T-72 sayfasının kaynağını görüntüle

{{Düzenle|Haziran 2011}}
{{Ateşli silah bilgi kutusu
| adı                     = T-72
| resim                   = [[Dosya:T72 cfb borden 1.JPG|299px]]
| başlık                  = 
| uyruğu                  = {{bayraksimge|SSCB}} [[Sovyetler Birliği]]
| çeşidi                  = [[Ana Muharebe Tankı]]
| is_vehicle              = yes
| hizmet                  = 1973-Günümüz
| kullanıcılar            ={{bayrakülke|SSCB}}

{{bayrakülke|Kuzey Kore}}

{{bayrakülke|Rusya}}

{{bayrakülke|Azerbaycan}}

{{bayrakülke|Ermenistan}}

{{bayrakülke|Suriye}}

{{bayrakülke|Cezayir}}

{{bayrakülke|Uganda}}

{{bayrakülke|Irak}}

{{bayrakülke|Ürdün}}
 
{{bayrakülke|Kazakistan}}

{{bayrakülke|Kırgızistan}}

{{bayrakülke|Çek Cumhuriyeti}}

{{bayrakülke|Kongo DC}}

{{bayrakülke|Kenya}}

{{bayrakülke|Moğolistan}}

{{bayrakülke|Küba}}

{{bayrakülke|Gürcistan}}

{{bayrakülke|Güney Afrika}}

{{bayrakülke|Hindistan}}

{{bayrakülke|Bulgaristan}}

{{bayrakülke|Yemen}}

{{bayrakülke|Tacikistan}}

{{bayrakülke|Angola}}

{{bayrakülke|Beyaz Rusya}} 
| kullanıldığı savaşlar   =
[[Suriye İç Savaşı]]

[[1982 İsrail-Suriye Savaşı]]

[[İran-Irak Savaşı]]

[[Körfez Savaşı]]

[[Birinci Karabağ Savaşı]]

[[İkinci Karabağ Savaşı]]
| tasarımcı               = Kartsev Venediktov Tasarım Bürosu
| tasarlandığı tarih      = 1967-1973
| üretici                 = Uralvagonzavod
| birim maliyeti          = $1-2 milyon
| üretildiği tarih        = 1971-2005
| üretim adedi            = 25.000 + 
| çeşitleri               = [[T-90]]
| spec_label              = 
| ağırlık                 = 41.5 ton (44.5 ton T-72B)
| uzunluk                 = 9.53 m
| namlu uzunluğu              = 3 m 
| genişlik                = 3.59 m
| yükseklik               = 2.202 m
| namlu çapı              = 125 mm
| mürettebat              = 3
| yolcu                   = yok
| zırhı                   = ön 550mm RHA T-72M1 Kompozit Zırh, Çelik Zırh
| ana silahı              = 125mm 2A46M yivsiz top
| diğer silahları         = 12.7mm [[NSV makineli tüfeği|NSVT]] ve 7.62 koaksiyel [[PKT]]
| motor                   = V-12 dizel
| motor gücü              = 780bg
| pw oranı                = 18.8bg/ton
| transmisyon             = 
| kaldırma kapasitesi     = 
| süspansiyon donanımı    = Burulma çubuğu
| boş ağırlık             = 41.5t
| depo kapasitesi         = 1200lt
| harekat menzili         = 460km
| azami hız               = 60 km/s
| kılavuz                 = 
| direksiyon              = 
}}
'''T-72''' ('''УРАЛ'''), üretimine 1970 yılında başlanan ikinci nesil bir [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] ana muharebe [[tank]]ıdır. [[T-64|T-64A]] tankıyla paralel tasarım özellikleri taşıyan Obyekt-172 prototipinden tasarlanmıştır. İlk kez 1973'te hizmete girdi. İlk kez 1977 yılında görüldü.

[[T-64]] ile paralel tasarımda olsalar da, aralarında bariz mekanik ve tasarım farkları vardır. [[T-64]] serisi bugün [[T-80]] ile devam ederken T-72 serisi [[T-90]] ile devam etmektedir.

