İçeriğe atla

Bender: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Mirada (mesaj | katkılar)
60.568 değişiklik
Değişiklik özeti yok
SpdyBot (mesaj | katkılar)
Botlar
392.835 değişiklik
k →Tarih: Bot: genel dz. ve madde bakımı (hata bildir)
 
(17 kullanıcı tarafından yapılan 36 ara revizyon gösterilmiyor)
11. satır: 11. satır:
| görüntü_boyutu = 250px
| görüntü_boyutu = 250px
| görüntü_açıklaması = Özgürlük Meydanı
| görüntü_açıklaması = Özgürlük Meydanı
| bayrak = Bendery-Flag-2003b.gif
| bayrak = Bendery-Flag-2003b.png
| bayrak_boyutu =
| bayrak_boyutu =
| damga =
| damga =
| damga_boyutu =
| damga_boyutu =
| damga_link =
| damga_link =
| arma = Coat_of_Arms_of_Bendery.gif
| arma = Coat of arms of Bendery.svg
| arma_boyutu =
| arma_boyutu =
| city_logo =
| city_logo =
29. satır: 29. satır:
| altbölüm_adı3 =
| altbölüm_adı3 =
| kuruluş_sıfatı = Kuruluş tarihi
| kuruluş_sıfatı = Kuruluş tarihi
| kuruluş_tarihi = [[1408]]
| kuruluş_tarihi = 1408
| kurucu =
| kurucu =
| named_for =
| named_for =
47. satır: 47. satır:
| önder_türü2 =
| önder_türü2 =
| önder_adı2 =
| önder_adı2 =
| önder_parti2 =
| önder_parti2 =
| toplam_türü =
| yüz_ölçümü_magnitude =
| yüz_ölçümü_magnitude =
| yüz_ölçümü_toplam_dunam =
| yüz_ölçümü_toplam_dunam =
| yüz_ölçümü_toplam_km2 = 97.29
| km2_yüzölçümü = 97.29
| yüz_ölçümü_land_km2 =
| yüz_ölçümü_land_km2 =
| yüz_ölçümü_su_km2 =
| yüz_ölçümü_su_km2 =
58. satır: 57. satır:
| nüfus_not =
| nüfus_not =
| nüfus_urban =
| nüfus_urban =
| nüfus_toplam = 93 751
| toplam_nüfus = 93 751
| nüfus_yoğunluğu_km2 =
| km2_nüfus_yoğunluğu =
| nüfus_yoğunluğu_urban_km2 =
| nüfus_yoğunluğu_urban_km2 =
| nüfus_yoğunluğu_metro_km2 =
| nüfus_yoğunluğu_metro_km2 =
69. satır: 68. satır:
| nüfus_blank2_title =
| nüfus_blank2_title =
| nüfus_yoğunluğu_blank2_km2 =
| nüfus_yoğunluğu_blank2_km2 =
| unit_pref =
| unit_pref =
⚫
| zaman_dilimi = [[Doğu Avrupa Saati|DAS]]
| blank2_info =
⚫
| utc_offset = +02.00
⚫
| zaman_dilimi = [[Doğu Avrupa Zaman Dilimi|DAZD]]
⚫
| utc_offset = +2
| zaman_dilimi_DST =
| zaman_dilimi_DST =
| utc_offset_DST =
| utc_offset_DST =
86. satır: 84. satır:
| dipnotlar =
| dipnotlar =
}}
}}
'''Bender'''<ref name="Bender-1">[http://old.justice.md/lex/document_rom.php?id=9AB59A7F:D21516FC Law 764-XV from December 27, 2001 on administrative-territorial organisation of the Republic of Moldova] '''(Rumence)'''</ref> ya da '''Benderi''', '''Bendery''', '''Tighina,''' 1992 yılından bu yana tanınmayan [[Transdinyester|Transdinyester Cumhuriyeti]]nin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda [[Moldova Cumhuriyeti]]'e bağlı bir şehir.
'''Bender'''<ref name="Bender-1">[http://old.justice.md/lex/document_rom.php?id=9AB59A7F:D21516FC Law 764-XV from December 27, 2001 on administrative-territorial organisation of the Republic of Moldova] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090114035212/http://old.justice.md/lex/document_rom.php?id=9AB59A7F:D21516FC |tarih=14 Ocak 2009 }} '''(Rumence)'''</ref> ({{Dil|ro|Tisno|dil_adı=e}}, {{Dil|ru|Бендеры/Benderı|dil_adı=e}}) 1992 yılından bu yana tanınmayan [[Transdinyester|Transdinyester Cumhuriyeti]]nin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda [[Moldova]]'ya bağlı bir şehir.


