Caferilik
 | Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Temmuz 2012) |
 Caferi mezhebi (turuncu) | |
| Kurucu | |
|---|---|
| Cafer-i Sadık | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 İran | [1] |
 Irak | [2] |
 Azerbaycan | [3] |
 Türkiye | [4] |
| Dinler | |
| İslam | |
| Kutsal kitaplar | |
| Kur'an-ı Kerim | |
| Makale serilerinden |
 |
Câferîlik ya da Câʿferîyye, İslam dininin Şii fıkıh mezheplerinden biridir.[5] İsmini kurucusu olan Ca'fer es-Sâdık'tan (699-765) alır. Başta İran olmak üzere Azerbaycan ve Irak'ta yaygındır. Yer yer Türkiye'nin Kars, Iğdır gibi illerinde ve bazı İslam toplumlarında görülmektedir. İsnâ‘aşer’îyye'nin temelini teşkil eden fıkıh ekolüdür. Şiîlerin çoğunluğunun mensup olduğu fıkhî mezheptir. Günümüzde Şiîler başlıca üç ana fırkaya ayrılmışlardır. Bunlar nüfus oranlarına göre sırasıyla İsnâ‘aşer'îyye, İsmâ‘îl’îyye ve Zeyd’îyye fırkalarıdır. İran'nda hakim olan İsnâ‘aşer'îyye fırkasının %90'ının takip ettiği resmî fıkhî mezhep Câferîlik'tir. Ayrıca, İsmâ‘ilîğin Mustâ‘lî-Tâyyîb’îyye kolu tarafından da fıkhî meselelerde takip edilmekte olan mezheptir.
İnanç
[değiştir | kaynağı değiştir]İmâmet (İsnâ'aşerîyye i'tikadı)'na göre son İsnâ‘aşer’îyye İmâmı olan, çocukken kaybolup bugün gayba halinde bulunan Muhammed Mehdi bir gün Arabistan'da Mascid-al-haram adı verilen meydanda Dünya'ya geri dönecektir.
Câferîlik'teki fıkıh ilkeleri, Kur'an ve sünnetten çıkarılır. Sünnîlik ve Şiîlik arasındaki farklılık, Şiîliğin Muhammed'den sonra ilk yöneticinin hem peygamberin vasiyetiyle, hem de ilâhî seçimle Hazret-i Ali olması gerektiğine inanılmasıdır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Câferîlik adını fıkhı iyi bilen altıncı İmam Cafer-i Sadık'ın adından almıştır. Cafer-i Sadık'ın yaşadığı Hicri 2. asırda Câferîlik o imamın takipçilerine verilen bir isim olarak kullanılmıştır.
Kûfe'de Abbâsî Hükümdarı Muhammed bin Mansur Mehdî tarafından yargıçlık görevi verilmiş olan Şerik b. Abdullah, Cafer-i Sadık'ın talebelerinden Muhammed b. Muslim ve Ebu Kureybe'nin "Câferî" suçlamasıyla şahitliklerini reddetmiştir.[6]
Safevî Hanedanı
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyılda Safevî Hanedanı'nın İmamiye-i İsnaaşeriye'yi devletin resmî mezhebi olarak seçmesiyle Câferîlik adı kullanılmaya başlanmıştır.
Afşar Hanedanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Afşar Hanedanı'nı kuran Nadir Şah, 1736'da Safevî döneminde tavsiye edilen Ebu Bekir, Ömer ve Osman bin Affan'ın lanetlenmelerini yasaklamış ve bunun karşılığı olarak Osmanlı Devleti'ne bir teklif sunarak Afşar imâmiliğinin Câferîlik olarak adlandırmasını ve diğer dört Sünnî fıkıh mezhebiyle birlikte beşinci bir fıkıh mezhebi olarak kabul edilmesini önermiştir. Bunun dışında Kâbe'de Câferîlik adına beşinci ek bir sütun yapılmasını ve Câferîlerin Mekke ziyaretlerinin serbest bırakılmasını talep etmiştir. Nadir Şah, İran dışında Irak, Afganistan ve Orta Asya'dan da ulemayı davet ederek Necef'te toplantı düzenlemiş, Osmanlı Devleti'ne yaptığı teklif burada şiî ûlema tarafından kabul edilmiştir.
