III. Nikiforos

III. Nikiforos Botaneiates Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης
Nikiforos Botaneiates
Bizans imparatoru
Hüküm süresi	1078 - 20 Aralık 1081
Önce gelen	VII. Mihail
Sonra gelen	I. Aleksios
Doğum	y. 1002
Ölüm	10 Aralık 1081 Konstantinopolis
Eş(ler)i	Maria Bagrationi

III. Nikiforos Botaneiates (Yunanca: Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης, Nikēphoros III Botaneiatēs; ö. 10 Aralık 1081, Konstantinopolis), 1078 ile 1081 arasında Bizans imparatoru. Tanınmış bir general olarak tahtı bir darbe ile eline geçirmiş ve üç yıllık bir saltanattan sonra, bir başka darbe ile imparatorluktan indirilmiştir.

İmparatorluktan önceki yaşamı

Nikiforos Botaneiates, Fabii adlı Roma Cumhuriyeti zamanlarından beri nüfuzlu bir sülale ve Bizans'ta çok iyi bilinen Fokas sülalesinin bir ferdi idi. IX. Konstantinos ile Romen Diyojen imparatorlukları dönemlerinde Nikiforos Botaneiates ailesinden ve ecdadından birçoğu gibi askerlik yapmayı tercih etmiş; generalliğe yükselmiş ve çok yetenekli bir general olarak ün yapmıştır.

1063 yılında X. Konstantinos'un ölümü ile, eski imparatorun kardeşi Sezar İoannis Dukas ve en yüksek saray memuru Mihail Psellos tarafından generaller ve yüksek saray memurları arasından yeni bir imparator adayı aranmaya başlanmıştı. İmparatoriçe Eudokia tarafından seçilecek kişi onunla ile evlenecek bu aday Bizans İmparatorluğu tacını giyecekti. Bu adaylar arasında en uygunlarından birisi Nikiforos Botaneiates idi. Fakat İmparatoriçe diğer bir tanınmış general olan yine yüksek bir asil ailesi mensubu olan Romen Diyojen'i seçmiş ve bu general imparator olarak tahta çıkmıştı.

1064'te Nikiforos, Parasunavon dükü olan Basil Apcases ile birlikte, istila için kuzeyden Balkanlara inen Oğuz Türkleri'ne karşı Bizans'ın Balkan topraklarını başarı ile savunmuşlardı. Fakat aynı yıl bir savaşta Nikiforos mağlup düşmüş ve esir alınmıştı. Ama bir salgın hastalık Oğuzların ordusu içinde yayılmış ve ordunun birçok askeri bu salgına kurban gitmişti. Salgın devam ederken, Nikiforos dahil, Bizanslı esirlerin hastalıktan kurtulmuş olanları, Oğuz ordusunun sağ kalanlarını Bizans ordusuna asker olarak almaya başarmışlar ve böylece esaretten de kurtulmuşlardır.

Nikiforos tanınmış bir general olmasına rağmen, Romen Diyojen'in 1071 yılındaki Selçuklulara karşı doğuya seferine ve Malazgirt Meydan Muharebesi'ndeki yenilgisine hiç katkıda bulunmamıştır. Çünkü Romen Diyojen Nikiforos 'un sadık bir general olmayacağını düşünmüştü. Nikoferos da ailesinin geniş toprakları bulunan Kapadokya'ya çekilmişti.

Sonraki VII. Mihail'in imparatorluğu döneminde Nikiforos tekrar bir general olarak göze girmiş ve Anatolikon Theması'sının Stratigos (askerî vali) görevi yapmıştı. Daha sonra da Bizans İmparatorluğu'nun Anadolu'da bulunan Bizans ordularının komutanı olmaya atanmıştı.

İmparatorluk dönemi

Hızlı enflasyon dolayısıyla Bizans parasının değer kaybetmesi nedeniyle İmparator VII. Mihail ve mali işler müşaviri Nikeforitzes halk arasında hiç sevilmemekteydi. Paranın değeri dörtte bir düştüğü için halk arasında imparator, "Parapinakes (dörtte bir eksik)" lakabıyla anılmaktaydı. 1078'de bu yaygın halk hoşnutsuzluğundan faydalanmak isteyen Bizans ordusunun en yüksek rütbeli iki generali isyan çıkartıp, kendi askerleri tarafından İmparator ilan edildiler. Nikiforos Anadolu Selçuk Devleti'nin desteğini de kazanarak emrindeki Anadolu ordusuyla İznik (Nicea) üzerine yürüyüp orada ordusu tarafından İmparator ilan edildi. Nikoferos'a rakip olan diğer imparator adayı ise, Bizans Balkanlar ordusu tarafından imparator edilen general olan (sonradan Sezar unvanını taşıyan Nikiforos Bryennios'un babası veya büyükbabası olan) Nikiforos Bryennios idi. Bizans asilleri ve yüksek kilise mensupları Nikiforos Bryennios'i tercih edip Konstantinopolis'te ona destek sağladılar. Bu nedenle İmparator VII. Mihail tahtından feragat etmek zorunda kalıp Studios manastırına keşiş olarak girdi. Böylece Nikiforos Botaneiates çabukça ve hiç direniş görmeden ya Mart ya da Haziran 1078 bir Konstantinopolis'e girebildi ve Konstantinopolis Patriği I. Kosmas tarafından Ayasofya'da İmparatorluk tacı giydirildi.