⚫
Şehir [[Dinyester nehri]]nin batısında, [[Transdinyester]] bölgesinde yer almaktadır. [[Moldova]] yasalarınca şehir, çevresindeki köyler ile [[Transdinyester]] bölgesinden ayrı bir belediyeyi oluşturmaktadır. Bender şehri Transdinyester Savaşı'nın sonunda kurulan tampon bölgede yer almıştır. Ortak Kontrol Komisyonu'nun ağır basan kuvvetleri varken, [[Transdinyester]] şehirde [[de facto]] idari yönetimine sahiptir. Bender, [[Transdinyester Savaşı]] sonunda kurulan tampon bölgede yer almaktadır.

==Köken==
⚫
Şehir [[Dinyester nehri]]nin doğusunda, [[Transdinyester]] bölgesinde yer almaktadır. [[Moldova]] yasalarınca şehir, çevresindeki köyler ile [[Transdinyester]] bölgesinden ayrı bir belediyeyi oluşturmaktadır. Bender şehri Transdinyester Savaşı'nın sonunda kurulan tampon bölgede yer almıştır. Ortak Kontrol Komisyonu'nun ağır basan kuvvetleri varken, [[Transdinyester]] şehirde [[de facto]] idari yönetimine sahiptir. Bender, [[Transdinyester Savaşı]] sonunda kurulan tampon bölgede yer almaktadır.
Bender, [[Farsça]] liman demektir.


== Adı ==
== Adı ==
Orta Çağda [[Rumence]]/[[Moldova]] kaynaklarında "Tighina", [[Osmanlı]] kaynaklarında Bender olarak geçmektedir. İlk olarak [[1408]] tarihli eski [[Slav Dilleri|slav dilinde]] yazılmış bir kaynakta "Тягянакача" (Tyagyanakacha) ismi ile zikredilmiştir.<ref name="Bender-2">[http://en.wikipedia.org/wiki/Bendery Bendery] '''(İngilizce)'''. English Wikipedia (İngilizce Vikipedi)</ref>
Orta Çağ'da [[Rumence]]/[[Moldova]] kaynaklarında "Tighina", [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] kaynaklarında Bender olarak geçmektedir. İlk olarak 1408 tarihli eski [[Slav Dilleri|slav dilinde]] yazılmış bir kaynakta "Тягянакача" (Tyagyanakacha) ismi ile zikredilmiştir.<ref name="Bender-2">[http://en.wikipedia.org/wiki/Bendery Bendery] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080825183142/http://en.wikipedia.org/wiki/Bendery |tarih=25 Ağustos 2008 }} '''(İngilizce)'''. English Wikipedia (İngilizce Vikipedi)</ref>


[[Dosya:Cetatea Tighina.JPG|thumb|left|Moldovya pulu]]
[[Dosya:Cetatea Tighina.JPG|küçükresim|sol|Moldova pulu]]


[[1538]]'de [[I. Süleyman]] döneminde Osmanlı topraklarına katılmadan önce [[Boğdan Prensliği]] altında "Tighina" olarak, [[1538]]-[[1812]] Osmanlı döneminde "kapı" manasında "Bender" olarak adlandırılmış ve [[1812]]-[[1917]] [[Rus İmparatorluğu]] döneminde de bu isimle anılmış, daha sonra [[1918]]-[[1940]] [[Romanya]] döneminde tekrar "Tighina" olarak adlandırılmıştır.<ref name="Bender-2" />
1538'de [[I. Süleyman|Kanuni Sultan Süleyman]] döneminde Osmanlı topraklarına katılmadan önce [[Boğdan Prensliği]] altında "Tighina" olarak, 1538-1812 Osmanlı döneminde "kapı" manasında "Bender" olarak adlandırılmış ve 1812-1917 [[Rus İmparatorluğu]] döneminde de bu isimle anılmış, daha sonra 1918-1940 [[Romanya]] döneminde tekrar "Tighina" olarak adlandırılmıştır.<ref name="Bender-2" />


