlığında, GOELRO Gosplan'e atandı.[5]
Başlangıçta Gosplan'ın bir danışma fonksiyonu vardı,[4] Nisan 1921'de kurulduğu zaman tüm personeli 34 kişiden oluşuyordu.[6] Bunlar, endüstrideki uzmanlaşmış yönleriyle, akademik uzmanlıklarına dayanarak seçilmiş kişilerdi; Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin üyeleri sadece 7 kişi idi.[6] Yeni Ekonomi Politikası (NEP) kapsamında pazar temelli bir üretim sistemine devam etmekle birlikte, Gosplan'ın kurumsal yaşamının ilk aşamasında merkezi planlamanın olası boyutuyla ilgili gerçek kısıtlamalar vardı.
Gosplan, acentenin önde gelen siyasi koruyucularından olan Leon Trotsky ile birlikte, merkezi planlama ve ağır sanayide genişletilmiş yatırım için hızlı bir şekilde lider bürokratik savunucularından biri haline geldi.[7] Haziran 1922'de, yeni bir kararname, Gosplan'ın amaçlarını genişletti; ajans, hem "uzun vadeli" hem de "acil" üretim planlarını oluşturmak üzere değiştirildi.[7] Çeşitli Ekonomik Halk Komiserleri tarafından Halk Komiserleri Konseyi'ne sunulan ekonomik ve mali kararnameler konusunda Gosplan'a danışılacaktı.[7] Gosplan ve Sovyetler Birliğ Maliye Bakanlığı arasında (Narkomfin) idari bir rekabet başladı; ikincisi, düzenlenen serbest piyasa ile genel ekonominin genişlemesi ve para birimi dengelenmesi lehine sonuçlanan ajans.[7]
Gosplan, bu erken dönemde herhangi bir zorlama gücüne sahip değildi, ancak öneri kararnamesi ile uygulanması için Sovnarkom, STO veya Halk Komiserliği aracılığıyla çalışmaya zorlandı.[8] Ajansın ekonomik hesaplamaları ve politika önerileri, 1920'lerin ilk yarısı boyunca soyut kaldı, Gosplan'ın arzuları ve gerçek politikası büyük ölçüde birbirinden ayrıldı.[8]
İç savaş yıllarında merkezi ekonomik planlama yapan Çalışma ve Savunma Konseyi Ağustos 1923'te Gosplan'a bağlandı.
Yükseliş
[değiştir | kaynağı değiştir]Narkomfin ve Gosplan arasında gerginlik devam etti; Narkomfin, ithalatı ve ihracatı dengeleyerek para birimini güçlendirmek için tahıl ihracatını artırmayı savunurken, aynı zamanda köylü refahınının güçlendirilmesini savunuyordu; Gosplan ise ucuz gıdaların baş savunucusuydu ve sanayinin planlanmış gelişimi olarak ortaya çıktı.[9]
1925 yılı boyunca, Gosplan yıllık ekonomik planlar hazırlamaya başladı, "kontrol sayıları" olarak da bilinir. (Rusça: контрольные цифры).
Ajansın çalışması boyunca, SSCB Merkezi İstatistik Müdürlüğü, Halkın Finans Komiserliği, Ulusal Ekonomi Yüksek Sovyeti (Vesenkha) ve daha sonra Gosbank ile Gossna kordine edildi.
Beş-yıl planı
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg) |
| Birinci Beş Yıllık Plan için hazırlanan poster |
| Yönetim |
|---|
| Devlet Planlama Komitesi Ulusal Ekonomi Yüksek Konseyi |
| Planlar |
|
Birinci Beş Yıllık Plan (1928-1932) İkinci Beş Yıllık Plan (1933-1937) Üçüncü Beş Yıllık Plan (1938-1942) Dördüncü Beş Yıllık Plan (1946-1950) Beşinci Beş Yıllık Plan (1951-1955) Altıncı Beş Yıllık Plan (1956-1960) Yedinci Beş Yıllık Plan (1959-1965) Sekizinci Beş Yıllık Plan (1966-1970) Dokuzuncu Beş Yıllık Plan (1971-1975) Onuncu Beş Yıllık Plan (1976-1980) On Birinci Beş Yıllık Plan (1981-1985) On İkinci Beş Yıllık Plan (1986-1990) On Üçüncü Beş Yıllık Plan (1991-1995) |
| İlgili konular |
| Sovyetler Birliği ekonomisi Doğu Bloku ekonomileri Sovyet tipi ekonomik planlama |
1928'deki Birinci Beş Yıllık Plan tanıtımıyla Gosplan, Sovyetler Birliği Komünist Partisi tarafından kabul edilen hedeflere göre ekonomik planların yaratılış ve denetiminden sorumlu oldu.
1930'da İstatistik Müdürlüğü, Gosplan ile birleştirildi ve 3 Şubat 1931'de Gosplan Sovnarkom'dan yeniden bağımsızlığını kazandı.
Mayıs 1955'te Gosplan iki komisyona ayrıldı: SSCB Bakanlar Kurulu ile İleri Planlama Devlet Komisyonu ve SSCB Bakanlar Kurulu Güncel Planlama Ekonomik Komisyonu. Bunlar sırasıyla tahmini ve acil planlama ile görevlendirildi. İkincisinin çalışması, Gosplan'ın önümüzdeki 10-15 yıl planlamasıyla birlikte Gosplan tarafından sunulan beş yıllık planlara dayanıyordu.
