İçeriğe atla

Zeugma: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
İmmortalance (mesaj | katkılar)
Devriyeler
107.698 değişiklik
k yazım hatası ve küçük düzenlemeler, yazış şekli: → (12)
 
(13 kullanıcı tarafından yapılan 23 ara revizyon gösterilmiyor)
47. satır: 47. satır:
| dipnot =
| dipnot =
|rakım=510}}
|rakım=510}}
⚫
[[Dosya:Antep 1250575b.jpg|küçükresim|202x202px|Zeugma'dan çıkarılan ve şu anda [[Gaziantep Arkeoloji Müzesi]]'nde sergilenen "[[Çingene Kızı]]" mozaiği]]
⚫
[[Dosya:Acheloos, detail of roman mosaic from Zeugma.jpg|küçükresim|202x202px|Zeugma'da yapılan kazılarda bulunan [[Achelous]] mozaiği]]
'''Zeugma''', [[İskender|Büyük İskender']]<nowiki/>in generallerinden [[I. Seleukos]] tarafından [[Fırat|Fırat nehri]] üzerinde stratejik önemdeki bir noktada geçit olarak kurulmuş, günümüzde kısmen [[Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali|Birecik Barajı]] suları altında kalmış antik yerleşim.


⚫
[[Dosya:Antep 1250575b.jpg|küçükresim|upright=1.2|Zeugma'dan çıkarılan ve [[Zeugma Mozaik Müzesi]]'nde sergilenen "[[Çingene Kızı]]" mozaiği]]
İskender'in ölümünde sonra Selevkos Krallığı'nın kuran [[I. Seleukos]], Fırat'ın iki yakasında biri kendi adına "Selevkaya Euphrates" olarak, diğeri ise eşi Apama'nın adına "Apamae" olarak adlandırılan iki antik kent kurmuştu.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/30966145/Zeugma_Mozaik_M%C3%BCzesindeki_Dionysos_Betimlemeleri|başlık=Zeugma Mozaik Müzesi&#39;ndeki Dionysos Betimlemeleri|ad=Hannan|soyadı=Aslan}}</ref> Aralarında bir köprü bulunan bu iki şehir için M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren "geçit" anlamını taşıyan ''Zeugma'' ismi kullanılmıştır. <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2019/12/10/zeugma-bize-ne-anlatiyor|başlık=Zeugma bize ne anlatıyor?|erişimtarihi=2022-09-05|tarih=2019-10-12|dil=tr-TR|çalışma=Gazete Duvar|ad=|soyadı=}}</ref> Şehrin kalıntları Birecik Barajı'nın inşası nedeniyle başlatılan ve 2000 yılında son bulan kurtarma kazıları ile ortaya çıkarıldı.
⚫
[[Dosya:Acheloos, detail of roman mosaic from Zeugma.jpg|küçükresim|upright=1.2|Zeugma'da yapılan kazılarda bulunan [[Achelous]] mozaiği]]
'''Zeugma''', [[Gaziantep]]'in [[Nizip]] ilçesine bağlı [[Belkıs, Nizip|Belkıs]] köyünde bulunan antik yerleşim.

[[Asur Ticaret Kolonileri Çağı]]ndan beri [[Fırat|Fırat nehrini]] geçmek isteyen ticaret kervanlarının ve orduların kullandığı önemli noktalardan birisidir. [[İskender|Büyük İskender']]in generallerinden [[I. Seleukos]]'un kurduğu kentten beri kesintisiz bir yerleşime sahne olmuş; antik kentin büyük kısmı, yapımı 2000'de tamamlanan [[Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali|Birecik Barajı]] suları altında kalmıştır.

Zeugma'da [[Roma İmparatorluğu]] döneminden kalma evlerin ve villaların tabanlarını süsleyen mozaikleri, kent baraj suları altında kalmadan önce başlatılan kurtarma kazıları sonucunda ortaya çıkartılmıştır. Kazılarda ortaya çıkartılan, toplamda 2 bin 500 metrekarelik bir alan kaplayan ünlü mozaikler Gaziantep şehrindeki [[Zeugma Mozaik Müzesi]]'nde sergilenir.


== Tarihçe ==
== Tarihçe ==
Zeugma, [[MÖ 300]]<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://www.cnnturk.com/2011/turkiye/02/10/cingene.kizina.buyuk.ayip/606373.0/|başlık=10 Şubat 2011 tarihli CNN Türk haberi|erişimtarihi=16 Ekim 2011|arşivtarihi=3 Temmuz 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120703223955/http://www.cnnturk.com/2011/turkiye/02/10/cingene.kizina.buyuk.ayip/606373.0|ölüurl=hayır|çalışma=www.cnnturk.com}}</ref> yılında [[İskender|Büyük İskender]]'in [[general]]lerinden olan [[I. Seleukos]] ve eşi Apama tarafından kurulan antik şehirdir.<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zeugma-antik-kenti-nerede-zeugma-antik-kenti-hakkinda-bilgi-tarihi-efsanesi-giris-ucreti-ve-ziyaret-saatleri-2020-41610825 | başlık = Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi, Tarihi, Efsanesi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | dil = | çalışma = www.hurriyet.com.tr | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200916103126/https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zeugma-antik-kenti-nerede-zeugma-antik-kenti-hakkinda-bilgi-tarihi-efsanesi-giris-ucreti-ve-ziyaret-saatleri-2020-41610825 | arşivtarihi = 16 Eylül 2020}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.turkcebilgi.com/zeugma|başlık=Türkçe Bilgi: Zeugma|erişimtarihi=9 Temmuz 2021|dil=|çalışma=Türkçe Bilgi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210709205255/https://www.turkcebilgi.com/zeugma|arşivtarihi=9 Temmuz 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Yaklaşık olarak 20 bin [[dönüm]]lük bir arazide,<ref>{{Web kaynağı | url = https://blog.ofix.com/zeugma/ | başlık = Zeugma {{!}} Blog Ofix | erişimtarihi = 13 Temmuz 2021 | tarih = 26 Aralık 2019 | çalışma = blog.ofix.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200805105821/https://blog.ofix.com/zeugma/ | arşivtarihi = 5 Ağustos 2020}}</ref> [[Fırat|Fırat Nehri]]'nin karşılıklı iki yakasında ve [[İpek Yolu]] üzerinde kurulmuştur.<ref name=":2">{{Web kaynağı | url = https://derstarih.com/zeugma-antik-kenti/ | başlık = Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | tarih = | dil = | çalışma = Ders: Tarih | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201001052057/https://derstarih.com/zeugma-antik-kenti/ | arşivtarihi = 1 Ekim 2020}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/778983|başlık=ZEUGMA LEJYON YERLEŞKESİ: YENİ ARAŞTIRMALAR, SONUÇLAR VE ÖN DEĞERLENDİRMELER|erişimtarihi=10 Temmuz 2021|tarih=2017|dil=Türkçe|sayfa=30|çalışma=Kutalmış Görkay|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210710071453/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/778983|arşivtarihi=10 Temmuz 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Hem [[Alan|yüzölçümü]] hem de barındırdığı [[nüfus]] (80.000 kişi)<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sci-news.com/archaeology/science-mosaics-ancient-city-zeugma-02307.html | başlık = Stunning Mosaics Uncovered in Ancient City of Zeugma | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | tarih = 28 Kasım 2014 | dil = İngilizce | çalışma = | yayıncı = Sci-News | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141129204447/http://www.sci-news.com/archaeology/science-mosaics-ancient-city-zeugma-02307.html | arşivtarihi = 29 Kasım 2014}}</ref> sayesinde [[Kommagene Krallığı]]'nın en büyük 4 şehrinden birisiydi<ref name=":3">{{Web kaynağı | url = http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/zeugma-mozaik-muzesi | başlık = Zeugma Mozaik Müzesi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | çalışma = Kültür Portalı | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171201105034/http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/zeugma-mozaik-muzesi | arşivtarihi = 1 Aralık 2017}}</ref><ref name=":6" /><ref name=":5" /> ancak [[1|M.S. 1]] yılında Roma İmparatorluğu'nun topraklarına girdi ve şehrin ismi "köprü", "geçit" olan "Zeugma" olarak değiştirildi.