[[II. Dünya Savaşı]] sonrasında [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler Birliği]] kontrolüne geçerek [[Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]] bölgesinde kalmış ve [[kiril alfabesi]]yle yazılıdığı gibi "Бендер" olarak tekrar "Bender" ismine dönmüştür.<ref name="Bender-2" /> [[1991]]'de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanılmaktadır.<ref name="Bender-1" /> Aynı zamanda "Tighina" adı da kullanılmaktadır.<ref name="Bender-3">[http://www.monument.md/arhitectura_fortificata/cetati/204/ Cetatea Tighina] '''(Rumence)'''</ref>
[[II. Dünya Savaşı]] sonrasında [[Sovyetler Birliği]] kontrolüne geçerek [[Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]] bölgesinde kalmış ve [[kiril alfabesi]]yle yazılıdığı gibi "Бендер" olarak tekrar "Bender" ismine dönmüştür.<ref name="Bender-2" /> 1991'de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanılmaktadır.<ref name="Bender-1" /> Aynı zamanda "Tighina" adı da kullanılmaktadır.<ref name="Bender-3">[http://www.monument.md/arhitectura_fortificata/cetati/204/ Cetatea Tighina] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080415190434/http://www.monument.md/arhitectura_fortificata/cetati/204/ |tarih=15 Nisan 2008 }} '''(Rumence)'''</ref>


== Nüfus ==
== Nüfus ==
105. satır: 104. satır:
|Yıl||Nüfus||[[Moldovalılar]]||[[Ruslar]]||[[Ukraynalılar]]||Diğer
|Yıl||Nüfus||[[Moldovalılar]]||[[Ruslar]]||[[Ukraynalılar]]||Diğer
|-
|-
|<!-- 17 September --> 1979||101.000 <ref name="Bender-4">[http://www.citypopulation.de/Moldova.html Moldova] '''(İngilizce)'''</ref>||- ||- ||- ||-
|<!-- 17 September --> 1979||101.000 <ref name="Bender-4">[http://www.citypopulation.de/Moldova.html Moldova] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170808062300/http://citypopulation.de/Moldova.html |tarih=8 Ağustos 2017 }} '''(İngilizce)'''</ref>||- ||- ||- ||-
|-
|-
|<!-- 12 January --> 1989||130.000 <ref name="Bender-4" /> ||- ||- ||- ||-
|<!-- 12 January --> 1989||130.000 <ref name="Bender-4" /> ||- ||- ||- ||-
|-
|-
|<!-- 5 October --> 2004||97.027 <ref name="Bender-5">[http://pridnestrovie.net/2004census.html 2004 Census: PMR urban, multilingual, multicultural] '''(İngilizce)'''</ref>|| 24.500 (%25,5) || 41.500 (%42,8)|| 17.000 (%17,4) || 14.000 (%14,6)
|<!-- 5 October --> 2004||97.027 <ref name="Bender-5">[http://pridnestrovie.net/2004census.html 2004 Census: PMR urban, multilingual, multicultural] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090318044749/http://pridnestrovie.net/2004census.html |tarih=18 Mart 2009 }} '''(İngilizce)'''</ref>|| 24.500 (%25,5) || 41.500 (%42,8)|| 17.000 (%17,4) || 14.000 (%14,6)
|}
|}


116. satır: 115. satır:


