György Ligeti

György Ligeti
György Ligeti
	György Ligeti ve öğrencileri 1982 Graz
Doğum	28 Mayis 1923; Diciosânmartin (günümüzde Târnăveni), Romanya
Ölüm	12 Haziran 2006; Viyana, Avusturya
Meslek	Müzisyen, Besteci, Müzik öğretmeni

György Ligeti (Macarca: Ligeti György Sándor) (d. 28 Mayıs 1923, Diciosânmartin (günümüzde Târnăveni), Romanya - ö. 12 Haziran 2006, Viyana, Avusturya). Modern Romanya'da Transilvanya'da Macar asıllı bir ailenin çocuğu olarak doğan; Romanya ve Macaristan'da müzik eğitimi yapan; sonra Avusturya'ya göç edip o ülke vatandaşı olan modern batı müziği bestecisi ve müzik öğretmeni.

Hayatı

György Ligeti Modern Romanya'da Transilvanya'da Diciosânmartin (1946'dan itibaren Târnăveni)'de Macar asıllı Yahudi bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Ailesi Ligeti 6 yaşına geldiğinde Romanya'da Cluj (Kolozsvár) şehrinde yerleştiler ve Ligeti doğum yerine 1990'lı yıllara kadar hiç gitmedi. Ligeti başlangıç müzik eğitimini Cluj'da bulunan konservatuvarda ve yazları Budapeşte'de özel müzik hocası olan "Pal Kadona"'dan aldı. 1940'ta Kuzey Transilvanya ve Cluj, Macaristan'a dahil edildi. Ligeti'nin Cluj konservatuvarındaki eğitimi 1944'te Macaristan Horthy rejiminin önü bir genç Yahudi olarak "zorla çalışma kampı"na alınması ile sona erdi. Bu sırada Yahudi olarak annesi ve babası Auschwitz-Birkenau toplama kampına ve ağabeyi Mauthausen-Guşen toplama kampına gönderildi ve ancak annesi kamptan kurtulabildi.^[1]

II. Dünya Savaşı sona erdikten sonra Ligeti Macaristan'da Budapeşte'de "Franz List Müzik Akademisi"'nde ileri müzik eğitimine devam etti. Burada hocaları Pál Kadosa, Ferenc Farkaş, Zoltán Kodály ave Sándor Veress oldu. 1949'da bu konservatuvardan mezun oldu. Önce bir yıl Transilvanya'ya giderek oranın halk müziğini inceleme çalışmalarında bulundu. 1951'de Budapeşte'eye dönerek mezun olduğu konservatuvarda müzik hocalığına başladı ve harmoni, "kontrpuvan" ve "müzik analizi" dersleri vermeye başladı. Bu sırada Macaristan'da komünist rejim idarede olduğu için Batı Avrupa'daki müziksel gelişmelere katkısı olamadı.^[1]

1956'da Macar Devrimi başladıktan sonra Aralık ayında Sovyet Ordusu'nun bu devrimi kanlı olarak bastırması sırasında eski karısı olan Vera (sonra tekrar karısı olmuştur) birlikte Macaristran'dan kaçıp Avusturya'ya sığındı. Avusturya'ya kaçması sırasında o zamana kadar Budapeşte, Macaristan'da hazırlamış olduğu besteleri kaybetti ve bunlardan büyük bir kısmı kayboldu. En nihayet 1968'de Avusturya vatandaşlığına alındı. Macaristan'ı bundan sonra ilk defa 1970'te görebildi.^[1]

Macaristan'dan göçünden birkaç hafta sonra [[Köln]'e gitti. Orada Avrupa modern klasik müziğinin bazı önemli avangart bestecileri ile bağlantılar kurdu. Özellikle elektronik müzik üzerinde çalışan Karlheinz Stockhausen ve Gottfried Michael Koenig ile çalışmalar yaptı. 1957 yazında Darmstad'daki yeni müzik yaz kurslarına devam etti. Sonra Köln'de elektronik müzik stüdyolarında çalıştı. Ama kendisi hiç elektronik müzik kompoziyonu hazırlamadı ama hazırladığı bestelerde geleneksel orkestra çalgılarının elektronik çalgı sesi vermesini içeren besteler yaptı. Köln'de 3 yıl çalıştıktan sanra bu müzik ekolunda olan şahsi çatışmalardan tedirgin olarak oradan ayrıldı.^[1]