=== Günümüzde ===
=== Helenistik dönem öncesi ===
Zeugma, [[Gaziantep]] ilinin [[Nizip]] ilçesine 10 km uzaklıkta<ref name=":0" /> bulunan [[Belkıs, Nizip|Belkıs Mahallesi]]'nde bulunmaktadır.<ref name=":1" /><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/belkiszeugma-antik-kenti | başlık = Zeugma Antik Kenti | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | çalışma = Kültür Portalı | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141013161634/http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/belkiszeugma-antik-kenti | arşivtarihi = 13 Ekim 2014}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://gezilmesigerekenyerler.com/gezilecek-yerler/zeugma-antik-kenti-nerede-nasil-gidilir-ve-tarihcesi-nizip-gaziantep.html | başlık = Zeugma Antik Kenti: Nerede, Nasıl Gidilir ve Tarihçesi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | tarih = | dil = | çalışma = | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160607014936/https://gezilmesigerekenyerler.com/gezilecek-yerler/zeugma-antik-kenti-nerede-nasil-gidilir-ve-tarihcesi-nizip-gaziantep.html | arşivtarihi = 7 Haziran 2016}}</ref> Şehirde, günümüze kadar korunmuş bazı yapılar bulunmaktadır, bunlar: [[Helenistik Dönem|Helenistik dönemden]] kalma bir [[Agora]], [[Roma Agorası]], iki farklı kutsal alan, [[stadyum]], [[tiyatro]], iki tane [[hamam]], [[Roma lejyonu]], Roma lejyonunun idari yapıları ve [[nekropol]]lerdir.<ref name=":4">{{Web kaynağı | url = http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5726 | başlık = Arkeolojik alan: Zeugma | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | dil = İngilizce | çalışma = UNESCO Dünya Mirasları | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120730055812/http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5726 | arşivtarihi = 30 Temmuz 2012}}</ref>
Zeugma antik kentinin bulunduğu yer, [[Mitanni|Mittani]], [[Geç Hititler|Geç Hitit]] ve [[Asurlular|Geç Asur Krallıkları]] gibi Anadolu ve Mezopotamya kültürlerini benimsemiş [[Aramice|Aramca]] gibi Sami dilleri konuşan topluluklar tarafından M.Ö. 3 binden itibaren iskan edilmiştir.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2019/12/10/zeugma-bize-ne-anlatiyor|başlık=Zeugma bize ne anlatıyor?|erişimtarihi=6 Eylül 2022|tarih=10 Aralık 2019|dil=tr-TR|çalışma=Gazete Duvar|ad=Nuray|soyadı=Pehlivan|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220905161334/https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2019/12/10/zeugma-bize-ne-anlatiyor|arşivtarihi=5 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Yerleşim, o devirde farklı medeniyetlerin mallarını taşıyan kervan ticaret yollarının ortasında yer almaktaydı. Kentin en yüksek tepesi olan Belkıs Tepe’nin M.Ö. 2 binin sonlarından itibaren önemli bir [[Geç Hititler|Geç Hitit]] Kutsal Alanı olduğu düşünülür.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/778983|başlık=Zeugma Lejyon Yerleşkesi: Yeni Araştırmalar, Sonuçlar ve Ön Değerlendirmeler|tarih=1 Mayıs 2017|sayı=43|dil=Türkçe|sayfalar=147-178|çalışma=Anadolu|ad=Kutalmış|soyadı=Görkay|issn=0570-0116|doi=10.1501/Andl_0000000444|erişimtarihi=10 Temmuz 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210710071453/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/778983|arşivtarihi=10 Temmuz 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Helenistik dönem ===
Fırat kıyısında eski yerleşimin bulunduğu yer, M.Ö. 300’lerde Makedon Kral [[İskender|Büyük İskender'in]] Doğu Seferi sırasında fethedilmiş ve fethedilen topraklarda yaşayan yerel halkları Helenleştirme politikası gereği, İskender'in generallerinden [[I. Seleukos]] yeni bir şehir inşa etmiştir.