Bu tankların savaş alanındaki ilk kullanımı [[1982 İsrail-Suriye Savaşı]]'dır. Bu savaşta zamanının ilerisinde olan 125&nbsp;mm'lik topu sayesinde [[İsrail]] tanklarına karşı etkili olmuştur.<ref>[[M48 Patton]]</ref><ref>[[M60 Patton]]</ref>

Ayrıca mühimmat deposunun, tankın taretine ve motor kısmına oldukça yakın olması sebebiyle tek atışta feci bir şekilde infilak olabilir. Küçük bir iç hacme sahip olduğundan tankın mürettebatı, genellikle 1.70&nbsp;cm boyun altında ve zayıf olanlarından seçilir.

[[Körfez Savaşı]] sırasında [[Irak]]'ın elindeki 300 adet T-72 tankı, gece savaşında [[Amerika Birleşik Devletleri Ordusu]]na ait [[termal kamera]]lı [[M1A1 Abrams]] tankları tarafından yok edilmiştir.

==  Kökeni ==
T-64 tanıtıldığında belki de dünyanın en avantajlı savaş tankı dizaynlarından biriydi, fakat 5TDF (Dizel "boxer" motor, Cheftain tank'ın L60'ına benzer) motorunda çıkan problemler, yürüyen aksam ve ana silahının tutarsızlığından ve özellikle T-64 tankının yüksek birim fiyatları ve işçi odaklı üretiminin dikkat çekmesi üzerine Sovyet liderler daha düşük teknolojili ve benzer bir performansa sahip bir seçenek arayışına girdiler. Tank bütün [[Varşova Paktı]] (WARPAC) üyelerinin tank birliklerini donatmak bir yana, sadece Sovyet ordusunun tank birliklerini donatmak için bile çok pahalıydı.

[[Dosya:Object 172 (T-72 prototype on the basis of T-64).jpg|küçükresim|sol|Object 172 [[Kubinka Tank Müzesi]]nde ]]
1967'den itibaren [[Nizhny Tagil]]'de konumlandırılmış olan [[Uralvagonzavod]] fabrikasında eski dizayn V-46 güç kaynağı ile bir "ekonomi" tankı geliştirildi. Baş Mühendis Leonid Kartsev temel tasarım olan "Object 172" 'yi yarattı fakat, prototip "Object 172M" olarak adlandırılan tank, Valeri Venediktov tarafından düzenlendi ve tamamlandı. Saha testleri 1971'den 1973'e kadar sürdü ve Çelyabinsk Tank fabrikasının kabul etmesi üzerine [[T-55]] ve [[T-62]] tanklarının üretimi derhal durduruldu ve üretim hattı yeni T-72 tankının üretimine uygun hale getirildi.

== Üretimi ==
T-72 1970'lerden Sovyetlerin yıkılmasına kadarki sürede Varşova Paktı ordularında en fazla kullanılmış olan tanktı.
Lisanslı modeller ve ihraç modelleri [[Polonya]] ve [[Çekoslovakya|Çekoslovakya'da]] Varşova Paktı ülkelerine ve Sovyetlere yakın ülkeler için üretilmiştir. Bu lisanslı modeller daha kaliteli olmasına karşın zırhları Sovyet standartlarına göre daha inceydi ve kompozit değildi. Varşova Paktı dışındaki Sovyetlere yakın ve dost ülkeler için üretilen T-72M modeli Ortadoğu ve Afrika ülkelerine çok sayıda ihraç edilmiştir.

Bu modellerden alan [[Irak]],[[Yugoslavya]] gibi ülkeler bu modelleri geliştirip farklı isimlerle seri üretime almıştır. Bu varyantlardan biri olan [[M-84]] tankı üretime girdiği 1980'lerden itibaren dünya çapında yüzlerce sattı. Iraklıların parçalarını Sovyetler Birliğinden tedarik edip montajını El Taji fabrikasında yaptığı [[Asad Al Babil Tankı]]nı lazer menzil bulucu ile geliştirmişlerdir. Bu tankın üretimi 80'lerde başlamış olup 1991 yılında sona ermiştir.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte Sovyet T-72 modellerinin üretimi sona ermiştir. Ancak ihraç modelleri halen [[Rusya]] tarafından üretilmektedir. Ayrıca daha önce üretimi yapılan fabrikalarda, hasar görmüş T-72 tanklarının yeniden montajı yapılmıştır.

