İçeriğe atla

I. Abdullah

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Abdullah bin Hüseyin
Transürdün kralı
Hüküm süresi1 Nisan 1921 – 25 Mayıs 1946
Sonra gelenÜrdün kralı olarak Kendisi
Ürdün kralı
Hüküm süresi25 Mayıs 1946 – 20 Temmuz 1951
Önce gelenTransürdün kralı olarak Kendisi
Sonra gelenI. Talal
DoğumŞubat 1882
Mekke, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm20 Temmuz 1951 (69 yaşında)
Kudüs, Filistin
DefinRaghadan Sarayı
Eş(ler)iMusbah bint Nasser
Suzdil Hanım
Nahda bint Uman
Çocuk(lar)ıPrenses Haya
I. Talal
Prens Naif
Prenses Münire
Prenses Makbule
BabasıŞerif Hüseyin
AnnesiAbdiya bint Abdullah
DiniSünni İslam
Soldan sağ: Gertrude Bell, ?, T.E. Lawrence, Herbert Samuel, Emir Abdullah, Şeyh Macid Paşa (Amman havalimanı, Nisan 1921)
Kahire Konfesansı'na gelen Herbert Samuel'i karşılayan T.E. Lawrence, Emir Abdullah, Geoffrey Salmond ve Wyndham Deedes (1920)
Mustafa Kemal Atatürk ile (1937)

I. Abdullah, (d. Şubat 1882, Mekke, Osmanlı İmparatorluğu - ö. 20 Temmuz 1951, Kudüs, Filistin), Ürdün Kralı. Arap-İsrail savaşları sırasında öldürüldü, yerine oğlu 1. Talal geçmiştir.

Hicaz Emiri Hüseyin bin Ali'nin (Şerif Hüseyin) oğlu olan Abdullah, İngilizlerin desteğiyle 1921 yılında Mavera-i Ürdün Emirliği'nin başına geçti.[1] Önce Paeke Paşa'ya, sonra da Glubb Paşa'ya örgütlettiği "Arap Lejyonu", Kerkük-Hayfa petrol boru hattının korunmasını sağladı. II. Dünya Savaşı sırasında emirlik sınırları dışına müdahalede bulundu. 1946'da İngiltere ile imzalanan bir ittifak anlaşmasından sonra ülke bağımsızlığına kavuşunca 1949 yılında ilk Ürdün kralı olarak taç giydi. Suriye ve Lübnan'ı içine alacak bir devlet kurmaya çalışırken öldü.

Emir Abdullah Efendi, ömrünün sonuna kadar İngilizler'in sadık dostu olarak kaldı. Sarayında muhafız olarak Çerkezleri konuşlandırmış ve oğlunun da iktidarda sorunsuz kalmasını sağlamıştır. Haşimi soyundan olduğu iddiasıysa günümüze kadar ispatlanamamıştır.

Kardeşi Faysal da yine İngiliz dostları sayesinde Irak emiri olmuştur. İngilizler Osmanlı İmparatorluğu'nun Arap Yarımadası'ndan çekilmesinde etkin rol oynayan bu aileden baba Şerif Hüseyin'i Hicaz'a, oğullarını da Irak ve Ürdün'e emir tayin etmiştir.

