Lazistan Sancağı
| |||||||||||||||||||||
Lazistan Sancağı (Osmanlıca: لازستان سنجاغی, romanize: Lâzistân Sancâġı), Osmanlı Devleti'nde önce Trabzon Eyaletine, sonra Trabzon Vilayeti'ne bağlı idari birimlerden biridir. 1920 yılında ise bağımsız hale getirilmiştir.[1] Sancağın idari merkezi önce Batum, 1878 yılında Batum Rusya'ya geçtikten sonra Rize kenti idi.
Tarihçe
değiştirAsıl olarak Lazların ülkesi olan Lazistan'ı kapsayan Lazistan sancağı 1851 yılında ortaya çıktı ve sancak bu tarihte Trabzon Eyaleti'ne bağlıydı.[2] Tarihsel olarak Gürcülerin yaşadığı bölge olan Klarceti'nin bir bölümü (Livana) de bu sancağın sınırlarına dahil edilmiştir. Osmanlı Devleti 1867 yılında eyaletten vilayet sistemine geçti ve 1869 yılında Trabzon Eyaleti'nin yerini Trabzon Vilayeti aldı. 1869 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre Trabzon Vilayeti, batıdan doğuya doğru Canik sancağı, Trabzon sancağı, Gümüşhane sancağı ve Lazistan sancağı olmak üzere dört sancaktan oluşuyordu. Lazistan sancağı, üç kaza ile sekiz nahiyeyi kapsıyordu. Bunlar Batum kazası ve Çürüksu nahiyesi, Acara-i Süfla nahiyesi ile Acara-i Ulya nahiyesi, Livana kazası ve Maçahel nahiyesi, Arhavi kazası ve Hopa nahiyesi, Gönye nahiyesi, Atina nahiyesi ile Hemşin nahiyesi idi.[3]
Lazistan sancağının yıllar içinde idari yapısı değişmiştir. 1875 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre sancak yedi kaza ve beş nahiyeden meydana geliyordu. Bu tarihte Batum kazasına 18 köy ve 1 mahalle, Çürüksu kazasına 17 köy, Acara-i Süfla kazasına 34 köy, Acara-i Ulya kazasına 22 köy, Maçahel nahiyesine 26 köy, Hopa kazasına 23 köy, Arhavi nahiyesine 34 köy, Gönye nahiyesine 21 köy, Atina kazasına 25 köy, Hemşin nahiyesine 33 köy, Livana kazasına 58 köy ve 5 mahalle, Heba-Klaskur nahiyesine 11 köy bağlıydı. Bu tarihte Batum kasabasının bir mahallesi varken, Artvin kasabası 5 mahalleden oluşuyordu. Toplam köy sayısı 322, mahalle sayısı 6 idi. Bu tarihte Lazistan sancağında 21.811 hane bulunuyordu. Bunlaran 214 hane Katolik, 92 hane Ermeni, 18 hane Rum, 880 hane Çerkes, 20.707 hane "İslam" olarak kaydedilmiştir. Katolik 3 hane Batum kasabasında ve 211 hane Artvin kasabasında yaşıyordu. Ermeni 4 hane Batum kasabasında, 23 hane Atina kazasında ve 65 hane Hemşin nahiyesinde bulunuyordu. Çerkesler "İslam" kategorisinde kaydedilmemiştir. Osmanlı ülkesine göç etmiş olan Çerkeslerden 183 hane Batum kazasının idari merkezi olan Batum kasabasında ve 312 hane bu kazanın diğer yerlerinde, 3 hane Arhavi nahiyesinde, 235 hane Gönye nahiyesinde ve 41 hane Atina kazasında yerleşmişti. Söz konusu salnamede hane sayıları verilirken toplama hatalarının yapıldığı dikkat çekmektedir. Bu salnamede yer alan bilgilere göre Lazistan sancağının erkek nüfusu, 67.972'si Müslüman olmak üzere 71.681 kişiden oluşuyordu. Sancağın toplam nüfusunun erkek nüfusunun iki katı olduğu, yani 143.362 kişiden oluştuğu söylenebilir.[4]
Söz konusu salnamey göre, Batum kasabası, Batum ve Çürüksu kazası bir mutasarrıf tarafından yönetiliyordu. Diğer kazalar ise, kendilerine bağlı nahiyelerle birlikte kaymakam tarafından idare ediliyordu. Acara-i Süfla ve Acara-i Ulya kazaları "Acarateyn kazası" olarak anılıyor ve Maçahel nahiyesini de içine alacak biçimde Acarateyn kaymakamı tarafından yönetiliyordu.[4]
Doksanüç Harbi'nin ardından imzalanan Berlin Antlaşması'yla 1878 yılında Lazistan sancağının önemli bir bölümü Rus İmparatorluğu'na bırakıldı. Batum kazası, Livana kazası, Acarateyn kazası, Gönye, Maçahel ve Heba-Klaskur nahiyeleri Rusya İmparatoruluğu sınırları içinde kaldı. Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki sınır Hopa kasabasından geçiyordu. Sancağın merkezi Rize kasabasına taşındı. Sınırları değişmiş olan Lazistan sancağı Rize, Atina ve Hopa kazalarından oluşuyordu. Rize kazası daha önce Trabzon sancağına bağlıydı. Hemşin nahiyesi Atina kazasına, Arhavi nahiyesi Hopa kazasına bağlıydı.[5] 1900 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre ise Lazistan sancağı, Rize kazası ve bu kazaya bağlı Mapavri, Karadere ve Kurayıseba nahiyeleri, Atina kazası ve bu kazaya bağlı Hemşin nahiyesi, Hopa kazası ve bu kazaya bağlı Arhavi ve Vice nahiyelerinden oluşuyordu.[6] Lazistan sancağı 1925 yılında fesh edilmiştir.