== Tarih ==
== Tarih ==
[[Dosya:Bender Fortress. Northern side 02.JPG|250px|thumb|left|bender Kalesi]]
[[Dosya:Bender Fortress. Northern side 02.JPG|upright=1.14|küçükresim|sol|Bender Kalesi]]
13. yüzyılda Tatarlar buraya hakim olmuşlar, fakat Alexandru cel Bun ve [[III. Ştefan|Ştefan cel Mare]] Tatarlar’ı ırmağın karşı kıyısına sürdükten sonra burada sınırı korumak üzere küçük bir kale yaptırmışlardır. [[Petru Rareș]]' in [[1538]]’de [[Kanuni Sultan Süleyman]]’a yenilmesi üzerine kale Osmanlı idaresine geçmiş ve çok kuvvetli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir.<ref name= "bender">[http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=050432 İslam Ansiklopedisi, Semavi Eyice]</ref>
13. yüzyılda Tatarlar buraya hakim olmuşlar, fakat Alexandru cel Bun ve [[III. Ştefan|Ştefan cel Mare]] Tatarlar'ı ırmağın karşı kıyısına sürdükten sonra burada sınırı korumak üzere küçük bir kale yaptırmışlardır. [[Petru Rareș]]' in 1538'de [[I. Süleyman|Kanuni Sultan Süleyman]]’a yenilmesi üzerine kale Osmanlı idaresine geçmiş ve çok kuvvetli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir.<ref name= "bender">{{Web kaynağı |url=http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=050432 |başlık=İslam Ansiklopedisi, Semavi Eyice |erişimtarihi=21 Ocak 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150121163402/http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=050432 |arşivtarihi=21 Ocak 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>


Bender, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra askeri açıdan önemli bir lojistik üs görevi görmüştür. Bender, Osmanlının Avusturya ve Rusya üzerine düzenlediği seferlerde kullanılan [[Osmanlı Sefer Güzergahları]]'ndan Rumeli Sağ Kolu üzerinde bulunması ve ordunun önemli toplanma merkezlerinden biri ve özellikle [[Kırım Tatarları]]nın Osmanlı ordusuna katılım noktası olması bakımından önem arz eder. Belki de bu sebeple [[Dar-ül Harb]]'e açılan noktalardan biri olması sebebi ile kapı manasında Bender olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinde Bender'de geçen önemli olaylardan biri de İsveç kralı [[XII. Karl]] ya da [[Demirbaş Şarl]]'ın [[Poltava Savaşı]]'nda (1709) Rus çarı [[I. Petro]]'ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak'tan oluşan kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı sınırını geçip iltica ederek Bender'de sürgünde yaşamış olmasıdır.
Bender, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra askeri açıdan önemli bir lojistik üs görevi görmüştür. Bender, Osmanlının Avusturya ve Rusya üzerine düzenlediği seferlerde kullanılan güzergâhlardan Rumeli Sağ Kolu üzerinde bulunması ve ordunun önemli toplanma merkezlerinden biri ve özellikle [[Kırım Tatarları]]nın Osmanlı ordusuna katılım noktası olması bakımından önem arz eder. Belki de bu sebeple [[Dar-ül Harb]]'e açılan noktalardan biri olması sebebi ile kapı manasında Bender olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinde Bender'de geçen önemli olaylardan biri de İsveç kralı [[XII. Karl]] ya da [[Demirbaş Şarl]]'ın [[Poltava Savaşı]]'nda (1709) Rus çarı [[I. Petro]]'ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak'tan oluşan kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı sınırını geçip iltica ederek Bender'de sürgünde yaşamış olmasıdır.
Demirbaş Şarl, Bender'de dört sene (1709-1713)oturmuş, bu süre içerisinde, Osmanlı Devletini Ruslara karşı sürekli kışkırtmıştır. Diğer bir deyişle Sultan [[III. Ahmed]] devrinde [[Baltacı Mehmed Paşa]]'nın Rus Çarı I.Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan [[Prut savaşı]], onun teşvikiyle çıkmıştı. [[Prut Savaşı]] (1711), Bender'in lojistik üs olarak kullanıldığı son büyük Osmanlı seferi olmuştur. Prut Savaşı sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı devletini savaşması için kışkırtmaya devam eden Demirbaş Şarl, Bender'den çıkarılmak istenmiş, direnen Şarl ve ordusu 1 şubat 1713'te sonunda ele geçirilerek Dimetoka'da hapsedilmiştir. Demirbaş Şarl'ın yeniçerilerce ele geçirilme olayı İsveççe "[[Kalabaliken i Bender]]" olarak bilinir (kalabalık sözcüğünden, karmaşa anlamında kullanılarak İsveççeye geçmiştir).
Demirbaş Şarl, Bender'de dört sene (1709-1713)oturmuş, bu süre içerisinde, Osmanlı Devletini Ruslara karşı sürekli kışkırtmıştır. Diğer bir deyişle Sultan [[III. Ahmed]] devrinde [[Baltacı Mehmed Paşa]]'nın Rus Çarı I.Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan [[Prut savaşı]], onun teşvikiyle çıkmıştı. [[Prut Savaşı]] (1711), Bender'in lojistik üs olarak kullanıldığı son büyük Osmanlı seferi olmuştur. Prut Savaşı sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı devletini savaşması için kışkırtmaya devam eden Demirbaş Şarl, Bender'den çıkarılmak istenmiş, direnen Şarl ve ordusu 1 şubat 1713'te sonunda ele geçirilerek Dimetoka'da hapsedilmiştir. Demirbaş Şarl'ın yeniçerilerce ele geçirilme olayı İsveççe "[[Kalabaliken i Bender]]" olarak bilinir (kalabalık sözcüğünden, karmaşa anlamında kullanılarak İsveççeye geçmiştir).


