Post-Kapitalizm
Post-Kapitalizm ya da Kapitalizm Sonrası, kısmen dünyadaki ekonomik sistemlerin artık kapitalizmin şekilleri olarak tanımlanamayacağı duruma geçilen varsayımsal bir durumdur. Birçok birey ve siyasi ideoloji böyle bir dünyayı neyin tanımlayacağına dair düşünceler oluşturdu. Klasik Marksist ve sosyokültürel evrim teorilerine göre, kapitalizmin geçerliliğini yitirmesiyle birlikte kapitalizm sonrası toplumlar kendiliğinden bir evrimin sonucu olarak ortaya çıkabilir. Diğerleri, özellikle sosyalizm, komünizm, anarşizm, milliyetçilik ve küçülme olmak üzere, kasıtlı olarak kapitalizmi bitirip yerini kendisi alacak modeller önermektedir.
Tarihi
değiştir
1993 yılında Peter Drucker, Kapitalist Ötesi Toplum adlı kitabında kapitalist toplumun olası bir evrimini ana hatlarıyla çizdi.[1] Bu, yeni toplumda zenginliğin yeni temelinin sermaye, toprak veya emekten ziyade bilginin olduğunu belirtir. Tamamen post-kapitalist bir toplumda oluşan sınıfların, kapitalist bir toplumun burjuvazisi ve proletaryasının aksine, bilgi işçileri veya hizmet işçileri olarak bölünmesini beklemektedir. Drucker, kapitalizm sonrasına dönüşümün 2010 ile 2020 yıllarında tamamlanacağını tahmin ediyordu. Drucker ayrıca evrensel bir lisanslama sisteminin yaratılarak fikrî mülkiyet kavramının yeniden düşünülmesi gerektiğini savunmuştur.[2]
Paul Mason'a göre 2015 yılında çeşitli faktörler (gelir eşitsizliğinin yükselişi, tekrarlanan yükseliş-düşüş döngüleri ve kapitalizmin iklim değişikliğine katkıları) ekonomistleri, siyasi düşünürleri ve filozofları kapitalizm sonrası bir toplumun nasıl görüneceğini ciddi şekilde düşünmeye doğru yöneltti. Otomasyon ve bilgi teknolojisindeki daha fazla ilerlemeyle post-kapitalizmin mümkün kılmasını bekleniyor; her ikisi de mevcut üretim maliyetlerinin fiilen sıfıra doğru yönelmesine neden oluyor.[3]
Nick Srnicek ve Alex Williams, varolan kapitalizmin toplumun tüm üyelerini istihdam etme yeteneğinde ve istekliliğindeki bir krizi tespit ediyorlar ve şunu öne sürüyorlar: "Kayıtlı, ücretli iş dışında bulunan ve minimal sosyal yardım, gayriresmi geçimlik iş veya yasadışı yollarla geçimini sağlayan insan nüfusu giderek artmaktadır.".[4]
Varyasyonları
değiştirMiras kontrol sistemi
değiştir
Miras kontrol sistemi, piyasa ekonomisini koruyan ancak bankaların kısmi rezerv borç verme gücünü tamamen ortadan kaldıran ve deflasyonu dengelemek için devletin para basmasını sınırlayan bir sosyoekonomik plandır. Basılan para, para birimini desteklemek için malzeme satın almak ve vergi yerine hükûmet programları için ödeme yapmak için kullanılır; geri kalanı, ekonomiyi canlandırmak için tüm vatandaşlar arasında eşit olarak bölünür (sisteme adını veren "miras kontrolü" olarak adlandırılır) . Fikrin asıl yazarı Robert Heinlein, For Us, The Living: A Comedy of Customs adlı bilimkurgu kitabında sistemin sosyal kredi mantığı ile çalıştığını, kendi kendini zamanla güçlendireceğini ve sonunda çoğu vatandaş için mütevazı bir yaşam sağlayabilecek düzenli miras kontrolleriyle sonuçlanacağını kitabında yazdı.[5]
Ekonomik demokrasi
değiştirEkonomik demokrasi, firmaların kendi çalışanları tarafından tümüyle demokratik bir şekilde kontrolünü ve kamu bankaları ağı tarafından yatırımların sosyal yönünden kontrolünü tesis eden sosyoekonomik bir felsefedir.[6]
Katılımcı ekonomi
değiştirRobin Hahnel , Of the People, By the People: The Case for a Participatory Economy adlı kitabında katılımcı ekonomi adı verilen kapitalizm sonrası bir ekonomiyi anlatıyor.[7]
Hahnel, katılımcı bir ekonominin satın alma tercihlerimize başkalarının da gözünden bakabilmemiz konusunda yeni bakış açıları kazandıracağını savunuyor. Kapitalizm, bir ürünün nasıl ve kim tarafından yapıldığına dair bilgiyi ortadan kaldırıyor: "Bir salata yediğimiz zaman piyasa, onu toplayan göçmen işçilerle ilgili bilgileri sistematik olarak siliyor".[8]