III. Nikeferos'un emri altında generallik yapmış ve onun yakın akrabası olan Aleksios Komnenos'un yardımı ile Balkanlarda kendini İmparator ilan ettirmiş olan general Nikiforos Bryennios'un isyanı bastırıldı. Fakat Bizans ordusu Anadolu'da yerleşerek ilerleyen ve gittikçe Bizans'ın içlerine yayılan Selçuklu Türklerini durdurma da hiç başarı sağlayamadı. Diğer taraftan, kendi adında yeni bir hanedan kurmak isteyen ve bunun için bir önceki imparatorluk hanedanıyla yakın akrabalık bağlantıları kurmak planlayan III. Nikiforos, VII. Mihail'in annesi ve ondan önceki iki imparator olan X. Konstantinos ve Romen Diyojen'in dul karısı olan Eudokia Makrembolitissa ile evlenmek istedi. Fakat nüfuzlu asillerin başında bulunan ve hâla Sezar unvanını taşıyan İoannis Dukas bu evlenmenin Ortodoks kilisesi kanunlarına aykırı olacağını ifade edip buna karşı çıktı. Bunun üzerine III. Nikiforos eski imparatoriçe Maria Bagrationi ile evlenmeyi tercih etti. Güzelliği ile meşhur olan Maria, Gürcistan Kıralı IV. Bagrat'ın kızı olup daha önce VII. Mihail ile evlenmişti. Fakat III. Nikiforos aynı zamanda Maria'nin VII. Mihail'den olan oğlu Konstantinos Dukas'ın imparatorluğa veraset hakkı olabileceğini kabul etmemekte ısrar etti. Hâlbuki daha önceki imparatorluğu gasp eden generaller tahtın meşru varislerinin haklarını korumuşlardı. Bu reddediş Bizans'ta çok nüfuzlu bir sülale olan Dukas'ların devlet içinde olan güçlerinin kırılıp, bu sülalenin iktidardan uzaklaştırılmasının arzu edildiği şüphesini ortaya çıkardı. III. Nikiforos'un sarayda kayırdığı yüksek devlet memurları da eski saray bürokrasisini hoşnutsuz yapmaktaydı. Diğer taraftan uygulanan malî politika, Bizans altınının değer kaybetmesine engel olamadığı için halk içinde de popülerliğini de kaybetti. Saray memurları ve Komnenos ailesi mensupları III. Nikoforos aleyhinde komplolar kurmaya başladılar.

III. Nikiforos gittikçe Aleksios Komnenos'un desteğine dayanmaya başladı. 1079de Balkanlarda Nikiforos Basilakis'in isyanını bastıran Aleksios Komnenos olmuştu. 1080de Anadolu'da Nikoforos Melissenosun isyan bastırılması ile görevlendirilen yine Aleksios Komnenos'tu. Ayni yıl Bizans İmparatorluğu batıdan büyük bir hücuma maruz kalmıştı. Kızı olan Helena ile nişanlanmış olan genç Konstantinos Dukas'ın haklarını korumayı bahane eden Norman Puglia Dükü Robert Guiscard büyük bir ordu ile Balkanlara çıkıp ilerlemeye başlamıştı. Bu Norman istilasını önlemek için Balkanlardaki büyük Bizans ordusunun komutanlığına yine Aleksios Komnenos'u getirilmişti. Tam bu sırada çok nüfuzlu Dukas kliğinin başı olan ve Sezar unvanı taşıyan İoannis Dukas bir komplo hazırlayarak yaşlı III. Nikiforos'u tahttan indirip yerine Aleksios Komnenons'un getirilmesi için harekete geçti. III. Nikiforos eski düşmanları olan Anadolu Selçuklu Devleti ve Nikiforos Melissenos'un yardım ve desteklerini aradı, ama bunlar onu desteklemeye yanaşmadılar. Bunun üzerine III. Nikiforos Botaneiates (Komnenos'larla Aleksisos'un ağabeyi olan Manuel'in kızının torunu ile nişanlı olması nedeniyle kendisine yakın akraba olan) I. Aleksios Komnenos lehine tahtından feragat etti. Sabık imparator III. Nikiforos kendi kuruluşu olan bir manastıra geçti ve o yılın sonlarında orada öldü.

Dış kaynaklar

• Gregory, Timothy E. (2008). Bizans Tarihi. çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-08-1507-2. 
• Norwich, John Julius (1999). Byzantium, the apogee (İngilizce). Londra: Penguin. ISBN 0-14-011448-3. 
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8. 

Resmî unvanlar
Önce gelen: VII. Mihail	Bizans imparatoru 1078-1081	Sonra gelen: I. Aleksios