Gosplan'ın merkezi Moskova'da, Devlet Duması tarafından işgal edilen binadaydı.
Gosplan'ın yöneticileri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Adı | Tarihler | Dönemin bakanlar kurulu başkanı | |
|---|---|---|---|
| Başlangıç tarihi | Sona erme tarihi | ||
| Devlet Planlama Komisyonu | |||
| Gleb Krzhizhanovsky (1. dönem) | 13 Ağustos 1921 | 11 Aralık 1923 | Vladimir Lenin |
| Alexander Tsuryupa | 11 Aralık 1923 | 18 Kasım 1925 | Vladimir Lenin, Alexey Rykov |
| Gleb Krzhizhanovsky (2. dönem) | 18 Kasım 1925 | 10 Kasım 1930 | Alexey Rykov |
| Valerian Kuibyshev | 10 Kasım 1930 | 25 Nisan 1934 | Vyacheslav Molotov |
| Valery Mezhlauk (1. dönem) | 25 Nisan 1934 | 25 Şubat 1937 | Vyacheslav Molotov |
| Gennady Smirnov | 25 Şubat 1937 | 17 Ekim 1937 | Vyacheslav Molotov |
| Valery Mezhlauk (2. dönem) | 17 Ekim 1937 | 1 Aralık 1937 | Vyacheslav Molotov |
| Nikolai Voznesensky (1. dönem) | 19 Ocak 1938 | 10 Mart 1941 | Vyacheslav Molotov |
| Maksim Saburov (1. dönem) | 10 Mart 1941 | 8 Aralık 1942 | Joseph Stalin |
| Nikolai Voznesensky (2. dönem) | 8 Aralık 1942 | 9 Ocak 1948 | Joseph Stalin |
| Devlet Planlama Komitesi | |||
| Nikolai Voznesensky | 9 Ocak 1948 | 5 Mart 1949 | Joseph Stalin |
| Maksim Saburov (2. dönem) | 5 Mart 1949 | 5 Mart 1953 | Joseph Stalin |
| Grigory Kosyachenko | 5 Mart 1953 | 29 Haziran 1953 | Georgy Malenkov |
| Maksim Saburov (3. dönem) | 29 Haziran 1953 | 25 Mayıs 1955 | Georgy Malenkov |
| İleri Düzey Planlama için Devlet Ekonomik Komisyonu | |||
| Nikolai Baibakov (1. dönem) | 25 Mayıs 1955 | 3 Mayıs 1957 | Nikolai Bulganin |
| Joseph Kuzmin | 3 Mayıs 1957 | 10 Mayıs 1957 | Nikolai Bulganin |
| Mevcut Planlama için Devlet Ekonomik Komisyonu | |||
| Maksim Saburov | 25 Mayıs 1955 | 25 Aralık 1956 | Nikolai Bulganin |
| Mikhail Pervukhin | 25 Aralık 1956 | 10 Mayıs 1957 | Nikolai Bulganin |
| Devlet Planlama Komitesi | |||
| Joseph Kuzmin | 10 Mayıs 1957 | 20 Mart 1959 | Nikolai Bulganin, Nikita Khrushchev |
| Alexei Kosygin | 20 Mart 1959 | 4 Mayıs 1960 | Nikita Khrushchev |
| Vladimir Novikov | 4 Mayıs 1960 | 17 Temmuz 1962 | Nikita Khrushchev |
| Veniamin Dymshits | 17 Temmuz 1962 | 24 Kasım 1962 | Nikita Khrushchev |
| Pyotr Lomako | 24 Kasım 1962 | 2 Ekim 1965 | Nikita Khrushchev, Aleksey Kosigin |
| Nikolai Baibakov (2. dönem) | 2 Ekim 1965 | 14 Ekim 1985 | Aleksey Kosigin, Nikolai Tikhonov, Nikolay Rıjkov |
| Nikolai Talyzin | 14 Ekim 1985 | 5 Şubat 1988 | Nikolay Rıjkov |
| Yuri Maslyukov | 5 Şubat 1988 | 1 Nisan 1991 | Nikolay Rıjkov, Valentin Pavlov |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Gosplan" kelimesi Gosudarstvenniy Komitet po ve Planirovaniyu kısaltmasının birleşmesinden oluşur.(Государственный комитет по планированию, "Planlama için Devlet Komitesi".)
- ^ Alec >Nove, An Economic History of the USSR. New Edition. London: Penguin Books, 1989; pg. 61.
- ^ a b E.H. Carr, A History of Soviet Russia: The Bolshevik Revolution, 1917-1923: Volume 2. London: Macmillan, 1952; pg. 375.
- ^ a b Maurice Dobb, Russian Economic Development Since the Revolution. New York: E.P. Dutton, 1928; pg. 241; fn. 1.
- ^ a b c d Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 376.
- ^ a b Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 377.
- ^ a b c d Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 379.
- ^ a b Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 381.
- ^ Carr, The Interregnum, pp. 13-14.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bulletin Gosplana (Gosplan Bulletin) 13 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Moscow: Gosplan, 1923. —Downloadable pdfs.
- Planovoe khozaistvo (Planned Economy) 13 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Moscow: Gosplan, 1924. —Downloadable pdfs.
- Planovoe khozaistvo (Planned Economy) 13 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Moscow: Gosplan, 1925. —Downloadable pdfs.