Fırat'ın karşılıklı iki yakasında yaklaşık olarak 20 bin [[dönüm]]lük bir arazide kurulan şehir, büyük olasılıkla bir Makedon askeri kent kolonisi modelinde idi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://blog.ofix.com/zeugma/|başlık=Zeugma {{!}} Blog Ofix|erişimtarihi=13 Temmuz 2021|arşivtarihi=5 Ağustos 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200805105821/https://blog.ofix.com/zeugma/|tarih=26 Aralık 2019|çalışma=blog.ofix.com}}</ref> Batı yakası Seleukos'un adıyla "''Seleukos Euphrates''" (Fırat Silifkesi) olarak, doğu yakası ise Seleulos'un eşi Apama'nın adına "''Apamae''" olarak adlandırılmıştır. Doğu ve batı yakası arasında taştan bir köprü bulunmakta idi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2019/12/10/zeugma-bize-ne-anlatiyor|başlık=Zeugma bize ne anlatıyor?|erişimtarihi=5 Eylül 2022|tarih=12 Ekim 2019|dil=tr-TR|çalışma=Gazete Duvar|ad=|soyadı=|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220905161325/https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2019/12/10/zeugma-bize-ne-anlatiyor|arşivtarihi=5 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref name=":4">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/30966145/Zeugma_Mozaik_M%C3%BCzesindeki_Dionysos_Betimlemeleri|başlık=Zeugma Mozaik Müzesi&#39;ndeki Dionysos Betimlemeleri|ad=Hannan|soyadı=Aslan|erişimtarihi=5 Eylül 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220905153402/https://www.academia.edu/30966145/Zeugma_Mozaik_M%C3%BCzesindeki_Dionysos_Betimlemeleri|arşivtarihi=5 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Bu iki şehir için M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren "köprü", "geçit", "yolların kesiştiği yer" anlamını taşıyan ''Zeugma'' ismi kullanılmıştır.

=== Kommagene dönemi ===
M.Ö. 63 yılında Romalı komutan [[Gnaeus Pompeius Magnus|Pompeius]] Seleukos Zeugma kentini, Roma toprakları ile düşman bölgeler arasında bir tampon görevi gören [[Kommagene Krallığı|Kommegene Krallığı]]'nın yönetimine verdi. Zeugma, hem [[Alan|yüzölçümü]] hem de barındırdığı [[nüfus]] (80.000 kişi)<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.sci-news.com/archaeology/science-mosaics-ancient-city-zeugma-02307.html|başlık=Stunning Mosaics Uncovered in Ancient City of Zeugma|erişimtarihi=9 Temmuz 2021|arşivtarihi=29 Kasım 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141129204447/http://www.sci-news.com/archaeology/science-mosaics-ancient-city-zeugma-02307.html|tarih=28 Kasım 2014|dil=İngilizce|çalışma=|yayıncı=Sci-News}}</ref> sayesinde [[Kommagene Krallığı]]'nın en büyük 4 şehrinden birisiydi<ref name=":3">{{Web kaynağı|url=http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/zeugma-mozaik-muzesi|başlık=Zeugma Mozaik Müzesi|erişimtarihi=9 Temmuz 2021|arşivtarihi=1 Aralık 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171201105034/http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/zeugma-mozaik-muzesi|çalışma=Kültür Portalı}}</ref><ref name=":6">{{Web kaynağı|url=http://zeugma.org.tr/geneltarihce.aspx|başlık=Genel Tarihçe {{!}} Zeugma resmi web sitesi|erişimtarihi=9 Temmuz 2021|arşivtarihi=30 Kasım 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161130160748/http://zeugma.org.tr/geneltarihce.aspx|çalışma=zeugma.org.tr}}</ref><ref name=":5" /> Kommagene döneminden iki bütünleştirilmiş tapınak günümüze kadar geldi. Bu tapınaklarda hem Helenistik hem de Kommagene krallığında hâkim olan inanışların tapınma alanları bulunmaktadır.

=== Roma dönemi ===
MS I. yy.'da [[Roma Cumhuriyeti|Roma Devleti]], tampon krallıklara son vermiş ve geçmişte tampon krallıkların bulunduğu alanlara [[Roma lejyonu|lejyonlar]] yerleştirmiştir.<ref name=":7">{{Web kaynağı | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=X-M9ZoIuIoNTj2P7iY13hXH-XwuHRc1Dvheimy3x1y0dIWtpOkfAUlK5MlzO7TRh | başlık = Zeugma: Roma Lejyonları ve madeni teçhizatları | tarih = 2015 | çalışma = Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi | ad = Michael Deniz | soyadı = Yılmaz | arşivurl = https://web.archive.org/web/20221124012712/https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=X-M9ZoIuIoNTj2P7iY13hXH-XwuHRc1Dvheimy3x1y0dIWtpOkfAUlK5MlzO7TRh | arşivtarihi = 24 Kasım 2022}}</ref> Kommagene Krallığı da M.S 17 yılında ölümünden sonra Roma yönetimine girdi ve Romalılaşmaya başladı.

Zeugma, Roma Devleti'nin doğu sınırı olan Fırat Nehri üzerindeki konumu ile stratejik bir öneme sahip bir kent idi.<ref name=":1" /> Kente M.S 18'de ''[[Lejyon X Fretensis|X. Roma Lejyonu Fretensis]]'' yerleştirildi. Bu lejyonun [[Büyük İsyan|Yahudi İsyanlarını]] bastırmak için [[Kudüs]]'e gitmesi ardından MS 66 yılında ''[[Lejyon IV Scythica|IV. Roma Lejyonu Scythica]]'' kente konuşlandırıldı.<ref name=":7" /> Kent genişleyerek Helenistik dönemdeki sınırlarının dışına taştı.