== Tasarım özellikleri ==
=== İç mekân ===
Diğer Sovyet menşeli tanklarda olduğu gibi T-72 tankları kısa ve eni büyüktür
=== Dış Mekan ===
Ayrıca bu tankta mühimmat raflarındaki mühimmatların patlaması sonucunda oluşabilecek bir patlama için üflemeli kapaklar bulunmaktadır bu sayede mürettebata zarar vermeden aracı tahliye edebilir. 
=== Ana silahı ===

T-72 tanklarının ana silahı otomatik doldurucuyla donatılmış 125mm'lik bir yivsiz tank topudur. Ana silahı o dönemde batılı tankların kullandığı NATO standardı 105mm'lik L7 yivli topuyla karşılaştırıldığında önemli ölçüde büyüktü ve uzun menzilde daha isabetli atışlar yapabilmekteydi. Ayrıca namlu çapı NATO standardı Rheinmetall 120mm'lik topundan da büyüktür fakat uzun menzilde isabet yüzdesi ve zırh geçme performansı 120mm'lik Rheinmetall yivsiz topundan daha kötüdür. Ana silahı kullandığı çeşitli mühimmatlarla bugünkü birçok modern tankı imha edebilir. Fakat batılı tanklara karşı yapılan muharebelerde üstünlük batılı tankların oldu. Lübnan ve Irak savaşlarında T-72 tankı istenen başarıyı gösteremedi.

*Ana Silahının maksimum etkili menzili 9.100 metredir. Maksimum nişan alma menzili ise 4.000 metredir.
TPD-2-49 optik nişangah ile 1000m ile 4000m arasındaki hedeflerine nişan alabilir. 
Diğer tüm modern tank silahları gibi Sabot, Anti-personel ve HEAT mermileri kullanır.

=== Motor ===
[[Dosya:View of a exploded T-72 with an open engine.jpg|sol|küçükresim|[[Rusya'nın Ukrayna'yı işgali]] sırasında patlamış ve motoru gözüken [[Rusya|Rus]] T-72'si]]
Gücünü V tipi dizel 786bg'lik güç üreten bir motordan alır.T-34 tankında kullanılan motordan geliştirilmiştir.

[[Dosya:T-72A tank on parade.jpg|sol|upright=1.09|küçükresim|Sovyet T-72A]]
=== Ağırlığı ===
[[Dosya:T-72 ATE South Africa.jpg|upright=0.95|sol|küçükresim]]
[[Dosya:T-72 2005 2.jpg|upright=1.18|sağ|küçükresim|T-72]]
Toplam ağrılığı o zamanın batılı tanklarıyla karşılaştırıldığında çok düşüktü ve günümüz tankları arasında meyil tırmanma kapasitesi en yüksek olan tanktır. Düşük ağırlığının sağladığı en önemli avantaj ağırlık nedeniyle köprüleri aşmada sorun yaşamamasıdır.