I. Abdullah 1951'de Kudüs'te cuma namazı çıkışında bir Filistinli tarafından yapılan suikast sonucunda öldürülmüştür.

Siyasete girişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1910 yılında I. Abdullah babasını başarılı bir şekilde, İngilizlerin desteğini kazanarak Mekke Şerifliği görevi yapması konusunda ikna etmiştir. Bunu takip eden yıllarda, babası ve Osmanlı İmparatorluğu arasında ara buluculuk yapması sayesinde, Jön Türk Devrimi (1908) sonrası 1908, 1912 ve 1914 seçimlerinde, Meclis-i Mebûsan Hicaz Vilayeti Mekke-i Mükerreme sancağı mebusu seçilmiştir.[2] 1914 yılında ise, babasının emellerine İngilizlerin desteğini alabilmek adına Kahire'de Horatio Herbert Kitchener ile görüşme ayarlaması için bir gizli ajana ödeme yapmıştır.[3] I. Abdullah, İngilizler'le I. Dünya Savaşı'na kadar sürekli görüşme halindeydi ve 1915 yılında babasını İngilizler'in Mısır'daki baş sorumlu kumandanı Sir Henry McMahon ile Araplar'ın Türkler'den bağımsızlığını kazanması hakkında görüşmesi için cesaretlendirmiştir. {Ayrıca bakınız: McMahon Antlaşması} [4] 1916-18 Arap İsyanı sırasında I. Abdullah güney cephesi Arap birlikleri kumandanı olarak atanmıştır.[3] I. Abdullah görevine 10 Haziran 1916 tarihinde Osmanlı Birliği'ne Taif saldırısı yapılırken başlamıştır.[5] Bu Osmanlı Birliği 3000 kişiden ve 75 adet ağır tüfekten oluşmaktaydı. I. Abdullah, 5000 kişilik kabile mensuplarını üzerlerine yönlendirdi ancak onlara tam saldırı kapasitesi ile saldıracak silahlar vermedi. Bunun yerine şehri kuşattı. Temmuz ayında Mısır'dan, Mısır ordusu mensuplarından oluşan bir takviye kuvvet onlara destek vermeye geldi. 16 Temmuz günü,topçu atışları başladı ve 22 Eylül 1916 tarihinde Osmanlı Birliğinin teslim olmaktan başka çaresi kalmadı.[6] Daha sonra Medine kuşatmasına katılmış ve Güney ve Kuzey tarafından 4000 kişilik bir kuvvet ile Medine'yi kuşatmıştır.[7] 1917 yılının başlarında, çöl'de bir Osmanlı konvoyunu pusuya düşürerek, Bedevi kabilelerinden Osmanlı padişahına gönderilmek istenen 20.000 pound değerindeki altına el koymuştur.[8] 1917 Ağustosu'nda ise, I. Abdullah Hicaz Demiryolu'nu sabote etmek üzere Fransız kumandan Muhammand Ould Ali Raho ile yakın işbirliği içerisine girmiştir.[9] I. Abdullah'ın İngiliz Kumandan T. E. Lawrence ile ilişkileri iyi değildi ve Lawrence Hicaz'daki zamanının çoğunu Kuzey Cephesi Arap Kumandanı I. Abdullah'ın kardeşi Faysal bin Hüseyin'e hizmet ederek geçiriyordu.[3]

Transürdün'ü (Geçiş Ürdünü) Kurması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Abdullah Amman'da taç giyerken. (Sağdan sola) Kral Abdullah, Prens Abdülillah (Irak Naibi), Emir Naif (Kral Abdullah'ın en genç oğlu)

Fransız kuvvetleri 'nde Şam'ı ele geçirip ve kardeşi Faysal bin Hüseyin'i sınır dışı ettiğinde, Abdullah kuvvetlerini Hicaz'dan Şam'a doğru kaydırdı.[4] Winston Churchill Abdullah'ı 1921 Kahire Kongresine davet etti. Churchill, Abdullah'a Fransız kuvvetlerinin kendilerinden üstün olduğunu ve Fransızlar'a karşı olası saldırıda iş birliği yapmaları gerektiğini ancak, şu anda Fransızlar ile herhangi bir problem yaşamak istemediklerini söyledi. Abdullah ise buna razı oldu ve ödüllendirildi. Daha sonra ise İngiltere Abdullah için koruma sözü verdi ve sonunda Abdullah Geçiş Ürdün'ünü kurdu. İngiltere ile bağımsızlık müzakerelerine başladı ve sonunda 25 Mayıs 1946 tarihinde kendisini, Geçici Ürdün Haşimiyye Krallığı'nın kralı olduğunu ilan etti. Sadece Ürdün ismi 1949 yılında gelmiştir. 25 Mayıs 1946 Ürdün'ün resmi bağımsızlık günüdür. Sonrasında kardeşi Faysal bin Hüseyin ise Irak kralı olmuştur.