Osmanlı Devleti ise bu teklifleri İran'ı Sünnîleştirme çabası olarak değerlendirerek Nadir Şah'ı övmüş ve 1746'de imzalanan Kerden Antlaşması ile ilk üç halifenin lanetlenmeleri yasaklandıysa da Câferîliğin beşinci bir fıkhî mezhep olarak kabul edilmesi reddedilmiştir. Neticede Câferîlik hiçbir zaman resmî sünnî mezhebi olamamıştır.
Günümüzde Şia'nın yüzde 80'i On İki İmâmcılığın Câferî fıkhını takip etmektedir. Bu büyük tâkipçi kitlesi nedeniyle Şiiliğin İsnaaşeriyye mezhebinin sıklıkla Câferîlik olarak adlandırıldığı da görülmektedir. Daha çok Azerbaycan, İran, Irak ve Bahreyn'de hâkim olan Şiî mezhebidir.
Alevî inancının, İran'daki on iki imamcı Câferîlik inancının Anadolu'daki yorumu olduğu iddia edilir.[7][8]
Câferî fıkıh ekolünün İsnâ'aşerîyye / On İki İmamcılık mezhebi içerisindeki konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
|
Şiî inancında Ali bin Ebu Talib'in çok özel bir yeri vardır. Şiî amentüsünde bulunan imâmet anlayışına göre Muhammed öldüğünde yerine imâm olması gereken kişi Hazret-i Ali'ydi. Dolayısı ile imâmetin Ali'nin soyundan devam etmesi şarttır. İsnâaşerîyye mezhebi mensupları arasında en büyük gruplar Câferî fıkhı, Alevî inancı ve Nusayrî inancı tâkipçilerinden oluşmaktadır. Pek çok konuda İsnâaşeriyye'nin itikadını paylaşan Nusayriler, gayba halindeki Muhammed Mehdi hususunda İsnâaşeriyye'den ayrılmalarından ötürü Galiyye'nin Gulat İmamiyye şubesi altında sınıflandırılmaktalardır.[9]
İsnâaşerîyye mezhebinin fıkıh ekolü olan Câferîlik'teki dini hukuk veya şeriat ilkeleri, Kur'an ve sünnetten çıkarılır. Sünni ve Şiilik arasındaki farklılık Şiiliğin Muhammed'den sonra ilk yöneticinin hem peygamberin vasiyetiyle hem de İlahi seçimle Ali olması gerektiğine inanılmasıdır. Ayrıca;
- Sünni ekolden farklı olarak Muhammed'in On İki İmam kanalıyla gelen sözlerini (hadis) olarak kabul ederler.[10]
- Fıkıh usûlü olarak kıyas yerine akıl'ı kabul ederek içtihad'ı önemserler.
- Sünnilerin makbul halife kabul ettikleri Ebu Bekir, Ömer ibn Hattab ve Osman bin Affan kanalıyla gelen hadisleri kabul etmez, onları model almazlar.
- Muhammed ve kızı Fatıma Zehra'nın yanı sıra On İki İmâmlara masumluk ve yanılmazlık atfederler ve sadece bu grubun sözlerini ve rehberliğini dinde kendilerine örnek alırlar.
Câferî fıkıh ekolleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Usûlî: Fıkıh usûlü (fıkhî kaynak) olarak Kur'an, Hadis ve İcma'nın dışında Akıl (hikmet)'ı da kabul eder ve gaiba sırasında fakîhlerin içtihâdına önem verir. Günümüzde İran'da uygulanan Velâyet-i Fakîh sistemine yol açmıştır.
- Ahbârî: Peygamber ve İmamlar'ın haberlerine (söz) önem verir ve İçtihad kullanılmasını kabul etmez.
- Şeyhî: Günümüzde takipçisi kalmayan bu kolun içerisinden Bâbîlik dini ortaya çıkmıştır.
Câferî fıkhı ile diğer Sünnî mezhepler arasındaki fikir ayrılıkları
[değiştir | kaynağı değiştir]İbadetteki farklılıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Câferîlik'te ibadet öncesi yapılan temizlikte (abdest) ayaklar yıkanmak yerine hafif ıslak olan eller ayaklara sürülürek mesh edilir.
Günlük ibadetlerden namaz Sünnilerle aynı şekilde 5 vakit kabul edilir. Ancak öğle ile ikindi, akşam ile yatsı namazları birleştirilerek, cem edilerek edâ edilir.
