Lale Oraloğlu
Emine Lale Oraloğlu[1] (15 Ağustos 1924,[1] İzmir - 15 Ocak 2007, İstanbul), Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, film yönetmeni, profesyonel sporcu.[2]
Lale Oraloğlu | |
|---|---|
 Tiyatro sanatçısı Lale Oraloğlu | |
| Doğum | Emine Lale[1] 15 Ağustos 1924[1] İzmir, Türkiye |
| Ölüm | 15 Ocak 2007 (82 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Oyuncu, sporcu |
| Etkin yıllar | 1950'ler-1970'ler |
| Çocuk(lar) | Alev Oraloğlu |
| Ebeveyn(ler) | Lebib Karan (baba) |
| Ödüller | TFDD I. Türk Film Festivali "En İyi Kadın Oyuncu", 1953 Türk Filmleri Yarışması "En İyi Kadın Oyuncu" (Kırık Çanaklar, 1961) |
1950'li yıllardan itibaren Türkiye'de tiyatro ve sinema oyuncusu olarak tanındı. 1960 yılında Oraloğlu Tiyatrosu'nu kurdu ve 43 yıl yönetti. Tiyatrosunun oyunlarını Anadolu turnelerinde sergiledi.
Sinemada oyunculuğun yanı sıra yedi senaryo yazdı, Türkiye'deki ilk film yönetmeni kadınlardan birisi olarak beş film yönetti. Alev Film adlı yapım şirketini kurdu, üç filmin yapımcılığını üstlendi. Oyunculuk ve senaryo alanlarında ödüller kazandı.
Hayatı
değiştir15 Ağustos 1924 tarihinde İzmir'de doğdu.[1] Babası Tatar doğumlu bilim adamı ve yazar Lebib Karan'dı (1887-1964).[3] Ailesi, o henüz bebekken İstanbul'a taşındı.[4] 7 yaşında piyano çalmaya başladı. Dame de Sion, Şişli Terakki, Sainte-Pulchérie Fransız Lisesi, Nişantaşı Ortaokulu, Beşiktaş Atatürk Anadolu Lisesi ve Alman Lisesinde eğitim gördü ve Alman Lisesinden mezun oldu.[5] Lise yıllarında sporla ilgilendi. Katıldığı yarışmalarda 400 metre yüzme şampiyonluğu ve Türkiye gülle atma ikinciliği elde etti.
1942 yılından itibaren on yıl İstanbul Belediye Konservatuvarı'nın piyano ve şan bölümlerinde eğitim aldı.[6] Muhiddin Sadak'ın korosunda yedi yıl çalıştı. Bir yıl hukuk öğrenimi aldıktan sonra yükseköğrenimine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde devam etti. İngiliz Filolojisi Bölümünden mezun oldu.[7] Öğrenimi sırasında Fransız okullarında geçirdiği yıllarda Fransızcayı, Alman Lisesinde Almancayı, üniversite eğitimi sırasında İngilizceyi ve şan eğitimi için gittiği İtalya'da İtalyancayı öğrendi.
Üniversiteyi bitirdikten sonra iki sene bir bankada çalıştı, bir yandan da konservatuvarın şan bölümündeki eğitimine devam etti.[6] Operaya hazırlanmak için devam ettiği tiyatro kurslarında Muhsin Ertuğrul'un dikkatini çekti. 1951 yılında açılan Küçük Sahne’de Yarış adlı piyeste rol alarak profesyonel oyunculuğa başladı.[8] İlk evliliğini Temmuz 1951'de gazeteci Ali Oraloğlu ile yaptı. Çiftin bu evlilikten Alev (d. 1954) adını verdikleri bir kızları oldu.
Sporculuğu
değiştirSpora ilgisini liseden sonra da devam ettiren Oraloğlu, Galatasaray Kız Kürek Takımı'na girerek dört yıl kürek kaptanlığı ve kürek idareciliğini üstlendi; 1951-1957 yılları arasında gerçekleştirilen şampiyonalarda takımıyla birlikte çeşitli dereceler aldı.