Abdullah Geçici Ürdün'ü inşa etmek için, 1921 yılında Filistin'de görevlendirilen Yarbay Frederick Peake'dan yardım almıştır.[4]

II. Dünya Savaşı sırasında Abdullah Geçici Ürdün içerisinde sıkı bir yönetim kurmak için İngilizlerin sadık bir müttefiki oldu ve Irak'taki ayaklanmanın bastırılmasında yardımcı oldu. Krallığın 23 senesi boyunca başbakanlar, Abdullah tarafından görevlendirildi.

Yayılmacı Anlayışı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Abdullah, Arap liderleri arasında Batı'ya daha ılımlı olarak görülürdü. Onun, diğer Arap liderlere rağmen, İsrail ile barış içerisinde ayrılık anlaşmasını imzalamak için can attığını söylemek mümkündür. Onun komşuları Suriye, Lübnan ve İngiliz mandası altındaki Filistin ile alakalı Büyük Suriye adlı hayaline, çoğu Arap ülkesi güvenmiyordu. Onlar Abdullah'ı kendi bağımsızlıklarına engel olarak görüyor ve onun düşman ile iş birliği yaptığından şüpheleniyorlardı. Buna karşılık Abdullah da, Arap ülkeleri liderlerini güvenilmez buluyordu.[10][11][12]

I. Abdullah 1937'de Filistin için önerilen; içerisinde küçük bir İsrail olan ve geri kalan arazilerin Geçici Ürdün'e bırakılacağı Peel Komisyonu'nu desteklemiştir. Yahudiler isteksizce bu komisyonu kabul etse de, Filistin'deki Araplar ve diğer Arap ülkeleri Peel Komisyonu'na itiraz etmişlerdir.[13] En sonunda, Peel Komisyonu'nu kabul görmemiştir. 1946-48 yıllarında, I. Abdullah aslında bölünmeyi İngiliz mandası altındaki Filistin'den bölünme esnasında pay alabilmek için desteklemiştir. I. Abdullah İsrail istihbaratı ile (İsrail başbakanı da bu görüşmede yer aldı) çok defa görüşme yapmış bu görüşmelerde; karşılıklı olarak bölünmede ve 1947 İngiltere bağımsız bölünme planı üzerinde mutabakata varılmıştı.[14][15] 17 Kasım 1948 tarihinde, Mair ile olan gizli görüşmede, Abdullah bölünme planında kendisine pay istemeye ve Filistin'den de pay istemeye başlamıştı.[16] 1947 Gizli Siyonist-Haşimi müzakerelerinin bu fikri, tarihçi Avi Shlaim tarafından genişletilmiştir. Bu bölünme planı, Abdullah'ın payına Filistin Kudüs Müftüsü Muhammed Emin el-Hüseyni'den daha fazla vermeyi tercih eden İngiltere Dışişleri Bakanı Ernest Bevin tarafından destek görmüştür ve bu sayede Filistin devletinin kurulma riski daha aza indirgenmiştir.[4][17]

I. Abdullah Suikastı

[değiştir | kaynağı değiştir]

20 Temmuz 1951 tarihinde, Kudüs'teki Mescid-i Aksa'yı ziyareti esnasında, Hüseyni aşiretinden Filistinli birisinden ölümcül bir kurşun yedi.[18] 16 Temmuz da, Lübnan resmi başbakanı Riyad el Sulh'ın Amman'da suikaste maruz kaldığı söylentisi İsrail'e farklı bir bakış getirmişti. Abdullah ise cenaze töreninde ve Moshe Sasson ve Reuven Shiloah ile olan görüşmelerinde övgü yağdırmak için Kudüs'e gitmişti.[19] Abdullah cuma namazı sırasında torunu Prens Hüseyin ile namaz kılarken vurulmuştu.