== Modelleri ==
* T-72: Ural (1973) T-72 varyantlarının türediği orijinal modeldir. Daha sonraki modellerden farkı sol tarafta bulunan ışıktır. Ana silahı 125&nbsp;mm'llik toptur.
* T-72A: Lazer mesafe ölçme cihazı ve elektronik ateş kontrol sistemi ile donatılmıştır. Taret ve ön kısmı kompozit 3.nesil zırhla kaplanmıştır.
* T-72B: Geliştirilmiş 3.nesil kompozit zırh kalınlığı gövde 550mm ön, Gövde Alüminyum, Tungsten+çelik 240mm kule
* T-72AV: T-72B'nin motor ve zırh modernizasyonundan geçmiş modelidir. T-72 serisinin ilk motor değişimi bu modernizasyonla yapılmıştır. [[Dosya:October Revolution celebration 1983.png|upright=1.16|sağ|küçükresim|Sovyet T-72B]]
* T-72M: Orijinal T72 Ural ile özellikleri hemen hemen aynıdır, (Zırh kalınlığı nbc koruması)Ancak ateş kontrol sistemi lazer bulucu cihazlar yoktur. Orta Doğu ve Afrika için düşünülmüştür.
T72 modeline oranla daha kötüdür, Polonya ve Eski Çekoslovakya tarafından üretilmiştir.
* T-72M1: Çekoslovak varyantıdır. Zırh kalınlığı gövde 550mm'dir, Daha gelişmiş ateş kontrol ve
* T-72M2: Bulgar varyantıdır. Yerli üretim lazer menzil bulucu ve 2.nesil ateş kontrol sistemleri eklenmişitr.
* T-72M2/Moderna: Slovak varyantıdır.M1 modelinden geliştirilmiştir. Yerli üretim ERA lazer menzil bulucu ve termal görüntüleme cihazları ile donatılmıştır.
* T-72M4CZ: Çek varyantıdır
* TOS-1:
* BMPT: T72 şasisi üzerine kurulu bir ZMA'dır.
* BREM 1: Zırhlı kurtarma aracı.
* BMR 2/3: Mayın temizleme aracı.
* Assad Al Babil Tankı, 1989-1991 yılları arasında Irak tarafından üretilen T-72M Modeli kopyasıdır.
* T-72S T72B modelinin ihraç versiyonudur.
* T-72BM T72B modelinin Kontakt 5 ERA kaplı modelidir.
* T-72BV T72B modelinin Kontakt 1 ERA kaplı modelidir.
* T-72G

== Kullanıldığı Savaşlar ==
*[[Sovyet-Afgan Savaşı]] (SSCB)
*[[İran-Irak Savaşı]] (İran, Irak)[[Dosya:T72 Georgia.jpg|upright=1.15|sağ|küçükresim|Gürcistan'a ait bir T72]]
*[[1982 Lübnan Savaşı]] (Suriye) [[Dosya:New iraqi army tank.jpg|upright=1.15|sağ|küçükresim|T-72M]]
*[[Sri Lanka iç Savaşı]] (Hint Barış Güçleri)
*[[Güney Afrika Sınır Savaşı]] (Küba)
*[[Dağlık Karabağ Savaşı]] (Azerbaycan, Ermenistan)
*[[Tacikistan İç Savaşı]] (Tacikistan)
*[[Yugoslavya savaşları]] (YHO, Yugoslavya, Krayina Sırpları, Hırvatistan, Sırp Cumhuriyeti)
** [[On Gün Savaşı]] (YHO)
** [[Hırvatistan Savaşı]] (Hırvatistan, Krayina Sırp Cumhuriyeti)
** [[Bosna Savaşı]] (Sırp Cumhuriyeti, Bosna Hersek, HVO, Hırvatistan)
*[[Körfez Savaşı]] (Irak)
*[[Sierra Leone İç Savaşı]] 
*[[1991 Abhazya Savaşı]]
*[[1992 Güney Osetya Savaşı]]
*[[Ruanda İç Savaşı]] (Uganda)
*[[Birinci Çeçen Savaşı]] (Rusya, Çeçen İçkerya Cumhuriyeti)
*[[İkinci Çeçen Savaşı]] (Rusya)
*[[2001 Makedonya çatışması]] (Makedonya)
*[[2001 Batı Sahra Savaşı]] (Fas)
*[[Irak Savaşı]] (Irak)
*[[2008 Güney Osetya Savaşı]] (Gürcistan, Rusya)
*[[2008 Myanmar-Bangladeş Savaşı]] (Myanmar)
*[[2011 Libya İç Savaşı]] (Libya, Anti Kaddafi güçleri)
*[[Suriye İç Savaşı|2011 Suriye İç Savaşı]] (Suriye)
*[[Donbass Savaşı]]
*[[2020 Dağlık Karabağ çatışmaları]] (Azerbaycan, Ermenistan)