Roma döneminde Zeugma, sadece bir ordu karargahı olmakla kalmadı; Romalıların Fırat'ın öte tarafındaki düşmanı ve ezeli rakibi olan Part Kralları ve komutanlarıyla diplomatik görüşmelerini yaptığı bir merkez görevi de üstlendi. Öyle ki Zeugma'dan [[Publius Papinius Statius|Statius]]’un [[Silvae]] adlı eserinde Zeugma’dan "'Zeugma, Romalılar'ın barış yolu" sözleriyle bahsedilmiştir.<ref name=":1" /> Bu buluşmaların en önemlilerinden birisi Roma İmparatoru [[Gaius Caesar]]’ın Fırat üzerinde bir adada Part Kralı [[V. Phraates]] ile yaptığı buluşmadır.<ref name=":1" /> Zeugma, ev sahipliği ettiği bu diplomatik görüşmeler nedeniyle Roma'yı mimari anlamda fiziksel ve görsel olarak da temsil eden bir prestij ve propaganda kenti olmuştur.<ref name=":1" />

[[Septimius Severus|İmparator Septimius Severus]] döneminde yapılan seferler sonucunda Fırat Nehri, Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırı olma özelliğini [[Dicle]] nehrine bıraktı ve böylece Zeugma bir sınır karakolu olma özelliğini yitirdi.<ref name=":1" />

M.S. 200'lü yıllarda Zeugma antik kenti, Roma İmparatorluğu'nun en görkemli şehirlerinden biri haline geldi.<ref name=":1" /> Fırat kıyısından tepelere doğru inşa edilmiş kıymetli mozaik ve fresklerle süslenmiş bitişik nizam yamaç evleri günümüze kadar gelerek dönemin zenginiğini yansıtmıştır.

Kent, büyük ordusuyla Roma İmparatorluğu üzerine sefere çıkan [[Sasani İmparatorluğu|Sasani]] Kralı [[I. Şâpûr|I. Şâpur]] tarafından 253 yılında yakılıp yıkıldı.

== Arkeolojik çalışmalar ==
[[Dosya:Zeugma painting.jpg|küçükresim|upright=1.2|Zeugma'da fresk ve mozaikler]]
Zeugma kentinin adı, antik kaynaklarda adı geçmekle birlikte yakın döneme kadar nerede olduğu bilinmemekte idi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1066080|başlık=Kamu Diplomasisi Aracı Olarak Arkeoloji: Zeugma Örneği|tarih=17 Eylül 2021|sayı=3|dil=Türkçe|sayfalar=631-649|çalışma=Ankara Üniversitesi SBF Dergisi|cilt=76|ad=Aslı|soyadı=Yağmurlu|issn=0378-2921|doi=10.33630/ausbf.725229}}</ref> Kentin kalıntıları ilk defa 1738 yılında Richard Pococke adlı seyyah tarafından bulunup yayımlanmış; bu kalıntıların Zeugma antik kenti olabileceği ilk defa 1917 yılında Fransız gezgin F. Cumont tarafından ileri sürülmüştü.<ref name=":8">{{Web kaynağı | url = http://arsiv.ntv.com.tr/news/63376.asp | başlık = Zeugma asırlardır merak konusu | erişimtarihi = 6 Eylül 2022 | çalışma = arsiv.ntv.com.tr | arşivengelli = evet}}</ref> 1970'lerde Alman araştırmacı Jörg Wagner'in Belkıs köyü yakınındaki kalıntıların ''[[Lejyon IV Scythica|IV. Roma Lejyonu Scythica]]'' damgaları taşıyan çatı tuğlaları bulmasından sonra bu kalıntıların Zeugma antik kentine ait olduğu genel kabul görmüştür.<ref name=":8" />

Zeugma çevresindeki 20. yüzyılın başlarında bölgeye gelen yabancı tarihî eser kaçakçılarının teşvikiyle köylüler antik kenti kazarak çıkarılan eserleri yabancılara satmakta ve yurtdışına gitmesine sebep olmakta idi.<ref name=":4" /> Bölgede ilk kez 1987 yılında kaçakçıların yarım bıraktığı iki mezar odasında Gaziantep ve Malatya Müze Müdürlüklerinin birlikte yürüttüğü kazıda mezar heykeltıraşlığına ait eserler ele geçti.


Kültür Bakanlığı, 1989 yılında [[Güneydoğu Anadolu Projesi]] kapsamında baraj çalışmalarında su altında kalacak alanları saptayarak; bölgedeki beş barajın oluşturduğu göl altında kalacak arkeolojik yerleşim yerlerini tespit etti. 1992'de bir müze bekçisinin haber vermesi ile insan figürlü bir mozaik bulundu.<ref name=":4" /> Avustralya Ünviersitesi'nden David Kennedy'nin de katılımı ile kurtarma kazıları başladı. 1960’lı yıllarda kaçırılarak ABD'ye götürülen Metioxos-Partenope Mozaiğinden geriye kalanlar bulundu; günümüzde "Dionysus Villası" olarak anılan Roma villası kazılarak ortaya çıkarıldı.
Zeugma'da 1987 yılında başlayan bilimsel kazılar, günümüzde [[Ankara Üniversitesi]] tarafından devam ettirilmektedir.<ref name=":4" /> Yapılan bilimsel kazılardan çıkartılan [[mozaik]]ler, yaklaşık olarak 2500 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır<ref name=":3" /> ve bu mozaikler, bir süre [[Gaziantep Arkeoloji Müzesi]]'nde sergilendi; 2011 yılında ise [[Zeugma Mozaik Müzesi]]ne taşındı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.yerelnet.org.tr/muze/gaziantep-arkeoloji-muzesi/ | başlık = Gaziantep Arkeoloji Müzesi | erişimtarihi = 11 Temmuz 2021 | dil = | çalışma = www.yerelnet.org.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210506154021/https://www.yerelnet.org.tr/muze/gaziantep-arkeoloji-muzesi/ | arşivtarihi = 6 Mayıs 2021}}</ref>