Evliliği ve Çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Abdullah üç defa evlilik yaptı.[20] 1904 yılında, Abdullah'ın ilk eşi Musbah bint Nasser (1884 – 15 Mart 1961) ile İstanbul'da İstinye Sarayında evlendi. Bu evlilikten üç çocukları oldu;

Prenses Haya (1907–1990). Abdul-Karim Ja'afar Zeid Dhaoui ile evlendi.

Kral Talal (26 Şubat 1909 – 7 Temmuz 1972)

Prenses Munira (1915–1987). Asla evlenmedi.

1913 yılında, Abdullah ikinci eşi Suzdil Khanum (d. 16 Ağustos 1968) ile İstanbul'da evlendi. Bu evlilikten iki çocukları oldu.

Damat Nayef bin Abdullah Beyefendi (Ta'if, 14 Kasım 1914 – Amman, 12 Ekim 1983)

Prenses Maqbula (6 Şubat 1921 – 1 Ocak 2001). Ürdün başbakanı Hussein bin Nasser ile evlendi. (dönemi 1963–1964, 1967)

1949 yılında Abdullah üçüncü eşi Sudanlı Nahda bint Uman ile evlendi. Bu evlilikten çocukları olmadı.

Görevleri ve Başarıları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Görevleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Görevi Tarihi
Geçici Ürdün Emiri 1921-1951
Mekke Emiri 1882-1921
Ürdün Haşimiye Krallığı 1946-1951
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ödül Aldığı Makam Tarihi
İngiliz Şövalye Nişanı İngiltere 1920
Grand Cordon Nişanesi Irak 1922
Haşimiye Nişanesi Ürdün 1932
1. Fasyal Nişanesi Suudi Arabistan 1932
St Michael and St George (GCMG) Nişanı İngiltere 1935

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Amir Abdullah's Bodyguard on Camels with Red, Green and White Standard at Far Left". World Digital Library. 1 Nisan 1921. 5 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2013. 
  2. ^ Sibel Yazıcı (2018). Osmanlı Meclis-i Mebusanı ve Faaliyetleri (1914-1918) (PDF) (Doktora). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü Tarih Anabilim Dalı. s. 25. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Mart 2021. 
  3. ^ a b c Murphy, David The Arab Revolt 1916–18, Osprey, London 2008, page 13
  4. ^ a b c d Michael T. Thornhill, ‘Abdullah ibn Hussein (1882–1951)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, Sept 2004; online edn, Jan 2008 accessed 10 March 2009
  5. ^ Murphy, David The Arab Revolt 1916–18, Osprey, London 2008, page 34
  6. ^ MacMunn, Lieut.-General Sir George (1928) Military Operations. Egypt and Palestine. From the outbreak of war with Germany to June 1917. HMSO. Pages 226,227.
  7. ^ MacMunn. Page 228
  8. ^ Murphy, David The Arab Revolt 1916–18, Osprey, London 2008, page 38
  9. ^ Murphy, David The Arab Revolt 1916–18, Osprey, London 2008, page 45
  10. ^ Shlaim, 2001, p. 82
  11. ^ Tripp, 2001, p. 136.
  12. ^ Landis, 2001, pp. 179–184
  13. ^ Morris, 190
  14. ^ Rogan, 2001, pp. 109–110
  15. ^ Morris, 193–194
  16. ^ Karsh, Efraim The Arab-Israeli Conflict, London: Osprey, 2002 p. 51.
  17. ^ "al-Husseini, Hajj (Muhammad) Amin." Sela. The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. pp. 360–362. See p. 361
  18. ^ Sela, 2002, 14
  19. ^ in the company of his grandson,
  20. ^ Christopher Buyers, "Al-Hashimi Dynasty Genealogy
Resmî unvanlar
Önce gelen:
'
Ürdün kralı
1946 - 1951 		Sonra gelen:
Talal
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=I._Abdullah&oldid=33902977" sayfasından alınmıştır