Demografi
değiştirLazistan Sancağı'nın nüfusunun çoğunluğu Sünni Müslümanlar (Lazlar, Türkler, Gürcüler ve Hemşinliler), küçük bir kısmı ise Hristiyanlardan (Pontus Rumları ve Ermeniler) oluşuyordu.
| Lazistan Sancağı'nın 1914 nüfusu[7] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Kaza | Müslüman | Rum | Ermeni | Toplam |
| Rize | 122.055 | 1.507 | 5 | 123.567 |
| Pazar | 50.297 | 171 | 28 | 50.496 |
| Hopa | 38.156 | 44 | 2 | 38.202 |
| Toplam | 210.508 | 1.722 | 35 | 212.265 |
| İsim | Dönem |
|---|---|
| Osman Paşa | 1878-1879 |
| Hüseyin Rüştü Paşa | 1880-1881 |
| Mehmet Ataullah Efendi | 1888-1892 |
| Behram Paşa | 1894 |
| Ahmet Cevdet Paşa | 1898-1901 |
| Salih Rıfat Paşa | 1902 |
| Abdullah Lütfi Paşa | 1903 |
| Ali Muhiddin Bey | 1904 |
| Dr. Mehmed Reşid | 1911-1913 |
| İsim | Dönem |
|---|---|
| İsmail Efendi | 1869-1870 |
| Tevrizade Reşit Ağa | 1871-1872 |
| Mehmet Sadık Efendi | 1873 |
| Hacı Hüseyin Sabri Efendi | 1874-1878 |
| Mehmet Efendi | 1879-1880 |
| Tuzcuzade Mahmut Ağa | 1881 |
| Hacı Hüseyin Efendi | 1888 |
| Hacı Hüseyin Sabri Efendi | 1892-1894 |
| Abdülhamit Efendi | 1896 |
| Hacı Rauf Efendi | 1900-1903 |
| Hacı Şaban Efendi | 1904-1905 |
| İsmailzade Tevfik Efendi | ?-1917 |
| İsim | Parti | Dönem |
|---|---|---|
| İbrahim Ferid Efendi | Bağımsız | 1908-1912 Nisan 1912-Ağustos 1912 |
| Çürüksulu Ahmet Paşa | Bağımsız | 1908-1912 Nisan 1912-Ağustos 1912 |
| Süleyman Sudi Bey | İttihat ve Terakki | 1914-1918 |
| Ziya Molla Bey | İttihat ve Terakki | 1914-1918 |
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Tahir Tezer, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2007, s. 510. 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 978-975-19-6682-7
- ^ Tahir Tezer, Osmanlı Yer Adları, Ankara, 2007, s. 510. 31 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.ISBN 978-975-19-6682-7
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; I. cilt, s. 74, ISBN 978-7871-00-1.
- ^ a b Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; VII. cilt, s. 259, ISBN 978-7871-00-1.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; XII. cilt, s. 271, ISBN 978-7871-00-1.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; XVIII. cilt, s. 433-455, ISBN 978-7871-00-1.
- ^ Karpat, Kemal (1985). Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press. ss. 180-184. ISBN 9780299091606.
- ^ a b c Kamil Semih Kalyoncu (11 Haziran 2019). "Lazistan Sancağı'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1877-1918)" (PDF). katalog.marmara.edu.tr. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2021.