Dionysos Villası’nda yapılan 1995 yılı kazılarında [[Dionysos'un Düğünü Mozaiği (Zeugma)|Dionysus'un Düğü Mozaiği]] ele geçirildi ve tanıtıldı. Aynı yıl, kazılara Fransa'nın Nantes Üniversitesinden Catherine Abadie Reynal ve ekibi birlikte katıldı. 1997'de İsviçreli ve Alman ekipler de kazılara katıldı. 1998-1999 yıllarında aralıksız devam eden kazılarda şehrin alt kısmında bulunan villa’da Aktatos ve [[Çingene Kızı]] mozaiği ele geçiridi. Bu mozaiklerle beraber şehrin arşiv binası bulundu; on binlerce mühür baskısı ele geçti. Aynı yıl bir villada Dionysos başı ve Okeanos ve Tethys mozaikleri çıkartılarak müzeye taşındı. 2000 yılında kazılar Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakanlığı, Packard Beşeri Bilimler Enstitüsü’nün (Packard Humanities Institute) ve Türkiye İş Bankası’nın destekleriyle yürütüldü; Oxford Arkeoloji şirketi ve İngiliz, İtalyan, Fransız ve Türk arkeologları kazıda yer aldı. 4 Ekim 2000 tarihinde baraj suları yükselip Belkıs Tepesi’nin eteklerindeki antik kenti sular altında bırakmasıyla kazılar son buldu.
=== Kronolojik tarihi ===
Milattan önce 300 yılında, Büyük İskender'in generallerinden biri olan [[I. Seleukos]], Zeugma’nın ilk yerleşim yeri olan "Selevkeya Euphrates" şehrini kurdu.<ref name=":6" /><ref name=":5" /> M.Ö. 1 yılında ise şehir Kommagene Krallığı'nın 4 büyük şehrinden birisi oldu.<ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":5" /> M.S. 1 yılında ise şehir, Roma İmparatorluğu'nun topraklarına girdi ve şehrin adı "köprü", "geçit" anlamlarına gelen "Zeugma" olarak değiştirildi.<ref name=":6" /><ref name=":5" /> 252 yılında ise [[Sasani İmparatorluğu]]'nun Kralı [[I. Şâpûr]], Zeugma'yı Roma İmparatorluğu'nun elinden aldı, ancak Zeugma bir süre sonra tekrardan Roma İmparatorluğu'nun eline geçti.<ref name=":6" /><ref name=":5" /> 601 yılından sonra ise şehir, İslam akınlarına uğrayarak terk edildi.<ref name=":6" /><ref name=":5" /> 901 ile 1200 yılları arasında ise, Zeugma'da İslami yerleşim yerleri kuruldu.<ref name=":6">{{Web kaynağı | url = http://zeugma.org.tr/geneltarihce.aspx | başlık = Genel Tarihçe {{!}} Zeugma resmi web sitesi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | çalışma = zeugma.org.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161130160748/http://zeugma.org.tr/geneltarihce.aspx | arşivtarihi = 30 Kasım 2016}}</ref><ref name=":5" />


Zeugma'dan çıkarılan mozaiklerin restorasyon çalışmaları 2004 yılına kadar devam etti. 2005 yılında mozaikler [[Gaziantep Arkeoloji Müzesi|Gaziantep Müzesi']]nin sergilenmeye başladı. Zeugma kazıları, [[Ankara Üniversitesi]]’nden Kutalmış Görkay’ın bilimsel başkanlığında sürdürüldü ve pek çok yeni mozaik bulundu. Zeugma kentini ve dönemin yaşamını gerçeğe en yakın biçimde tanıması amacıyla 9 Eylül 2010'da açılan [[Zeugma Mozaik Müzesi]] açıldı ve Zeugma Mozaikleri orada sergilenmeye başladı.
== Önemi ==
Zeugma'nın önemlerinden biri; [[Antik Roma]],[[Antik Yunanistan|Antik Yunan]] ve[[Samiler|Sami]] kültürlerinin bir arada bulunmasından kaynaklanmaktadır.<ref name=":7" /> Ek olarak Zeugma'nın bir parçası olan ve Fırat Nehri'nin batı yakasında bulunan "Selevkaya Euphrates" şehri ise, [[72]] yılından itibaren [[Roma İmparatorluğu]]'nun doğusunda bulunan en büyük şehirdi.<ref name=":7" /> Ayrıca Zeugma'nın İpek Yolu üzerinde bulunması ise, Zeugma'ya ticari gelişim açısından büyük bir etki sağlamıştır.<ref name=":7">{{Web kaynağı | url = https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5726/ | başlık = Archeological Site of Zeugma | erişimtarihi = 18 Temmuz 2021 | çalışma = www.whc.unesco.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120730055812/https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5726/ | arşivtarihi = 30 Temmuz 2012}}</ref>