Ruslar [[1770]]’ te iki ay devam eden bir kuşatmadan sonra Bender’i almışlar, ancak bu olay kanlı bir facia halinde cereyan etmiş, kaledeki Türkler düşman eline geçmemesi için kendi elleriyle aile fertlerini öldürmek zorunda kalmışlardır. Bender Kalesi [[1774]]’ te imzalanan [[Küçük Kaynarca Antlaşması]] ile tekrar Osmanlı Devleti’ne iade edilmişse de [[1788]]-[[1789]]’ da Ruslar tarafından tekrar ele geçirilmiştir. [[1792]]’ de [[Yaş Antlaşması]] ile bir kere daha Osmanlı Devleti’ne iade edilen Bender Kalesi [[1812]]’de [[Bükreş Antlaşması]] ile kesin olarak kaybedilmiştir.<ref name= "bender" />
Ruslar, 1770'te iki ay devam eden bir kuşatmadan sonra Bender’i almışlar, ancak bu olay kanlı bir facia halinde cereyan etmiş, kaledeki Türkler düşman eline geçmemesi için kendi elleriyle aile fertlerini öldürmek zorunda kalmışlardır. Bender Kalesi 1774’ te imzalanan [[Küçük Kaynarca Antlaşması]] ile tekrar Osmanlı Devleti'ne iade edilmişse de 1788-1789' da Ruslar tarafından tekrar ele geçirilmiştir. 1792' de [[Yaş Antlaşması]] ile bir kere daha Osmanlı Devleti'ne iade edilen Bender Kalesi 1812'de [[Bükreş Antlaşması (1812)|Bükreş Antlaşması]] ile kesin olarak kaybedilmiştir.<ref name= "bender" />


Bender'den yetişen iki Osmanlı Sadrazamı [[Benderli Ali Paşa]] (sadareti 1821) ve [[Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa]] (sadareti 1824-1828)dir.
Bender'den yetişen iki Osmanlı Sadrazamı [[Benderli Ali Paşa]] (sadareti 1821) ve [[Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa]] (sadareti 1824-1828)dir.


Bender [[I. Dünya Savaşı]]’ndan sonra [[Romanya]] toprakları içinde [[Besarabya]] eyaletinin bir şehri olarak kalmış, fakat [[1944]]’ te Romanya’nın yenilmesi üzerine [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği]] topraklarına katılmıştır. [[1991]] yılından bu yana, şehir [[Moldova]] ve [[Transdinyester]] Cumhuriyeti arasında tartışmalıdır. Dinyester nehrinin sağ kıyısında kentin önemli stratejik konumu nedeniyle, 1992 yılındaki [[Transdinyester Savaşı]]' nda önemli çatışmalar yaşandı. O tarihten bu yana bu yana [[Transdinyester]] Cumhuriyeti kontrolü altındadır.
Bender [[I. Dünya Savaşı]]’ndan sonra [[Romanya]] toprakları içinde [[Besarabya]] eyaletinin bir şehri olarak kalmış, fakat 1944’ te Romanya'nın yenilmesi üzerine [[Sovyetler Birliği]] topraklarına katılmıştır. 1991 yılından bu yana, şehir [[Moldova]] ve [[Transdinyester]] Cumhuriyeti arasında tartışmalıdır. Dinyester nehrinin sağ kıyısında kentin önemli stratejik konumu nedeniyle, 1992 yılındaki [[Transdinyester Savaşı]]'nda önemli çatışmalar yaşandı. O tarihten bu yana bu yana [[Transdinyester]] Cumhuriyeti kontrolü altındadır.