== Kullanıcılar ==
[[Dosya:T-72Operatorsnew.png|upright=1.71|küçükresim|sağ]]
* {{bayrakülke|Abhazya}} - 40
* {{AGO}} - 22 T-72M1
* {{AZE}} - 435 T-72A ve T-72B
* {{BGD}}
* {{BLR}} - 1.465 T-72B
* {{BGR}} - 160 T-72M2
* {{DZA}} - 500
* {{CZE}} - 543 
* {{NKR}} - 316
* {{COD}}
* {{ARM}} - 160
* {{ETH}} - 50 (T-72M1 ve T-72M1D)
* {{MAR}} - 200
* {{ZAF}} - 4 T-72M
* {{bayrakülke|Güney Osetya}} - 10 T-72Sim
* {{bayrakülke|Güney Sudan}} - 99 T-72<ref>{{Web kaynağı | soyadı = REED | ad = JOHN | başlık = T-72s Were Indeed Being Sent to Sudan Rebel Army  Read more: http://defensetech.org/2010/12/09/t-72s-were-indeed-being-sent-to-sudan-rebel-army/#ixzz28Cu5rRVS  Defense.org | url = http://defensetech.org/2010/12/09/t-72s-were-indeed-being-sent-to-sudan-rebel-army/ | yayıncı =defensetech.org | erişimtarihi = 3 Ekim 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160503192310/http://www.defensetech.org/2010/12/09/t-72s-were-indeed-being-sent-to-sudan-rebel-army/ | arşivtarihi = 3 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref> 
* {{GEO}} - 225+(T-72B1-T-72M, T-72Sim–1 ve T-72A)
* {{HRV}} - 3
* {{IND}} - 1.900 (T-72M ve T-72M1)
* {{IRN}} - 480 (T-72S ve T-72M1)
* {{IRQ}} - 1000(T–72,T-72M ve T-72M1)
* {{KAZ}} - 300
* {{KEN}} - 77 (T-72AV)
* {{PRK}} - T-72S
* {{CUB}} - 50
* {{KGZ}} - 215
* {{LBY}} - 150
* {{LIB}}
* {{HUN}} - Şimdilik 14 195(T-72M ve T-72M1 2010 itibarıyla emekli)
* {{MKD}} - 31 T-72A
* {{MNG}} - 50
* {{MMR}} - 139
* {{POL}} - 586 (T-72M1 ve T-72M1D)
* {{RUS}} - 9500 T-72B ve 300 T-72M
* {{SER}} - 65 T-72M
* {{bayrakülke|Sierra Leone}} - 2
* {{SVK}} - 272 T-72M ve T-72M1
* {{bayrakülke|Somaliland}} - 20
* {{SYR}} - 1.600
* {{TJK}} - 44
* {{bayrakülke|Transnistria}}
* {{TKM}} - 702
* {{UGA}} - 10 T-72 
* {{UZB}} - 70
* {{VNM}} - 480 T-72M1
* {{VEN}} - 100 T-72MB
* {{YEM}} - 39

== Eski Kullanıcılar ==
* {{GER}} - Parçalandı ve bir kısmı müzelere dağıtıldı.
* [[Dosya:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|22px|border]] [[Çeçen İçkerya Cumhuriyeti]] - Hepsi imha edildi veya yeniden montajı yapılarak Rus Ordu hizmetine alındı.
* {{CZS}} - Ardılı devletlere geçti.
* {{GDR}} - 549 T-72M/M1 Ardılı devletlere geçti
* {{FIN}} - Servis dışına çıkarıldı.
* {{SRB}} - 5 adet servis dışına çıktı
* {{URS}} - Ardılı devletlere geçti.
* {{ROU}}
* [[Dosya:Flag of Serbian Krajina (1991).svg|22px|border]] [[Krayina Sırp Cumhuriyeti]] - 2 T-72M
* {{bayrakülke|Sırp Cumhuriyeti}} 
* {{SVN}} - 2 T-72M Servis Dışına çıkarıldı.
* {{UKR}}
* {{bayrakülke|Yugoslavya}} - 95 T-72M Ardılı devletlere geçti

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

{{Sovyet tankları}}
{{commons-ufak|T-72}}

[[Kategori:Modern tanklar]]
[[Kategori:Ana muharebe tankları]]
[[Kategori:Sovyetler Birliği tankları]]
[[Kategori:Otomatik yükleyici ile tanklar]]