== Bullaları ==
== Bullaları ==
Bullalar, eski zamanlarda [[mühür]] yerine kullanılan baskılardır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.arkeolojikhaber.com/haber-bulla-5919/ | başlık = Bulla | erişimtarihi = 11 Temmuz 2021 | çalışma = www.arkeolojikhaber.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201125113747/https://www.arkeolojikhaber.com/haber-bulla-5919/ | arşivtarihi = 25 Kasım 2020}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.evrensel.net/haber/316879/muhrun-tarihi-eski-mezopotamya-ve-anadoluda-muhur | başlık = Mührün tarihi: Eski Mezopotamya ve Anadolu’da mühür | erişimtarihi = 11 Temmuz 2021 | dil = | çalışma = evrensel.net | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210711142439/https://www.evrensel.net/haber/316879/muhrun-tarihi-eski-mezopotamya-ve-anadoluda-muhur | arşivtarihi = 11 Temmuz 2021}}</ref> Bu baskılar Zeugma'da yaklaşık olarak 100.000 adet bulunmuştur.<ref name=":2" /><ref name=":5" /> [[Arkeoloji|Arkeologlar]] bu sayının “müze kayıtlarında bulunan en fazla bulla" olduğunu söylemiştir;<ref name=":5" /> bu sayede Zeugma, sahip olduğu bullalar sayesinde bir dünya rekoruna sahiplik yapmaktadır.<ref name=":2" /><ref name=":5">{{Web kaynağı | url = https://www.nizip.bel.tr/nizip/zeugma | başlık = Zeugma - Nizip Belediyesi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Nizip Belediyesi | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200812160240/https://www.nizip.bel.tr/nizip/zeugma | arşivtarihi = 12 Ağustos 2020}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zeugma-antik-kenti-nerede-zeugma-antik-kenti-hakkinda-bilgi-tarihi-efsanesi-giris-ucreti-ve-ziyaret-saatleri-2020-41610825 | başlık = Zeugma Antik Kenti Nerede? Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi, Tarihi, Efsanesi, Giriş Ücreti Ve Ziyaret Saatleri | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | dil = | çalışma = www.hurriyet.com.tr | ad = Fotoğraf: | soyadı = DHA | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200916103126/https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zeugma-antik-kenti-nerede-zeugma-antik-kenti-hakkinda-bilgi-tarihi-efsanesi-giris-ucreti-ve-ziyaret-saatleri-2020-41610825 | arşivtarihi = 16 Eylül 2020}}</ref>[[Dosya:Zeugma painting.jpg|küçükresim|196x196px|Zeugma'da yapılan bir kazı çalışması]][[Dosya:Antep banner Zeugma mosaic.jpg|orta|küçükresim|985x985px|"[[Çingene Kızı]]" mozaiği]]
Bullalar, eski zamanlarda [[mühür]] yerine kullanılan baskılardır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.arkeolojikhaber.com/haber-bulla-5919/ | başlık = Bulla | erişimtarihi = 11 Temmuz 2021 | çalışma = www.arkeolojikhaber.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201125113747/https://www.arkeolojikhaber.com/haber-bulla-5919/ | arşivtarihi = 25 Kasım 2020}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.evrensel.net/haber/316879/muhrun-tarihi-eski-mezopotamya-ve-anadoluda-muhur | başlık = Mührün tarihi: Eski Mezopotamya ve Anadolu’da mühür | erişimtarihi = 11 Temmuz 2021 | dil = | çalışma = evrensel.net | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210711142439/https://www.evrensel.net/haber/316879/muhrun-tarihi-eski-mezopotamya-ve-anadoluda-muhur | arşivtarihi = 11 Temmuz 2021}}</ref> Bu baskılar Zeugma'da yaklaşık olarak 100.000 adet bulunmuştur.<ref name=":5" /><ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://derstarih.com/zeugma-antik-kenti/|başlık=Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi|erişimtarihi=9 Temmuz 2021|arşivtarihi=1 Ekim 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201001052057/https://derstarih.com/zeugma-antik-kenti/|tarih=|dil=|çalışma=Ders: Tarih}}</ref> [[Arkeoloji|Arkeologlar]] bu sayının “müze kayıtlarında bulunan en fazla bulla" olduğunu söylemiştir;<ref name=":5" /> bu sayede Zeugma, sahip olduğu bullalar sayesinde bir dünya rekoruna sahiplik yapmaktadır.<ref name=":5">{{Web kaynağı | url = https://www.nizip.bel.tr/nizip/zeugma | başlık = Zeugma - Nizip Belediyesi | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Nizip Belediyesi | ad = | soyadı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200812160240/https://www.nizip.bel.tr/nizip/zeugma | arşivtarihi = 12 Ağustos 2020}}</ref><ref name=":2" /><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zeugma-antik-kenti-nerede-zeugma-antik-kenti-hakkinda-bilgi-tarihi-efsanesi-giris-ucreti-ve-ziyaret-saatleri-2020-41610825 | başlık = Zeugma Antik Kenti Nerede? Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi, Tarihi, Efsanesi, Giriş Ücreti Ve Ziyaret Saatleri | erişimtarihi = 9 Temmuz 2021 | dil = | çalışma = [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] | ad = Fotoğraf: | soyadı = DHA | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200916103126/https://www.hurriyet.com.tr/seyahat/zeugma-antik-kenti-nerede-zeugma-antik-kenti-hakkinda-bilgi-tarihi-efsanesi-giris-ucreti-ve-ziyaret-saatleri-2020-41610825 | arşivtarihi = 16 Eylül 2020}}</ref>[[Dosya:Antep banner Zeugma mosaic.jpg|orta|küçükresim|upright=4.48|"[[Çingene Kızı]]" mozaiği]]


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==
97. satır: 124. satır:


[[Kategori:Zeugma| ]]
[[Kategori:Zeugma| ]]
[[Kategori:Gaziantep'teki görülecek yerler]]
[[Kategori:Gaziantep ilindeki görülecek yerler]]
[[Kategori:Türkiye'deki eski yerleşim birimleri]]
[[Kategori:Türkiye'deki eski yerleşim birimleri]]
[[Kategori:Gaziantep ilindeki arkeolojik sitler]]
[[Kategori:Gaziantep ilindeki arkeolojik sitler]]

13.13, 1 Kasım 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Zeugma
Zeugma
Zeugma antik şehri
Diğer adıBelkıs
KonumTürkiye Gaziantep, Nizip
BölgeKilikya
Koordinatlar37°3′22″K 37°52′2″D / 37.05611°K 37.86722°D / 37.05611; 37.86722
Rakım510 m (1.673 ft)
TürYerleşim
Çevre20 bin dönüm
Tarihçe
KurucuI. Seleukos ve Apama
KuruluşM.Ö. 300
Kültür(ler)Helenistik dönem, Roma Dönemi
İlgili kişi(ler)Büyük İskender, I. Seleukos, I. Şâpûr
Sit ayrıntıları
Buluntu(lar)Thyke Tapınağı, akropolis, harabe yapılar, bullalar, Çingene Kızı mozaiği, Zeugma evleri, Ares (mars) heykeli, lahitler, mezar stelleri, Helenistik dönemden kalma agora, Roma Agorası, nekropoller
Kazı tarihleri1987, 1992, 1993 (2 defa), 1994, 1996, 2000 yılları.
DurumRestore
Resmî sitezeugma.org.tr
Zeugma'dan çıkarılan ve Zeugma Mozaik Müzesi'nde sergilenen "Çingene Kızı" mozaiği
Zeugma'da yapılan kazılarda bulunan Achelous mozaiği

Zeugma, Gaziantep'in Nizip ilçesine bağlı Belkıs köyünde bulunan antik yerleşim.

Asur Ticaret Kolonileri Çağından beri Fırat nehrini geçmek isteyen ticaret kervanlarının ve orduların kullandığı önemli noktalardan birisidir. Büyük İskender'in generallerinden I. Seleukos'un kurduğu kentten beri kesintisiz bir yerleşime sahne olmuş; antik kentin büyük kısmı, yapımı 2000'de tamamlanan Birecik Barajı suları altında kalmıştır.