== Kaynaklar ==
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
{{Kaynakça}}


{{Moldova YB}}
{{Moldova YB}}

{{Moldova-yerleşim-taslak}}
{{Otorite kontrolü}}


[[Kategori:Moldova'daki şehirler]]
[[Kategori:Moldova'daki şehirler]]
[[Kategori:Dinyester kıyısındaki yerleşim birimleri]]

12.44, 22 Eylül 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Bender
Özgürlük Meydanı
Bender bayrağı
Bayrak
Bender arması
Arma
Bender'in konumu
Bender'in konumu
ÜlkeMoldova Moldova(De jure)
Transdinyester Transdinyester (De facto)
Kuruluş tarihi1408
İdare
 • Belediye BaşkanıVyacheslav Kogut
Yüzölçümü
 • Toplam97.29 km²
Nüfus
 (2010)
 • Toplam93 751
Zaman dilimiUTC+02.00 (DAS)

Bender[1] (Rumence: Tisno, Rusça: Бендеры/Benderı) 1992 yılından bu yana tanınmayan Transdinyester Cumhuriyetinin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda Moldova'ya bağlı bir şehir.

Şehir Dinyester nehrinin batısında, Transdinyester bölgesinde yer almaktadır. Moldova yasalarınca şehir, çevresindeki köyler ile Transdinyester bölgesinden ayrı bir belediyeyi oluşturmaktadır. Bender şehri Transdinyester Savaşı'nın sonunda kurulan tampon bölgede yer almıştır. Ortak Kontrol Komisyonu'nun ağır basan kuvvetleri varken, Transdinyester şehirde de facto idari yönetimine sahiptir. Bender, Transdinyester Savaşı sonunda kurulan tampon bölgede yer almaktadır.

Köken

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bender, Farsça liman demektir.

Adı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ'da Rumence/Moldova kaynaklarında "Tighina", Osmanlı kaynaklarında Bender olarak geçmektedir. İlk olarak 1408 tarihli eski slav dilinde yazılmış bir kaynakta "Тягянакача" (Tyagyanakacha) ismi ile zikredilmiştir.[2]

Moldova pulu

1538'de Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı topraklarına katılmadan önce Boğdan Prensliği altında "Tighina" olarak, 1538-1812 Osmanlı döneminde "kapı" manasında "Bender" olarak adlandırılmış ve 1812-1917 Rus İmparatorluğu döneminde de bu isimle anılmış, daha sonra 1918-1940 Romanya döneminde tekrar "Tighina" olarak adlandırılmıştır.[2]

II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği kontrolüne geçerek Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgesinde kalmış ve kiril alfabesiyle yazılıdığı gibi "Бендер" olarak tekrar "Bender" ismine dönmüştür.[2] 1991'de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanılmaktadır.[1] Aynı zamanda "Tighina" adı da kullanılmaktadır.[3]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Nüfus Moldovalılar Ruslar Ukraynalılar Diğer
1979 101.000 [4] - - - -
1989 130.000 [4] - - - -
2004 97.027 [5] 24.500 (%25,5) 41.500 (%42,8) 17.000 (%17,4) 14.000 (%14,6)

İdare

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vyacheslav Kogut, şehrin güncel belediye başkanıdır.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bender Kalesi

13. yüzyılda Tatarlar buraya hakim olmuşlar, fakat Alexandru cel Bun ve Ştefan cel Mare Tatarlar'ı ırmağın karşı kıyısına sürdükten sonra burada sınırı korumak üzere küçük bir kale yaptırmışlardır. Petru Rareș' in 1538'de Kanuni Sultan Süleyman’a yenilmesi üzerine kale Osmanlı idaresine geçmiş ve çok kuvvetli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir.[6]

