Külliye (Arapça: كلية‎‎), cami ile birlikte hamam, medrese, mektep, imaret, türbe, kütüphane, aşevi, darüşşifa, çarşı, tekke, zaviye binalarından oluşan yapılar topluluğu. (Kervansaraylar belirli bir süre sonra ücretli hale geldikleri ve hayır işi kavramını kaybettikleri için dahil değildir.)

Süleymaniye Camii barındıran Süleymaniye Külliyesi

Etimoloji

değiştir

Kulliyye, Arapça külli kelimesinden türetilmiştir.[1]

Gelişmesi

değiştir

İslam toplumunun oluşumunda şehirlerde mahalle hayatı külliyeler çevresindeki mimari yapıda yoğunlaşıyordu. Külliye, İslam toplumunun vakıf hukuku sistemi ve hayrat kavramını geliştirmesiyle ortaya çıktı. Merkezindeki yapı camidir. Cami en az cuma namazlarındaki zorunlu toplanma yeri olması yanında bir forum ve ilim, tören ve müzakere merkeziydi. Külliye bu merkezi tamamlayan yapılardan oluşur.[2]

Kentin en önemli yapısı olan cami zamanla kurumsallaşarak genişlemiş ve yeni işlevler eklenmiştir. Cami yanında küçük yapılarla başlayan külliyeler zamanla yerini büyük külliyelere bırakmışlardır. Osmanlı dönemi külliyeler açısından en ünlü örneklere sahiptir. Külliye içinde ve dışında han, çarşı, fırın, değirmen, mum imalathanesi, boyahane, sal-hane, bayram ve pazar yerleri gibi ticaret amacıyla kurulmuş yapılardan elde edilen gelirler külliye giderlerine ayrılırdı. Sosyal hizmet olarak üretilen külliye kavramının temelinde halka parasız hizmet ilkesi vardır.[3]

Külliyenin merkezinde genellikle cami vardır. Diğer her şey camiyi çevreler. Manisa Ulu Camii ve Medresesi (1376), İlyas Bey Camii ve Türbesi (1403) önemli ilk örneklerdir. Osmanlı Beyliği'nde ilk külliye örneği cami ve hamamdan oluşan İznik Orhan Gazi Külliyesi'dir. Bursa Orhan Bey Külliyesi (1340) ise cami, medrese, mektep, hamam ve şifahaneden oluşur. İstanbul'un alınmasından sonra Fatih Sultan Mehmet, Fatih'te 16 medrese, tabhane, kervansaray, darüşşifa, türbe, aşhane ve saire yapılardan oluşan geniş bir külliye oluşturmuştur.

Türkiye'deki külliyelerden bazıları

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Osmanlı Külliyelerinde Yerleşme Düzeni - Bir Tipoloji Denemesi". Prof. Doğan Kuban'a armağan. 1996. s. 39. 
  2. ^ "Külliye nedir?". 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015. 
  3. ^ "Külliye Nedir". 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015.