Zeugma'da Roma İmparatorluğu döneminden kalma evlerin ve villaların tabanlarını süsleyen mozaikleri, kent baraj suları altında kalmadan önce başlatılan kurtarma kazıları sonucunda ortaya çıkartılmıştır. Kazılarda ortaya çıkartılan, toplamda 2 bin 500 metrekarelik bir alan kaplayan ünlü mozaikler Gaziantep şehrindeki Zeugma Mozaik Müzesi'nde sergilenir.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Helenistik dönem öncesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeugma antik kentinin bulunduğu yer, Mittani, Geç Hitit ve Geç Asur Krallıkları gibi Anadolu ve Mezopotamya kültürlerini benimsemiş Aramca gibi Sami dilleri konuşan topluluklar tarafından M.Ö. 3 binden itibaren iskan edilmiştir.[1] Yerleşim, o devirde farklı medeniyetlerin mallarını taşıyan kervan ticaret yollarının ortasında yer almaktaydı. Kentin en yüksek tepesi olan Belkıs Tepe’nin M.Ö. 2 binin sonlarından itibaren önemli bir Geç Hitit Kutsal Alanı olduğu düşünülür.[1][2]

Helenistik dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fırat kıyısında eski yerleşimin bulunduğu yer, M.Ö. 300’lerde Makedon Kral Büyük İskender'in Doğu Seferi sırasında fethedilmiş ve fethedilen topraklarda yaşayan yerel halkları Helenleştirme politikası gereği, İskender'in generallerinden I. Seleukos yeni bir şehir inşa etmiştir.

Fırat'ın karşılıklı iki yakasında yaklaşık olarak 20 bin dönümlük bir arazide kurulan şehir, büyük olasılıkla bir Makedon askeri kent kolonisi modelinde idi.[3] Batı yakası Seleukos'un adıyla "Seleukos Euphrates" (Fırat Silifkesi) olarak, doğu yakası ise Seleulos'un eşi Apama'nın adına "Apamae" olarak adlandırılmıştır. Doğu ve batı yakası arasında taştan bir köprü bulunmakta idi.[4][5] Bu iki şehir için M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren "köprü", "geçit", "yolların kesiştiği yer" anlamını taşıyan Zeugma ismi kullanılmıştır.

Kommagene dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

M.Ö. 63 yılında Romalı komutan Pompeius Seleukos Zeugma kentini, Roma toprakları ile düşman bölgeler arasında bir tampon görevi gören Kommegene Krallığı'nın yönetimine verdi. Zeugma, hem yüzölçümü hem de barındırdığı nüfus (80.000 kişi)[6] sayesinde Kommagene Krallığı'nın en büyük 4 şehrinden birisiydi[7][8][9] Kommagene döneminden iki bütünleştirilmiş tapınak günümüze kadar geldi. Bu tapınaklarda hem Helenistik hem de Kommagene krallığında hâkim olan inanışların tapınma alanları bulunmaktadır.

Roma dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

MS I. yy.'da Roma Devleti, tampon krallıklara son vermiş ve geçmişte tampon krallıkların bulunduğu alanlara lejyonlar yerleştirmiştir.[10] Kommagene Krallığı da M.S 17 yılında ölümünden sonra Roma yönetimine girdi ve Romalılaşmaya başladı.

Zeugma, Roma Devleti'nin doğu sınırı olan Fırat Nehri üzerindeki konumu ile stratejik bir öneme sahip bir kent idi.[2] Kente M.S 18'de X. Roma Lejyonu Fretensis yerleştirildi. Bu lejyonun Yahudi İsyanlarını bastırmak için Kudüs'e gitmesi ardından MS 66 yılında IV. Roma Lejyonu Scythica kente konuşlandırıldı.[10] Kent genişleyerek Helenistik dönemdeki sınırlarının dışına taştı.

Roma döneminde Zeugma, sadece bir ordu karargahı olmakla kalmadı; Romalıların Fırat'ın öte tarafındaki düşmanı ve ezeli rakibi olan Part Kralları ve komutanlarıyla diplomatik görüşmelerini yaptığı bir merkez görevi de üstlendi. Öyle ki Zeugma'dan Statius’un Silvae adlı eserinde Zeugma’dan "'Zeugma, Romalılar'ın barış yolu" sözleriyle bahsedilmiştir.[2] Bu buluşmaların en önemlilerinden birisi Roma İmparatoru Gaius Caesar’ın Fırat üzerinde bir adada Part Kralı V. Phraates ile yaptığı buluşmadır.[2] Zeugma, ev sahipliği ettiği bu diplomatik görüşmeler nedeniyle Roma'yı mimari anlamda fiziksel ve görsel olarak da temsil eden bir prestij ve propaganda kenti olmuştur.[2]

İmparator Septimius Severus döneminde yapılan seferler sonucunda Fırat Nehri, Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırı olma özelliğini Dicle nehrine bıraktı ve böylece Zeugma bir sınır karakolu olma özelliğini yitirdi.[2]

M.S. 200'lü yıllarda Zeugma antik kenti, Roma İmparatorluğu'nun en görkemli şehirlerinden biri haline geldi.[2] Fırat kıyısından tepelere doğru inşa edilmiş kıymetli mozaik ve fresklerle süslenmiş bitişik nizam yamaç evleri günümüze kadar gelerek dönemin zenginiğini yansıtmıştır.

Kent, büyük ordusuyla Roma İmparatorluğu üzerine sefere çıkan Sasani Kralı I. Şâpur tarafından 253 yılında yakılıp yıkıldı.

Arkeolojik çalışmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zeugma'da fresk ve mozaikler

Zeugma kentinin adı, antik kaynaklarda adı geçmekle birlikte yakın döneme kadar nerede olduğu bilinmemekte idi.[11] Kentin kalıntıları ilk defa 1738 yılında Richard Pococke adlı seyyah tarafından bulunup yayımlanmış; bu kalıntıların Zeugma antik kenti olabileceği ilk defa 1917 yılında Fransız gezgin F. Cumont tarafından ileri sürülmüştü.[12] 1970'lerde Alman araştırmacı Jörg Wagner'in Belkıs köyü yakınındaki kalıntıların IV. Roma Lejyonu Scythica damgaları taşıyan çatı tuğlaları bulmasından sonra bu kalıntıların Zeugma antik kentine ait olduğu genel kabul görmüştür.[12]

Zeugma çevresindeki 20. yüzyılın başlarında bölgeye gelen yabancı tarihî eser kaçakçılarının teşvikiyle köylüler antik kenti kazarak çıkarılan eserleri yabancılara satmakta ve yurtdışına gitmesine sebep olmakta idi.[5] Bölgede ilk kez 1987 yılında kaçakçıların yarım bıraktığı iki mezar odasında Gaziantep ve Malatya Müze Müdürlüklerinin birlikte yürüttüğü kazıda mezar heykeltıraşlığına ait eserler ele geçti.