Sosyalizm
değiştirSosyalizm çoğu zaman şirketlerin tek bir kuruma olan ortak mülkiyetini ve planlı bir ekonomiyi ima eder, ancak doğası gereği çoğulcu bir ideoloji olarak diğer yandan her ikisinin de temel özellikler olup olmadığı tartışılır.[9] PostCapitalism: A Guide to Our Future adlı kitabında Paul Mason, merkezi planlama yapmanın günümüzün ileri teknolojisinde bile tam gerçekçi bir merkezi planlamanın gerçekleştirilemez olduğunu savunuyor.[3]
Birleşik Krallık siyasetinde Jeremy Corbyn ve İşçi Partisi'nin bazı kesimleri bu 'post-kapitalist' eğilimi benimsedi.[10][11]
Permakültür
değiştirPermakültür, ortak yaratıcısı olan Bill Mollison tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: "Doğal ekosistemlerin çeşitliliği, istikrarı ve direncine sahip olan, tarımsal üretken sistemlerin bilinçli tasarımı ve sürdürülmesi".[12]
PROUT
değiştirAşamalı kullanım teorisi (PROUT), 1959'da Hint filozof ve manevi lider Prabhat Ranjan Sarkar tarafından oluşturulan sosyoekonomik ve politik bir felsefedir. PROUT ekonominin büyük bir oranda merkezileşmesini içermektedir. Ekonomik demokrasi, kooperatiflerin gelişimi, toplumun tüm üyelerine beş temel ihtiyacın sağlanması: yiyecek, giyim, barınma, eğitim ve tıbbi bakım. Teknolojik gelişme ve tüketimin sınırlandırılması yoluyla çevrede oluşan sorunlarının sistematik bir çözümü olarak görülmektedir.[13]
Küçülme ve Modern Para Teorisi
değiştirEkonomik antropolog Jason Hickel'e göre, Modern Para Teorisi, "büyüme sonrası, kapitalizm sonrası ekonomiye" geçişte küçülme hareketini güçlendirebilir. Bu amaçla, "devletin para birimini ihraç eden rolü" gücünden, ekonomiyi doğal dünyayla tekrar bir denge haline getirmek ve aynı zamanda yüksek kalitede evrensel temel hizmetler sağlayarak ekonomik eşitsizliği azaltmak için bunun kullanılabileceğini öne sürmektedir. Fosil yakıtların kısa sürede tamamen ortadan kaldırılabilmesi için yenilenebilir enerji kaynaklarına yapılan altyapı yatırımlarının hızla geliştirilmesinin ve uygulamaya konulmasını, kamu hizmetleri sektöründe metadan arındırılmış, toplumsal açıdan faydalı işler yaparak geçinmeye yetecek ücretle haftada 30 saat kamuda iş garantisi sağlanması ve ayrıca Yenilenebilir enerji geliştirme ve ekosistem restorasyonunda faydalı çalışmalar yapması konusunda kullanışlı olacağı düşünülmektedir. Hickel, haftada 30 saat ile geçinmeye yetecek ücret sağlamanın, oluşan geliri sermayeden emeğe kaydırmanın ek avantajına da sahip olduğunu belirtiyor. Ayrıca vergilendirmenin " kaynak ve enerji kullanımını hedef seviyelere indirmek için talebi azaltmak" ve özellikle zenginlerin satın alma gücünü azaltmak yolunda kullanılabileceğini de eklemektedir.[14]
Post-Kapitalizm'in İtici Gücü Olarak Teknoloji
değiştirOtomasyon
değiştirİşsizliğin bir nedeni olarak görülen teknolojik değişim, tarihsel olarak insan emeğine olan ihtiyacı azaltan 'mekanik kas' makinelerinden kaynaklanmıştır. Nasıl ki modern arabaların icat edilmesiyle atların ulaşım ve diğer işlerde kullanılması yavaş yavaş ortadan kalktıysa, tarih boyunca bu konuda insanların işleri de etkilendi. Teknolojik işsizliğin modern bir örneği olarak perakende kasiyerinin yerini self-servis market kasaların almasıdır gösterilebilmektedir. Oxford Profesörleri Carl Benedikt Frey ve Michael Osborne, ABD'deki işlerin %47'sinin otomasyon dolayısıyla işsizliğe yol açacağı riskiyle karşı karşıya olduğunu tahmin ederken, "yapay zeka" süreçlerinin veya "beyin emeğinin" icadı ve geliştirilmesinin işleri benzeri görülmemiş bir ölçekte tehdit ettiği düşünülüyor.[15]
Bilgi Teknolojisi
