Haçkar: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmemiş revizyon]

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

11.54, 12 Temmuz 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Haçkar veya K(h)açkar (Ermenice: Խաչքար, yani "haç-taşı") genellikle Ermenistan'da bulunan,^[1] Ermeni kültüründe önemli bir yere sahip işlenmiş anıtsal taşlardır.

Haçkarlarda rastlanan en yaygın özellik, altında gül benzeri bir motif veya güneş diski bulunan, çapraz işarettir ki bazen haç işaretine de rastlanabilir. Eserin geri kalanı genellikle yaprak, üzüm veya soyut düğüm motifleriyle süslenir. Zaman zaman tepe kısmında İncil'den veya Hristiyan Azizlerinden çeşitli karakterler barındıran kornişler de görülebilir.

Haçkarların dikilmesindeki en yaygın sebep adayıştı: yaşayan veya ölmüş bir kişinin ruhunun kurtuluşuna adanmış, atfedilmişlerdir. Bunun dışında farklı sebeplerle dikildikleri de olmuştur; askerî bir zaferin, yeni bir kilisenin inşasının anısına veya doğal felaketlerden korunma adına.

Haçkarlara en çok rastlanılan yerler mezarlıklardır. Bununla birlikte haçkarlar mezar taşı olarak görülmemelidirler; zira Ermeni mezar taşlarının birçok farklı çeşidi, biçimi, tipi olabilir - haçkarlar bu tiplerden sadece birisidir.

Ahlat Selçuklu Mezarlığı olarak bilinen tarihi stellerin Haçkar stel geleneğine benzerlik gösterdiği aşikârdır. Küçük Asya'nın doğusunda kadim çağlardan beri özellikle Ermeni mimarisinde ve Fars mimarisinde bu mimarı kültürün etkileri ekseriyetle görülmektedir. Ermeni mimarisinin en belirgin özelliklerinden birisi olarak görülmesi mümkün olan kırmızı tüf ve bazat taşlarının, bu sit alanındaki eserlerde kullanıldığı görülmektedir. Çeşitli yazarlar ve seyyahlar Haçkar stel geleneğinin Anadolu'nun çeşitli illerinin Arap ve Türk fethinden itibaren Türk-İslam geleneğine nüfus ettiğini vurgulamaktadır. Buna karşın akademisyen Yaşar Çoruhlu, Doğu Anadolu ve Kafkasya Bölgesi Haçkar stellerinin Orta Asya'da Türk boylarının mezar taşı geleneğinden etkilendiğini ifade etmiştir.

Haçkarlara benzer dikilitaş örneklerinin, Ermeni Hristiyan mimarisinden önce de rastlanıdığını çeşitli kaynaklar belirtmiştir. Haçkarların ilk örneği 9. yy. da Garni şehrinde bulunmuştur.^[2]^[3]^[4]

Hağartsin Manastırı'nda bulunan bir kaçkar. Dilican yakınları, Ermenistan
Khatchkars of Por (Değirmenaltı)
Khatchkars of Por (Değirmenaltı)
Kuzey Ermenistan'dan bir haçkar
Ermeni haçkar
Ermeni haçkar

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Haçkar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

^ Gough M. The Origins of Christian Art, London, 1973
^ "Baran Zeydanlıoğlu: Ahlat'taki mezarlık /Selçukluların' midir?". Rûpela nû. 10 Nisan 2022. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.
^ "TÜRK SANATI'NIN ERMENİ SANATI'NA ETKİLERİ". Makale. Yaşar ÇORUHLU. 3 Temmuz 2019. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019. 33. harf sırasında bulunan |başlık= parametresi line feed character içeriyor (yardım)
^ "'Selçuklu Mezarlığı'". Serbestiyet. 19 Ağustos 2021. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.

[1] Gough M. The Origins of Christian Art, London, 1973

[2] "Baran Zeydanlıoğlu: Ahlat'taki mezarlık /Selçukluların' midir?". Rûpela nû. 10 Nisan 2022. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.