Kültür Bakanlığı, 1989 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında baraj çalışmalarında su altında kalacak alanları saptayarak; bölgedeki beş barajın oluşturduğu göl altında kalacak arkeolojik yerleşim yerlerini tespit etti. 1992'de bir müze bekçisinin haber vermesi ile insan figürlü bir mozaik bulundu.[5] Avustralya Ünviersitesi'nden David Kennedy'nin de katılımı ile kurtarma kazıları başladı. 1960’lı yıllarda kaçırılarak ABD'ye götürülen Metioxos-Partenope Mozaiğinden geriye kalanlar bulundu; günümüzde "Dionysus Villası" olarak anılan Roma villası kazılarak ortaya çıkarıldı.

Dionysos Villası’nda yapılan 1995 yılı kazılarında Dionysus'un Düğü Mozaiği ele geçirildi ve tanıtıldı. Aynı yıl, kazılara Fransa'nın Nantes Üniversitesinden Catherine Abadie Reynal ve ekibi birlikte katıldı. 1997'de İsviçreli ve Alman ekipler de kazılara katıldı. 1998-1999 yıllarında aralıksız devam eden kazılarda şehrin alt kısmında bulunan villa’da Aktatos ve Çingene Kızı mozaiği ele geçiridi. Bu mozaiklerle beraber şehrin arşiv binası bulundu; on binlerce mühür baskısı ele geçti. Aynı yıl bir villada Dionysos başı ve Okeanos ve Tethys mozaikleri çıkartılarak müzeye taşındı. 2000 yılında kazılar Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakanlığı, Packard Beşeri Bilimler Enstitüsü’nün (Packard Humanities Institute) ve Türkiye İş Bankası’nın destekleriyle yürütüldü; Oxford Arkeoloji şirketi ve İngiliz, İtalyan, Fransız ve Türk arkeologları kazıda yer aldı. 4 Ekim 2000 tarihinde baraj suları yükselip Belkıs Tepesi’nin eteklerindeki antik kenti sular altında bırakmasıyla kazılar son buldu.

Zeugma'dan çıkarılan mozaiklerin restorasyon çalışmaları 2004 yılına kadar devam etti. 2005 yılında mozaikler Gaziantep Müzesi'nin sergilenmeye başladı. Zeugma kazıları, Ankara Üniversitesi’nden Kutalmış Görkay’ın bilimsel başkanlığında sürdürüldü ve pek çok yeni mozaik bulundu. Zeugma kentini ve dönemin yaşamını gerçeğe en yakın biçimde tanıması amacıyla 9 Eylül 2010'da açılan Zeugma Mozaik Müzesi açıldı ve Zeugma Mozaikleri orada sergilenmeye başladı.

Bullaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bullalar, eski zamanlarda mühür yerine kullanılan baskılardır.[13][14] Bu baskılar Zeugma'da yaklaşık olarak 100.000 adet bulunmuştur.[9][15] Arkeologlar bu sayının “müze kayıtlarında bulunan en fazla bulla" olduğunu söylemiştir;[9] bu sayede Zeugma, sahip olduğu bullalar sayesinde bir dünya rekoruna sahiplik yapmaktadır.[9][15][16]

"Çingene Kızı" mozaiği

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Pehlivan, Nuray (10 Aralık 2019). "Zeugma bize ne anlatıyor?". Gazete Duvar. 5 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2022. 
  2. ^ a b c d e f g Görkay, Kutalmış (1 Mayıs 2017). "Zeugma Lejyon Yerleşkesi: Yeni Araştırmalar, Sonuçlar ve Ön Değerlendirmeler". Anadolu (43): 147-178. doi:10.1501/Andl_0000000444. ISSN 0570-0116. 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  3. ^ "Zeugma | Blog Ofix". blog.ofix.com. 26 Aralık 2019. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  4. ^ "Zeugma bize ne anlatıyor?". Gazete Duvar. 12 Ekim 2019. 5 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2022. 
  5. ^ a b c Aslan, Hannan. "Zeugma Mozaik Müzesi'ndeki Dionysos Betimlemeleri". 5 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2022. 
  6. ^ "Stunning Mosaics Uncovered in Ancient City of Zeugma" (İngilizce). Sci-News. 28 Kasım 2014. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  7. ^ "Zeugma Mozaik Müzesi". Kültür Portalı. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  8. ^ "Genel Tarihçe | Zeugma resmi web sitesi". zeugma.org.tr. 30 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  9. ^ a b c d "Zeugma - Nizip Belediyesi". Nizip Belediyesi. 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  10. ^ a b Yılmaz, Michael Deniz (2015). "Zeugma: Roma Lejyonları ve madeni teçhizatları". Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 24 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Yağmurlu, Aslı (17 Eylül 2021). "Kamu Diplomasisi Aracı Olarak Arkeoloji: Zeugma Örneği". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 76 (3): 631-649. doi:10.33630/ausbf.725229. ISSN 0378-2921. 
  12. ^ a b "Zeugma asırlardır merak konusu". arsiv.ntv.com.tr. Erişim tarihi: 6 Eylül 2022. 
  13. ^ "Bulla". www.arkeolojikhaber.com. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021. 
  14. ^ "Mührün tarihi: Eski Mezopotamya ve Anadolu'da mühür". evrensel.net. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021. 
  15. ^ a b "Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi". Ders: Tarih. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  16. ^ DHA, Fotoğraf:. "Zeugma Antik Kenti Nerede? Zeugma Antik Kenti Hakkında Bilgi, Tarihi, Efsanesi, Giriş Ücreti Ve Ziyaret Saatleri". Hürriyet. 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Zeugma ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeugma&oldid=34160813" sayfasından alınmıştır