değiştirSon yıllarda bilgi teknolojisinin meydana getirdiği büyük değişiklikler nedeniyle post-kapitalizmin mümkün olduğu söylenmektedir. Bu değişiklikler iş ile boş zaman arasındaki sınırları iyice bulanıklaştırdı ve iş-ücret arasındaki ilişkiyi gevşetti. Önemli ölçüde bilgi, piyasanın ücretleri doğru bir şekilde oluşturma yeteneğini aşındırmaktadır. Bilgi bol miktarda bulunur ve bilgi ürünleri serbestçe kopyalanabilir durumda olmasıyla birlikte müzik, yazılım veya veritabanları gibi ürünlerin bir üretim maliyeti vardır. Bu tür işler bir kez yapıldıktan sonra sonsuza kadar kopyalanabilirler. Kapitalizmin normal fiyat mekanizması geçerli olursa, esasen yeniden üretim maliyeti olmayan her malın fiyatı sıfıra doğru düşecektir.[16] Bu şeylerin kıtlığı, bilgiyi kıt ve ticari tutmak için dev teknoloji şirketleri şeklinde tekeller geliştirerek buna karşı koymaya çalışan modellerde başka bir sorundur. Ancak dijital ekonomideki Linux, Firefox ve Vikipedi gibi birçok önemli ürün artık ücretsiz ve açık kaynaktır.[17]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Drucker, Peter F. (1993). Post-Capitalist Society. HarperInformation. ISBN 978-0-7506-0921-0. 19 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2023.
- ^ Schwartz, Peter (1 Mart 1993). "Post-Capitalist". WIRED. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2016.
- ^ a b Mason, Paul (2015). PostCapitalism: A Guide to our Future. Allen Lane. ISBN 9781846147388.
- ^ Srnicek, Nick; Williams, Alex. Inventing the Future: Postcapitalism and a World Without Work. Verso Books. pp. 103–104. 9781784780968
- ^ Heinlein, Robert (2003). For Us, The Living. Scribner. ss. 233. ISBN 978-0-7432-5998-9.
- ^ Schweickart, David (2002). After Capitalism. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ss. 22-23. ISBN 978-0-7425-1299-3.
- ^ Hahnel, Robert (2012). Of the People, By the People: The Case for a Participatory Economy. AK Press Distribution. ISBN 978-0983059769.
- ^ Albert, Michael; Hahnel, Robin. "Participatory Planning" (PDF). 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Mart 2016.
- ^ Wright, Tony (1986) Socialisms: theories and practices. Oxford, UK: Oxford University Press. 9780192191885.
- ^ Pitts, F. and Dinerstein, A. (2017). Corbynism's conveyor belt of ideas: Postcapitalism and the politics of social reproduction. Capital & Class, 41(3), pp. 423-434.
- ^ Peck, Tom (30 Ağustos 2016). "Jeremy Corbyn promises to 'rebuild Britain' with digital manifesto". Independent. 6 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2018.
- ^ "What is Permaculture ?". The Permaculture Research Institute (İngilizce). 6 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021.
- ^ Sarkar, Prabhat (1992). Proutist economics - Discourses on economic liberation. India: Ananda Marga. ISBN 978-81-7252-003-8.
- ^ Hickel, Jason (23 Eylül 2020). "Degrowth and MMT: a thought experiment". jasonhickel.org. 27 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2023.
MMT proposals align elegantly with one of degrowth’s key observations, namely, that if growthism depends on the perpetual creation of artificial scarcity, then by reversing artificial scarcity – by providing public abundance – we can dismantle the growth imperative. As Giorgos Kallis has put it, “capitalism cannot survive under conditions of abundance”. MMT provides an opportunity for us to create a post-growth, post-capitalist economy.
- ^ Frey, Carl Benedikt; Osborne, Michael A (1 Ocak 2017). "The future of employment: How susceptible are jobs to computerisation?". Technological Forecasting and Social Change. 114: 254-280. doi:10.1016/j.techfore.2016.08.019. ISSN 0040-1625.
- ^ P. Mason (17 Temmuz 2015). "Three dynamics leading to post-capitalism". The Guardian. 23 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2017.
- ^ Mason, Paul (17 Temmuz 2015). "The end of capitalism has begun". The Guardian. 15 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019.