[3] "TÜRK SANATI'NIN ERMENİ SANATI'NA ETKİLERİ". Makale. Yaşar ÇORUHLU. 3 Temmuz 2019. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019. 33. harf sırasında bulunan |başlık= parametresi line feed character içeriyor (yardım)

[4] "'Selçuklu Mezarlığı'". Serbestiyet. 19 Ağustos 2021. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-[[Dosya:Khatchkar at Goshavank Monastery in Armenia.jpg|thumb|170px|[[1291]] yılında '''Haçkar''' sanatçısı Poghos tarafından [[Ermenistan]]'da bulunan [[Goşavank]] [[manastır]]ında yapılmış ünlü haçkar]]
+[[Dosya:Khatchkar at Goshavank Monastery in Armenia.jpg|küçükresim|upright=0.77|1291 yılında '''Haçkar''' sanatçısı Poghos tarafından [[Ermenistan]]'da bulunan [[Goşavank]] [[manastır]]ında yapılmış ünlü haçkar]]
 '''Haçkar''' veya '''K(h)açkar''' ([[Ermenice]]: Խաչքար, yani "haç-taşı") genellikle [[Ermenistan]]'da bulunan,<ref>Gough M. The Origins of Christian Art, London, 1973</ref> Ermeni kültüründe önemli bir yere sahip işlenmiş anıtsal taşlardır.
-Haçkarlarda rastlanan en yaygın özellik, altında gül benzeri bir motif veya güneş diski bulunan, çapraz işarettir ki bazen haç işaretine de rastlanabilir. Eserin geri kalanı genellikle yaprak, üzüm veya soyut düğüm motifleriyle süslenir. Zaman zaman tepe kısmında [[İncil]]'den veya Hristiyan Azizlerinden çeşitli karakterler barındıran kornişler de görülebilir.
+Haçkarlarda rastlanan en yaygın özellik, altında gül benzeri bir motif veya güneş diski bulunan, çapraz işarettir ki bazen haç işaretine de rastlanabilir. Eserin geri kalanı genellikle yaprak, üzüm veya soyut düğüm motifleriyle süslenir. Zaman zaman tepe kısmında [[İncil]]'den veya Hristiyan Azizlerinden çeşitli karakterler barındıran [[korniş]]ler de görülebilir.
 Haçkarların dikilmesindeki en yaygın sebep adayıştı: yaşayan veya ölmüş bir kişinin ruhunun kurtuluşuna adanmış, atfedilmişlerdir. Bunun dışında farklı sebeplerle dikildikleri de olmuştur; askerî bir zaferin, yeni bir kilisenin inşasının anısına veya doğal felaketlerden korunma adına.
-Haçkarlara en çok rastlanılan yerler [[mezarlık]]lardır. Bununla birlikte haçkarlar mezar taşı olarak görülmemelidirler; zira Ermeni mezar taşlarının birçok farklı çeşidi, biçimi, tipi olabilir - haçkarlar bu tiplerden sadece birisidirler.
+Haçkarlara en çok rastlanılan yerler [[mezarlık]]lardır. Bununla birlikte haçkarlar mezar taşı olarak görülmemelidirler; zira Ermeni mezar taşlarının birçok farklı çeşidi, biçimi, tipi olabilir - haçkarlar bu tiplerden sadece birisidir.
+[[Ahlat Selçuklu Mezarlığı]] olarak bilinen tarihi stellerin Haçkar stel geleneğine benzerlik gösterdiği aşikârdır. [[Anadolu|Küçük Asya]]'nın doğusunda kadim çağlardan beri özellikle [[Ermeni mimarisi]]nde ve [[İran mimarisi|Fars mimarisi]]nde bu mimarı kültürün etkileri ekseriyetle görülmektedir. Ermeni mimarisinin en belirgin özelliklerinden birisi olarak görülmesi mümkün olan kırmızı [[tüf]] ve [[Bazalt|bazat]] taşlarının, bu sit alanındaki eserlerde kullanıldığı görülmektedir. Çeşitli yazarlar ve seyyahlar Haçkar stel geleneğinin Anadolu'nun çeşitli illerinin Arap ve Türk fethinden itibaren Türk-İslam geleneğine nüfus ettiğini vurgulamaktadır. Buna karşın akademisyen [[Yaşar Çoruhlu]], Doğu Anadolu ve Kafkasya Bölgesi Haçkar stellerinin Orta Asya'da Türk boylarının mezar taşı geleneğinden etkilendiğini ifade etmiştir.