Gazeteciliği
değiştir1951-1960 yılları arasında İstanbul Ekspres, Akşam ve Yeni Sabah gazetelerinde köşe yazarlığı yaptı. 1957'de Cannes ve Venedik film festivallerine gazeteci kimliğiyle katıldı.[9] 1950'li yıllarda Galatasaray Spor Dergisi'ni yayımladı.[7] Yazı ile ilişkisi yazdığı şarkı sözleri ve 1976 yılında yayımlanan Kızım adlı roman ile sürdü.
Sinema yaşamı
değiştirOraloğlu, Yavuz Sultan Selim Ağlıyor filmindeki rolü ile 1951'de sinema oyunculuğuna başladı. İlk filminin ardından, Yıldırım Beyazıt ve Timurlenk (1952), Kanlı Para (1953) gibi filmlerde rol alan sanatçı, Türk Film Dostları Derneğinin 1. Türk Festivali'nde En İyi Kadın Oyuncu Ödülü'ne değer görülen üç oyuncudan biri oldu. Aynı festivalde 1954'te Leylaklar Altında filmindeki rolü ile, 1955'te Sevdiğim Sendin filmindeki rolü ile En Başarılı Artist Ödülü kazandı.[10][11][12] 1953'te Yıldız Mecmuası okuyucuları arasında yapılan ankette "Yılın En Beğenilen Karakter Artisti" seçildi.
1951-1960 arasında 35 filmde başrol oynayan sanatçı, sinemada oyunculuk dışında senaryo yazarlığı ve yönetmenlik de yaptı. 1954 yılında, o sırada henüz dört aylık olan kızının adını verdiği bir film stüdyosu kurdu. Senaryosunu da kendisinin yazdığı ve başrolü üstlendiği Sevdiğim Sendin adlı film, stüdyonun ilk filmidir.[13]
Edmund Morris'in Tahta Çanaklar adlı oyununu Halit Refiğ ile birlikte Kırık Çanaklar adıyla sinemaya uyarladı ve 1961 yapımı bu filmde Sebahat rolünü canlandırdı. Oraloğlu bu rolü ile Türk Filmleri Yarışması'nda En İyi Kadın Oyuncu Ödülü'ne değer görüldü. Film, 11. Berlin Film Festivali'nde yarışma için seçildi.[14]
Lale Oraloğlu'nun kızı Alev Oraloğlu da sinema sanatçısı olmuş; 1963 yapımı "Kötü Tohum" adlı gerilim filminde anne-kız birlikte rol almışlardır.[15] Lale Oraloğlu Kötü Tohum'dan sonra sinemaya 8 yıl kadar ara verdi. Yönetmenliğini ve başrolünü üstlendiği Darağacına Giden Kız filmi ile sinemaya döndü, 1971-1972 yılları arasında dört film yönetti.[16]
Oraloğlu Tiyatrosu
değiştirLale Oraloğlu 1960-1961 sezonunda Muhsin Ertuğrul‘un önerisiyle arkadaşlarıyla birlikte Pangaltı'daki Tan Sineması’nın alt katında 6 Tiyatrosu'nu kurdu. Tiyatronun ilk oyunu, Leslie Stevens’ın “Evlilik Dolabı” adlı oyunu idi. Oyunun ilk perdesini Muhsin Ertuğrul, ikinci perdesini Lale Oraloğlu yönetti. Tiyatro, ertesi sene Oraloğlu Tiyatrosu adıyla devam etti. Denizden Gelen Kadın, Uyuyan Prens adlı oyunları sahneledi. "Hamlet", “Ezilenler”, “Anna Frank’ın Hatıra Defteri”, “Anneme Koca Arıyorum” sahnelediği oyunlardan bazılarıdır. Cahit Irgat, Çolpan İlhan, Turgut Boralı, Sadri Alışık, Tolga Tiğin, Erol Keskin tiyatroda rol almış sanatçılardandır.