Bender, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra askeri açıdan önemli bir lojistik üs görevi görmüştür. Bender, Osmanlının Avusturya ve Rusya üzerine düzenlediği seferlerde kullanılan güzergâhlardan Rumeli Sağ Kolu üzerinde bulunması ve ordunun önemli toplanma merkezlerinden biri ve özellikle Kırım Tatarlarının Osmanlı ordusuna katılım noktası olması bakımından önem arz eder. Belki de bu sebeple Dar-ül Harb'e açılan noktalardan biri olması sebebi ile kapı manasında Bender olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinde Bender'de geçen önemli olaylardan biri de İsveç kralı XII. Karl ya da Demirbaş Şarl'ın Poltava Savaşı'nda (1709) Rus çarı I. Petro'ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak'tan oluşan kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı sınırını geçip iltica ederek Bender'de sürgünde yaşamış olmasıdır. Demirbaş Şarl, Bender'de dört sene (1709-1713)oturmuş, bu süre içerisinde, Osmanlı Devletini Ruslara karşı sürekli kışkırtmıştır. Diğer bir deyişle Sultan III. Ahmed devrinde Baltacı Mehmed Paşa'nın Rus Çarı I.Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan Prut savaşı, onun teşvikiyle çıkmıştı. Prut Savaşı (1711), Bender'in lojistik üs olarak kullanıldığı son büyük Osmanlı seferi olmuştur. Prut Savaşı sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı devletini savaşması için kışkırtmaya devam eden Demirbaş Şarl, Bender'den çıkarılmak istenmiş, direnen Şarl ve ordusu 1 şubat 1713'te sonunda ele geçirilerek Dimetoka'da hapsedilmiştir. Demirbaş Şarl'ın yeniçerilerce ele geçirilme olayı İsveççe "Kalabaliken i Bender" olarak bilinir (kalabalık sözcüğünden, karmaşa anlamında kullanılarak İsveççeye geçmiştir).

Ruslar, 1770'te iki ay devam eden bir kuşatmadan sonra Bender’i almışlar, ancak bu olay kanlı bir facia halinde cereyan etmiş, kaledeki Türkler düşman eline geçmemesi için kendi elleriyle aile fertlerini öldürmek zorunda kalmışlardır. Bender Kalesi 1774’ te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile tekrar Osmanlı Devleti'ne iade edilmişse de 1788-1789' da Ruslar tarafından tekrar ele geçirilmiştir. 1792' de Yaş Antlaşması ile bir kere daha Osmanlı Devleti'ne iade edilen Bender Kalesi 1812'de Bükreş Antlaşması ile kesin olarak kaybedilmiştir.[6]

Bender'den yetişen iki Osmanlı Sadrazamı Benderli Ali Paşa (sadareti 1821) ve Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa (sadareti 1824-1828)dir.

Bender I. Dünya Savaşı’ndan sonra Romanya toprakları içinde Besarabya eyaletinin bir şehri olarak kalmış, fakat 1944’ te Romanya'nın yenilmesi üzerine Sovyetler Birliği topraklarına katılmıştır. 1991 yılından bu yana, şehir Moldova ve Transdinyester Cumhuriyeti arasında tartışmalıdır. Dinyester nehrinin sağ kıyısında kentin önemli stratejik konumu nedeniyle, 1992 yılındaki Transdinyester Savaşı'nda önemli çatışmalar yaşandı. O tarihten bu yana bu yana Transdinyester Cumhuriyeti kontrolü altındadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Law 764-XV from December 27, 2001 on administrative-territorial organisation of the Republic of Moldova 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rumence)
  2. ^ a b c Bendery 25 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). English Wikipedia (İngilizce Vikipedi)
  3. ^ Cetatea Tighina 15 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rumence)
  4. ^ a b Moldova 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  5. ^ 2004 Census: PMR urban, multilingual, multicultural 18 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  6. ^ a b "İslam Ansiklopedisi, Semavi Eyice". 21 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bender&oldid=33852565" sayfasından alınmıştır