+Haçkarlara benzer dikilitaş örneklerinin, Ermeni Hristiyan mimarisinden önce de rastlanıdığını çeşitli kaynaklar belirtmiştir. Haçkarların ilk örneği 9. yy. da Garni şehrinde bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.rupelanu.org/baran-zeydanliogluahlattaki-mezarlik-selcuklularin-midir-20936h.htm|başlık=Baran Zeydanlıoğlu: Ahlat'taki mezarlık /Selçukluların' midir?|erişimtarihi=10 Nisan 2024|tarih=10 Nisan 2022|dil=Türkçe|çalışma=Rûpela nû|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220410203046/http://www.rupelanu.org/baran-zeydanliogluahlattaki-mezarlik-selcuklularin-midir-20936h.htm|arşivtarihi=10 Nisan 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1457703|başlık=TÜRK SANATI’NIN ERMENİ SANATI’NA
+ETKİLERİ|erişimtarihi=3 Temmuz 2019|tarih=3 Temmuz 2019|çalışma=Makale|yayıncı=Yaşar ÇORUHLU|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210711191117/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1457703|arşivtarihi=11 Temmuz 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://serbestiyet.com/yazarlar/selcuklu-mezarligi-68144/|başlık=‘Selçuklu Mezarlığı’|erişimtarihi=10 Nisan 2024|tarih=19 Ağustos 2021|dil=Türkçe|çalışma=Serbestiyet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210819135039/https://serbestiyet.com/yazarlar/selcuklu-mezarligi-68144/|arşivtarihi=19 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}</ref>
+[[Dosya:St Anania Monastery Por (Değirmenaltı) DSCF7892.jpg|küçükresim|161x161pik|Değirmenaltı, Bitlis - Haçkarlar]]
 <gallery>
-Dosya:Khachkar-raffi kojian-IMG 0513.JPG|[[Hağartsin Manastırı]]'nda bulunan bir kaçkar. [[Dilican]] yakınları, [[Ermenistan]].
+Dosya:Khachkar-raffi kojian-IMG 0513.JPG|[[Hağartsin Manastırı]]'nda bulunan bir kaçkar. [[Dilican]] yakınları, [[Ermenistan]][[Dosya:Khatchkars of Por (Değirmenaltı) DSCF7894.jpg|küçükresim|143x143pik|Khatchkars of Por (Değirmenaltı)]]
-File:ArmenianKhatchkarCrossLoriRegion1100-1200.jpg|[[Lori]] bölgesinden bir haçkar, 1100-1200 civarından kalma.
+File:ArmenianKhatchkarCrossLoriRegion1100-1200.jpg|[[Lori]] bölgesinden bir haçkar, 1100-1200 civarından kalma<gallery> Dosya:Khatchkars of Por (Değirmenaltı) DSCF7887.jpg|Khatchkars of Por (Değirmenaltı)
-File:Armeniancrossstone.jpg|Kuzey [[Ermenistan]]'dan bir haçkar.
+File:Armeniancrossstone.jpg|Kuzey [[Ermenistan]]'dan bir haçkar
+File:Armenian 'khachkar'.jpg|Ermeni haçkar
+File:Armenian 'khachkar' 1.jpg|Ermeni haçkar
 </gallery>
 == Kaynakça ==
+{{Commons kategori|Khatchkars}}
-* [https://w012.wordpress.com/history/  Khachkars  – “խաչքարեր” The Armenian Cross-Stones ]
 {{Konuşan Vikipedi|Tr-Haçkar-article.ogg|11-04-2010}}
-{{Kaynakça}}
+{{kaynakça}}
+{{Otorite kontrolü}}
 [[Kategori:Ermenistan'da sanat]]
 [[Kategori:Taş yapılar]]
-[[Kategori:Somut olmayan kültürel miras]]
+[[Kategori:Ermenistan'ın Somut Olmayan Kültürel Mirasları listesi]]