Oraloğlu, Aristophanes'in "Lysistrata" adlı oyununu 1967 yılında tiyatrosunda “Kadınlar I-Ih Derse” adıyla sahneye koydu.[17] Oyun, Basın Savcılığı tarafından müstehcen bulundu ve valilikçe yasaklandı. Savcılık isteği üzerine Beşinci Sulh Ceza Mahkemesi "müstehcen görülen piyesin sahnelerine ait fotoğrafların suç delili olarak muhafaza altına alınmasına karar vermiştir. Oraloğlu, tiyatro sahnesinde açlık grevine başlayarak bu karara karşı direndi. Açlık grevinin 9. gününde yapılan duruşmada savunma yaptı.[18] Oyun, yeni bir bilirkişi heyetinin verdiği raporla yeniden sahne açtı.
Sanatçı, 1974 yılında “Ne Çıkarsa Bahtına” adlı oyun ile çıktığı Anadolu turnesi sırasında dekor için Doğubeyazıt'ta satın aldığı malzemeler nedeniyle toplu kaçakçılıkla suçlanıp tutuklandı. İkinci açlık grevi eylemini o tarihte gerçekleştirdi ve bu eylemi de ilki gibi ses getirdi. Artan kamuoyu baskısı sonucunda Cumhuriyet Senatosu tarafından TBMM'ye Lale Oraloğlu’nun affına ilişkin kanun sunulmuş ve TBMM, bir yasa çıkararak Oraloğlu'nu mahkûm eden mahkemenin kararının tüm hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmıştır.[19][20][21][22] “Emine Lale Oraloğlu’nun Kaçakçılık Nedeniyle Çarptırıldığı Cezanın Bütün Hukuki Neticeleri ile Affına Dair Kanun” adlı kanun 23 Şubat 1978'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.[23] Bu süreçte altı ay, yirmi gün tutukevinde kalan sanatçı, cezaevi günlerinden yola çıkarak "Kadınlar Koğuşu" adlı oyunu yazdı.[24]
Sanatçı, 1987 yılında tiyatrosunu kapadı. 1995'te Istakoz'un Çığlığı adlı oyunla yeniden sahneye döndü.[25]
Son yılları ve ölümü
değiştir11 Aralık 2001'de İstanbul'da Atatürk Kültür Merkezi'nde, Kültür Bakanlığı himayesinde 50. Sanat Yılı kutlandı.[26] Sanatçı, çeşitli dizi filmlerde rol alarak oyunculuğu sürdürdü. Selçuk Üniversitesinde şan ve tiyatro bölümlerinde ders verdi. Oyun yazarlığı yapmayı sürdürdü.
26 Kasım 2006 tarihinde rol aldığı "Candan Öte" adlı dizi filmin seslendirmesinden çıktıktan sonra beyin kanaması geçirerek Özel Umut Hastanesine kaldırıldı. Tedavisi sürerken zatürre olan ve kalp sorunları yaşayan Oraloğlu, 15 Ocak 2007'de saat 14.45'te tedavi gördüğü Özel Umut Hastanesinde 82 yaşında öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Filmografi
değiştir| Yıl | Yapım | Rol | Notlar |
|---|---|---|---|
| 1952 | Yavuz Sultan Selim Ağlıyor | Maria Leonidis | |
| Yıldırım Beyazıt ve Timurlenk | |||
| 1953 | Kanlı Para | ||
| Altı Ölü Var/İpsala Cinayeti | Yanola | ||
| 1954 | Nilgün | Dilbeste | |
| İki Ateş Arasında | |||
| Leylaklar Altında | Nuran | ||
| 1955 | Meçhul Kadın | Necla | |
| Sevdiğim Sendin | Senaryo ekibi ve Yapımcı | ||