1960'ta başlayarak Ligeti'nin hazırladığı müziksel eserler ilgi çekmeye ve itibar görmeye başladı. Bu dönemde 'Apparitions (1958–59) ve Lontano (1967) adlı kompozisyonlar; Le Grand Macabre (1978) operası ve hazırladığı üç kitap dolduran "Piyano için Ligetti Etüdleri" çok ilgi çekti ve ses kayıtları yapıldı.

1973'te Ligeti "Hamburg Müzik ve Tiyatro Yüksek Okulu (Höchschüle für Musik und Theater Hamburg)"' da kompozisyon profesörlüğüne tayin edildi ve bu görevden ancak 1989'da ayrıldı. 1980'li yıllar başında yeni "atonal serializm" akımlarına yaklaşım stilleri inceleyip kendi çalışmalarına uyguladı. Bu arada yeni kompozisyonlar bastırmadı. Ama 1981'de yayımlanan "Keman, Korno ve Piyano Triosu"'ndan sonra 1980'li ve 1990'lı yıllarda çok sayıda kompozisyonu yayımlandı. 1990'da başlatılan ve büyük ıtıbar kazanan yıllık "Rheigau Müzik Festivali"'ne davet edilen ilk besteci oldu.^[1]

Viyana Zentralfriedhof mezarlığıda mezarı

Fakat 2000 yılından itibaren sağlık problemleri ciddileşti. Hayatının son 3 yılında yürüyemeyerek ancak hasta arabası ile hareket edebildi. Ama ailesi Ligeti'nin ne hastalığından muzdarip olduğunu açıkça söylemediler. 12 Haziran 2006'da Viyana'da 83 yaşında iken öldü. Macaristan ve Avusturya kültür bakanlarının şereflendirdikleri bir merasimle cesedi yakılıp külleri Viyana Şehri'nin "Zentralfriedhof" Mezarlığında kendine bir şeref olarak şehir idaresi tarafından verilen küllerinin yerleştirme mezarına konuldu.

Ligeti çok geniş ve çok değişik şekilde (Rönesans klasik batı müziğinden Afrika müziğine kadar yaygın) müziğe meraklı idi. Bunun yanında Lewis Carroll, Jorge Luis Borges, Franz Kafka gibi yazarların hazırladığı edebi eserlere, resme, mimariye, bilime de merakı vardı. Benoît Mandelbrot'un bulduğu "fraktal geometri"'ye özellikle çok ilgi göstermişti.^[1]

Seçilmiş eserleri

Orkestra eserleri

Konçertolar

1966 : Viyolonsel Konçertosu, Siegfried Palm için
1972 : Duble Konçerto flüt, [obua]] ve orkestra için
1980-1988 : Piyano Konçertosu
1989-1993 : Keman Konçertosu
1998-1999 : Hamburg Konçertosu, korno ve oda orkestrası için (revizyon 2002)

Yaylı çalgılar orkestrası

1968-1969 : Ramifications, orkestra ve yaylı çalgılar için veya 12 solo yaylı çalgı için

Oda orkestrası

1969-1970 : Oda Konçertosu 13 müzik çalgıcısı için

Senfonik orkestra

1951 : Koncerto românesc
1958-1959 : Apparitions
1961 : Atmosphères
1967 : Lontano
1971 : Melodien
1973-1974 : San Francisco Polyphony

