Likenler

Likenler ya da Lichenes; başlı başına birer organizma değildirler. Mantarlar ve fotosentetik alglerden meydana gelen simbiyotik birlikteliklerdir.

Şekil ve yaşayış bakımından kendilerini oluşturan alg ve mantarlardan tamamen ayrı bir yapı gösterirler. Renksiz bir mantar hifinden oluşan tallusun yapısına katılan fotosentetik canlı (fotobiyont), genellikle yeşil alg ya da bir siyanobakteridir; fakat bazı sarı-yeşil alglerden ve kahverengi alglerden de oluştukları bilinir. En çok Cyanophyta ve Chlorophyta'ya ait cinsler ve Xanthophyta ve Phaeophyta'dan bazı alg türleri görülür. Mantarlarda ise genellikle Ascomycetes (Asklı Mantarlar) ve az olarak Basidiomycetes'e (Bazidli Mantarlar) ait cinsler görülür.

Alg ve mantarın birbirleri ile birleşmeleri farklı şekillerde olabilir. Eğer alg ve mantar dağılımı homojen tek bir tabaka şekildeyse bu likenler; "Homeomerik liken", heterojen bir dağılım ve farklı tabakalar varsa "Heteromerik liken" olarak isimlendirilirler.

Homeomerik likenlerde, alg ve mantar ayrı bir katman oluşturmadan birleşir, tallus jelatini andıran müsilajımsı yapıdadır.

Heteromerik likenlerde, üst kabuk katmanı (korteks) ile orta kısım arasında algler bulunur, diğer kısımlar sıkı ya da gevşek dizilmiş mantar hiflerinden oluşur. Çoğu liken bu grupta yer alır.

Likenler, birçok yerde bulunabilen organizmalardır. Morfolojilerine veya dış görünüşlerine göre;

Kabuksu likenler, genellikle kayalar üzerinde gelişen likenlerdir. Tallus kaya yüzeyiyle kısmen kaynaşmış kabuk biçimindedir. Kabuksu likenleri substrattan (ortam) bozulmadan ayırmak neredeyse imkânsızdır. Bazı liken türlerinin kayaları eritebilen enzimleri kullanarak kayanın içine doğru birkaç mm yol aldıkları da gözlenebilir. Bu grup likenlere "Endolitik likenler" de denir. Kabuksu likenlere verilecek en yaygın örnek Protoparmeliopsis muralis 24 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. türüdür. Endolitik likenlere ise bazı Verrucaria 24 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. türleri örnek verilebilir.
Yapraksı likenler, tallusları loblar hâlinde olan ve genellikle rozetler oluşturan likenlerdir.
Dalsı likenler, ağaçlar bazen de kayalar üzerinde gelişen, oldukça büyük talluslu, sık dallanma gösteren likenlerdir.

Üremeleri

Likenler eşeysiz ve eşeyli olarak çoğalabilen bir canlı grubudur.

Eşeysiz üreme

Bu çoğalma tipi "Sored" denilen mantar hifleri ile çevrili birkaç alg hücresinden oluşan tallus parçacıkları ile gerçekleştirilir. Soredler tallusun korteksinin parçalanması ile serbeste hâle geçerek toz gibi çevreye dağılırlar, ulaştıkları yerlerde tutunarak, yeni bireyleri oluştururlar.

Eşeyli üreme

Likenlerin yalnızca mantarlarında görülür. Alg bu yapının içinde vejetatif olarak çoğalır. Mantarların meydana getirdiği fruktifikasyonlar serbest yaşayan mantarlarınkinden oldukça farklıdır. Liken yapısındaki mantarın cinsine göre oluşturulan fruktifikasyonlar farklılık gösterir.

Metabolizma

Likenleri oluşturan alg ve mantarlar arasında bazı fizyolojik iş bölümleri vardır. Simbiyotik organizmalardan alg, klorofil taşıdığından fotosentez yapar ve birliğin karbonhidrat gereksinimini karşılar. Mantar ise su ve madensel maddelerin alınmasında görev alır. Likenlerde metabolik aktivite su, ısı ve ışıkla değişkenlik gösterir. Su içeriği %65-90 arasında olduğunda fotosentez oranı artar, 15-20 °C fotosentez için en uygun sıcaklıktır. Depo maddesi olarak nişasta bulunur. Likenlerin metabolizmaları sonucu ekonomik öneme sahip bazı maddeler oluşur. Bunlar tıpta, boya sanayinde ve besin olarak kullanılan maddelerdir. Tıpta; öksürük ve göğüs hastalıklarında, diyabette, nefrit, nezle de ve iştah açıcı olarak kullanım alanları mevcuttur. İnsanlarca Lecanora esculenta ve ren geyiklerince Cladonia rangiferina besin olarak kullanılır.

Ekoloji

Dünyada geniş bir yayılım alanına sahip ve denizlerden yüksek dağlara, sıcak bölgelerden kutuplara kadar yerleşim yerlerinde ve zor koşullarda bulunurlar. Tallus yavaş gelişir, ağaç, toprak ve kayalar üzerinde bulunurlar. Üzerinde bulunduğu kayaları parçalayarak toprak oluşumuna katkı sağlarlar. Bununla birlikte çevresel faktörlerden özellikle de hava kirliliğinden olumsuz etkilenirler. Kalabalık şehir merkezlerinde atmosferik kirleticilere bağlı olarak bazı likenler ortadan kaybolurlar. Böyle ortamlara "Liken Çölü" denir.

Dış bağlantılar

Türk Liken Topluluğu Ana Sayfası
Belçika, Lüksemburg ve Kuzey Fransa'da likenler 15 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Norveç'ten bazı liken cinsleri 22 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
ESA Uzay Ortamında Hayatta Kalabilen Likenler hakkında26 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta Lichenes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur Vikitür'de Lichenes ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.