| Kızımla Beraber Ağladık | Selma | ||
| 1956 | Uçuruma Giden Kadın | ||
| Kahpe Dünya | Nesrin | ||
| 1957 | Kara Talih | ||
| Yavrularımın Katili | Handan | ||
| 1958 | Bir Kadın Tuzağı, Karasu | ||
| Karasu | |||
| 1959 | Onun Süvarisi | ||
| Peçeli Efe | |||
| 1960 | Kırık Çanaklar | Sabahat | Senaryo ekibi |
| 1961 | Utanmaz Adam | Ayşe | |
| Hatırla Sevgilim | Senaryo ekibi | ||
| 1962 | Kanun Kanundur | ||
| 1963 | Kötü Tohum | Lale | |
| 1970 | Vur Patlasın Çal Oynasın | Şantöz Lale | |
| 1971 | Bir Kadın Uğruna | Suna | Yönetmen ve Senaryo ekibi |
| Hüdaverdi-Pırtık | Yönetmen, Senaryo ekibi ve Yapımcı | ||
| 1972 | Ölüm Bebekleri | Yönetmen, Senaryo ekibi ve Yapımcı | |
| Hızlı Hızlı | Yönetmen, Senaryo ekibi ve Yapımcı | ||
| 1986 | Olacak O Kadar | Lale | |
| 1987 | Bir Avuç Gökyüzü | Ahmet'in annesi | |
| 1991 | Menekşe Koyu | ||
| 1993 | Bebek | Yönetmen | |
| 1994 | Gülcan-3 | ||
| 1996 | Bu Sevda Bitmez | Hanife | |
| 2000 | Delikanlı | Melike | |
| 2001 | Son | Hafize Teyze | |
| 2002 | Ah Yaşamak Var Ya! | ||
| Her Şey Aşk İçin | |||
| 2003 | Sihirli Annem | Merzuka | 2, 3 ve 4 sezon rol aldı |
| 2006 | Candan Öte | Leman Özüm | |
| Kısık Ateşte 15 Dakika[27] | Kayınvalide | ||
| Kaynak:[28][29][30][31][32] | |||
Ödüller
değiştir| Yıl | Ödül veren organizasyon | Kategori | Çalışma | Kaynak | Sonuç |
|---|---|---|---|---|---|
| 1953 | Türk Film Dostları Derneği I. Türk Film Festivali | En İyi Kadın Oyuncu Ödülü | Ayfer Feray ve Nedret Güvenç'le birlikte. | [33] [1] | Kazandı |
| 1954 | Türk Film Dostları Derneği 2. Türk Film Festivali | En Başarılı Artist | Leylaklar Altında filmi ile. Aliye Rona, Belgin Doruk, Cahit Irgat, Orhan Elçin'le birlikte) | Kazandı | |
| 1955 | Türk Film Dostları Derneği III. Türk Film Festivali | Sevdiğim Sendin filmi ile. Sezer Sezin'le birlikte) | Kazandı | ||
| 1961 | Türk Filmleri Yarışması | En İyi Kadın Oyuncu | Kırık Çanaklar | Kazandı | |
| 2000 | 23. Avni Dilligil Ödülleri | Jüri Özel Ödülü | [34] | Kazandı | |
| 2001 | Afife Jale Tiyatro Ödülle | Nisa Serezli Aşkıner Özel Ödülü | [35][36] | Kazandı | |
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e "LALE ORALOĞLU KABRİ (OYUNU YASAKLANINCA 9 GÜN AÇLIK ORUCU TUTTU)* ZİNCİRLİKUYU MEZARLIĞI YENİ 9.ADA". Murat Tali. 18 Nisan 2021. 8 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2022.
- ^ "Çağının Egemen Değerlerine Karşı Duran Bir Aktris: "Lale Oraloğlu"". 15 Oca 2021. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
- ^ Әхмәтләбиб Каран — Төркиягә беренче бөтендөнья сугышыннан соң килеп урнашкан, 1950 елларда Төркиядәге беренче татар җәмгыяте — «Сөембикә»не оештыручы.