Namaz ibadetinde kıyamda elleri bağlamazlar, sağ ve sol omuza selam vererek namaz bitirmezler, namaz bitiriş şekilleri farklıdır.
Evlilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Câferîlik ve Sünnilikte evliliğin pek çok kuralı ortak kabul edilmekle birlikte (karşılıklı anlaşma, hukuken tescil edilmesi vs.) Câferîlerde tarafların önceden evliliklerine süre tayin ederek evlenmeleri (Muta nikâhı) geçerli bir uygulamadır.[kaynak belirtilmeli] Muta Nikâhı tüm Sünni mezheplerce geçersiz kabul edilmektedir.
Beşte Birlik Vergi (Hums)
[değiştir | kaynağı değiştir]Sünnîlerden farklı olarak Câferîlerde Hums denilen gelirin beşte birinden alınan bir vergi bulunmaktadır. Zekâttan farklıdır. Câferî din adamlarına göre Hums'un yarısı Peygamber soyundan gelen kimselere ve fakir, yetim olan Seyyidlere, diğer yarısı da dini bilgisi geniş olup hüküm verebilen Müctehidlere verilir. Müctehidlerin bu parayı kendisine kullanma hakkı yoktur, din yolunda harcanır.[kaynak belirtilmeli]
Sünnet ve hadis anlayışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Câferîler, sadece imamlar yoluyla nakledilen ve kendilerince peygamberin gerçek sünneti olarak tanımlanan sünneti takip ederler.
Câferîlik ve Sünnîliğin kayıtlı şifahi gelenek olan hadislere farklı yaklaşımları ile her iki grubun farklı hadis külliyatları oluşmuştur. Câferî inancına göre Şiîlik ve Sünnîlik arasındaki ayrılma, peygamberin ölümüyle bir kısım Müslümanların Ali'nin önderliğini (hilâfet) benimserken diğerlerinin güçlü bir şekilde Ebû Bekir'i desteklemesiyle başlamıştır. Şiîler, Ali'ye hilâfetin Gâdir-i Hum'da verildiğine ve bu olayın güvenilir kaynaklarda bulunduğuna inanmaktadırlar.
Câferiyye, sünnî hâdis kaynaklarından bazılarını reddederken, sünnîliğin de Şiî hadis kaynaklarından bazılarını reddetmesi, her iki grubun şeriat anlayışlarında farklılıklar doğmasına neden olmuştur.
Caferîler, İslam peygamberi Muhammed tarafından yasaklanan mut'a nikâhı'nı uygulamaya devam etmektedir. Câferîler, bunun Ömer bin Hattâb tarafından kaldırıldığını ve peygamber zamanında kabul görülen bir şeyin kaldırılmasının uygun olmadığına inanırlar. Bu inanışa göre peygamberin doğru gördüğü Kıyamet'e kadar doğru, yanlış gördüğü ise Kıyamet'e kadar yanlıştır.
Câferîlikte sünnet, Muhammed'den aktarılan sözlü gelenek olduğu kadar imamlardan aktarılanları da kapsamaktadır.
Önemli günler
[değiştir | kaynağı değiştir]- 18 Zilhicce: Gâdir-î Hum denen yerde Muhammed'in Ali'yi kendisine halife tayin ettiğine inanılan gün
- 13 Recep: Ali'nin doğum günü = Mevlit
- 3 Şaban: Hüseyin'in doğum günü = Mevlit
- 11 Zilhicce: Ali er-Rıza'nın doğum günü = Mevlit
- 15 Şaban: Muhammed Mehdi'nin doğum günü = Mevlit
- 10 Muharrem: Aşûrâ
- 19 - 21 Ramazan: Ali'nin yaralanmasından ölümüne kadar olan süre
- 28 Safer: Muhammed ve Hasan'ın ölümü
- 25 Şevval: Altıncı İmâm Câfer-î Sadık'ın ölümü
Câfer’îyye Şiîliği'nin diğer Şiîlik mezhepleri arasındaki konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2023.
- ^ "Sorularla İslamiyet". 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023.
- ^ Şeyh Mufid, El-İhtisas 202
- ^ http://www.cemvakfi.org/blddetay3.asp?ID=145 [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2008.
- ^ Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar, İstanbul, 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2022.
- ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
- ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türkiye Câferîleri Sitesi 23 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)