Enstrümental ve oda müziği eserleri

1950 : Baladă si joç (balad ve Dans) 2 keman için
1982 : Hommage à Hilding Rosenberg, Keman ve viyolonsel için
1950 : Andante ve Allegretto, Yaylı çalgılar kuarteti
1953-1954: Yaylı çalgılar kuarteti No:1 : Métamorphoses nocturnes
1968: Yaylı çalgılar kuarteti No:2
1953 : Üflemeli çalgılar için 6 bagatel
1968 : 10 Parça Üflemeli çalgılar kuinteti için
1948-1953 : Solo viyolonsel için sonat
1991-1994 : Solo viyola için sonat

Diğer

1982 : Keman, korno ve piyano için Trio

Ödüller

1965: Berlin Ödülü (Requiem)
1965: UNESCO Uluslararası Besteciler Kürsüsü
1986: Müzik Kompazisyonu için Grawemeyer Ödülü (Piano Etüdleri)
1988: Fransız Güzel Sanatlar ve Edebiyat Liyakat Nişanı" Commandeur rütbesi
1988: Müziksel Kompozisyon için Monaco'lu Prens Pierre Ödülü
1990: Sonning Ödülü, Danimarka
1991: Balzan Ödülü
1993: Ernst von Siemens Müzik Ödülü, Almanya
1995: Müzik Sanatları İçin Schock Ödülü
1996: Güzel Sanatlar Wolf Ödülü, İsrail
2000: Wihuri Sibelius Ödülü, Finlandiya
2004: Kyoto Ödülü
2003: Kossuth Ödülü, Macaristan
2004: Polar Music Ödülü
1992: Londra, Kraliyet Müzik Akademisi Şeref Üyesi

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Steinitz, Richard. (2003) György Ligeti: Music of the Imagination. Londra: Faber and Faber. ISBN 0-571-17631-3 s.20 (İngilizce).

Ligeti Ingilizce Wikipedia "György Ligeti maddesi 30 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişme:09.09.2012)

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta György Ligeti ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

"Shott Muzik" websitesinde biyografi ve eserler listesi (Almanca)
"Musiquecontemporaine" web sitesindeki eserleri ses kayıtları 20 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[steinitz-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Steinitz, Richard. (2003) György Ligeti: Music of the Imagination. Londra: Faber and Faber. ISBN 0-571-17631-3 s.20 (İngilizce).

[1]

g t d Schock Ödülü sahipleri
Felsefe & mantık	Willard Van Orman Quine (1993) Michael Dummett (1995) Dana Scott (1997) John Rawls (1999) Saul Kripke (2001) Solomon Feferman (2003) Jaakko Hintikka (2005) Thomas Nagel (2008) Hilary Putnam (2011) Derek Parfit (2014) Ruth Millikan (2017) Saharon Shelah (2018) Dag Prawitz / Per Martin-Löf (2020) David Kaplan (2022)
Matematik	Elias M. Stein (1993) Andrew Wiles (1995) Mikio Sato (1997) Yuri I. Manin (1999) Elliott H. Lieb (2001) Richard P. Stanley (2003) Luis Caffarelli (2005) Endre Szemerédi (2008) Michael Aschbacher (2011) Yitang Zhang (2014) Richard Schoen (2017) Ronald Coifman (2018) Nikolai G. Makarov (2020) Jonathan Pila (2022)
Müzik	Ingvar Lidholm (1993) György Ligeti (1995) Jorma Panula (1997) Kronos Quartet (1999) Kaija Saariaho (2001) Anne Sofie von Otter (2003) Mauricio Kagel (2005) Gidon Kremer (2008) Andrew Manze (2011) Herbert Blomstedt (2014) Wayne Shorter (2017) Barbara Hannigan (2018) György Kurtág (2020) Víkingur Ólafsson (2022)
Görsel sanatlar	Rafael Moneo (1993) Claes Oldenburg (1995) Torsten Andersson (1997) Herzog & de Meuron (1999) Giuseppe Penone (2001) Susan Rothenberg (2003) SANAA / Kazuyo Sejima + Ryue Nishizawa (2005) Mona Hatoum (2008) Marlene Dumas (2011) Anne Lacaton / Jean-Philippe Vassal (2014) Doris Salcedo (2017) Andrea Branzi (2018) Francis Alÿs (2020) Rem Koolhaas (2022)