- ^ "Tarihteki Kadınlar: Lale Oraloğlu". 2 Mart 2019. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Öztürk, Semire Ruken (2004). Sinemanın "Dişil" Yüzü: Türkiye'de Kadın Yönetmenler. Om Yayınevi. s. 110. ISBN 9756530596. 14 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017.
- ^ a b "Lale Oraloğlu - Profesyoneller". 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ a b "Lale Oraloğlu". www.kameraarkasi.org. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "Yılın Sanatçısı Lale Oraloğlu". Tozlumagazin.net. 30 Ocak 2022. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Atmaca, Efnan (17 Ocak 2007). "'Çok kabiliyetli ve çok güzeldi'". Radikal. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "1. Türk Film Festivali". Kameraarkasi.org. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "2. Türk Film Festivali". www.kameraarkasi.org. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "3. Türk Film Festivali". www.kameraarkasi.org. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Lale Oraloğlu Şimdi de Prodüktör Oldu (16 Ocak 1955), Milliyet gazetesi
- ^ "Kırık Çanaklar". Sinemalar.com sitesi. 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "Kötü Tohum". www.sinematurk.com. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "Lale Oraloğlu Yeşilçam'a Döndü | Tozlu Magazin". www.tozlumagazin.net. 8 Mart 2022. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Kalafat, Haluk (11 Nisan 2017). "50 Yıl Önce Bir Açlık Grevi". 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "Baskı ve Sansüre Karşı Sanatçı Nasıl Durur?". Bulunmaz Tiyatro blog sitesi. 13 Nisan 2013. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/CS__/t16/c029/cs__16029024ss0646.pdf [yalın URL]
- ^ https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d05/c002/mm__05002105ss0011.pdf [yalın URL]
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 8 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024.
- ^ "Sanatı, sanatçıyı,yaşamı paylaşmak için..." www.evetbenim.com. 17 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "Emine Lale Oraloğlu'nun Kaçakçılık Nedeniyle Çarptırıldığı Cezanın Bütün Hukuki Neticeleri ile Affına Dair Kanun" (PDF). TBMM.gov.tr. 14 Şubat 1978. 17 Haziran 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Çekirge, Pınar (15 Ocak 2022). "Çağının Egemen Değerlerine Karşı Duran Bir Aktris: "Lale Oraloğlu"". Tiyatro Dergisi. 15 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Hicran Dölçek (28 Ocak 1996), Nefes Nefese Tiyatro, Milliyet gazetesi
- ^ Oral, Zeynep (15 Aralık 2001). "Sanatçıya Saygı". Cumhuriyet gazetesi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ Türk Sinemasında Kadın Yönetmenler Sözlüğü. Ankara Uluslararası Film Festivali. s. s66.
- ^ "Lale Oraloğlu | SinemaTürk". www.sinematurk.com. 31 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
- ^ "Lale Oraloglu | Actress, Writer, Director". IMDb. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023.
- ^ "Lale Oraloğlu Filmleri - Sinemalar.com - Sinemalar.com -". www.sinemalar.com. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
- ^ "Lale Oraloğlu filmografi". Beyazperde. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
- ^ "Lale Oraloğlu oynadığı dizi filmler - Diziler.com". www.diziler.com.
- ^ "Türk Sinema Tarihi 1951-1960". 9 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ "hikayelerdirgeriyekalan". hikayelerdirgeriyekalan.blogspot.com. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "Afife Jale Tiyatro Ödülleri - Lale ORALOĞLU (2001)". 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
- ^ "6. Afife Jale ödülleri belli oldu". arsiv.ntv.com.tr. 16 Nisan 2001. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022.
Dış bağlantılar
değiştir- Beyazperde'de Lale Oraloğlu 28 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- IMDb'de Lale Oraloğlu 28 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sinemalar.com'da Lale Oraloğlu 28 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- SinemaTürk'te Lale Oraloğlu 29 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TSA'de Lale Oraloğlu 28 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Lale Oraloğlu biyografisi