Vikipedi

Grunge

Grunge (bazen Seattle sound olarak da adlandırılır) 1980'lerin ortasında Amerika'nın Washington eyaletinde çoğunlukla da Seattle bölgesinde alternatif rockın bir alt türü olarak ortaya çıkmıştır. İlk grunge oluşumları Seattlelı bağımsız plak şirketi Sub Pop etrafında şekillenmiştir, 1990'lı yılların başında da popülaritesi hızla artarak, Kaliforniya ve birçok Amerikan eyaletine yayılarak daha çok hayran kitlesi toplamış ve büyük plak şirketlerinin ilgisini çekmiştir.

Grunge
Müzikal kökenleriAlternatif rock
Hardcore punk
Heavy metal
Bağımsız rock
Punk Rock
Kültürel kökenleri1980'lerin ortası, Washington, Amerika Birleşik Devletleri
Önemli çalgılarElektro gitar - Bas gitar - Bateri - Vokaller
Popülerlik1990'ların başından ortalarına doğru, dünya çapında.
TürevlerPost-grunge
Karışım tarzları
Nu metal
Kurt Cobain (önde) ve Krist Novoselic (solda) 1992 MTV Video Müzik Ödüllerinde canlı performans sergiler iken..

Hardcore punk ve heavy metal'den büyük ölçüde esinlenen grunge distortionlı heavy metal vari gitar rifleri, öfke dolu şarkı sözleri, hırıltılı vokalleri ile özdeşleştirilir. Grunge yapı ve estetik olarak diğer rock türlerinin daha sadeleşmiş bir halidir. Çoğu grunge müzisyeni dağınık saçları ve günlük sade kıyafet tarzları ile dikkat çeker.

Grunge 1990'ların ilk çeyreğinde Nirvana'nın Nevermind, Pearl Jam'in Ten, Soundgarden'ın Badmotorfinger, Alice in Chains'in Dirt ve Stone Temple Pilots'ın Core albümleriyle ticari olarak başarıya ulaştı. Bu grupların başarıları alternatif rockın popülaritesini artırdı ve grunge'ı o zamanki hard rock gruplarından daha popüler kıldı.[1] Birçok grunge grubu 1990'ların sonlarında dağılsa da, tarzlarından uzaklaşsalar da etkileri hala modern rock müzik üzerinde hissedilmektedir.

Yüksek sesli distortionlı efektlerle elde edilen cızırtılı gitar tonlarıyla özdeşleştirilen grunge, hardcore punk ve heavy metal tarzlarının birleşiminden oluşmaktadır. Bu iki türden birinin etkisi bazı gruplarda diğerine göre daha fazla olabilmektedir. Müziği, sözleri punkın ham tarzı ile benzerlikler gösterirken, aynı zamanda düşük temposu, gam yapısı ve daha kompleks çalınış tarzıyla heavy metali anımsatır.[1] Şarkı sözleri öfkelidir. Genellikle yabancılaşma, duyarsızlık, özgürlük isteği gibi konuları içerir.

Grunge grupları 1980'lerin sonlarında ticari başarı elde etmeye başladılar. Soundgarden 1989 yılında A&M Records ile anlaşma yaparak grunge grupları arasında ilk kez kurumsal büyüklükte bir müzik şirketi ile anlaşma yapan grup olmuştur. Birçok nedenle beraber grunge'ın şöhreti zamanla düşüşe geçmiştir. 1990'ların ortalarından itibaren birçok grunge grubu dağılmış ya da popülerlikleri azalmıştır. Nirvana gitaristi Kurt Cobain'in eroin bağımlılığı ve psikolojik sorunları nedeniyle 1994 yılında 27 yaşındayken intihar etmesinden sonra grunge eski popülaritesini bir daha asla yakalayamamıştır.

Etimoloji

değiştir

Grunge kelimesi ilk kez 1978 yılında NME dergisinde yazar Paul Ramball tarafından gitar ağırlıklı rock müzik yapan popüler grupları tasvir etmek için kullanılsa da, ilk kez bir bir müzik akımını tanımlaması anlamında Green River ve Mudhoney vokalisti Mark Arm tarafından 1981'de dile getirilmiştir.[2] Mark Arm grunge'ı Seatle'da yayın yapan Desperate Times adlı müzik dergisinde Mark McLaughlin takma adıyla Mr. Epp and the Calculations adlı kendi grubu hakkında yazdığı bir makalede “Saf Grunge" "Saf Gürültü” kelimeleriyle ilk kez kullanmıştır. Desperate Times editörü Clark Humphrey Seatlelı ilk grunge grupları için kullandığını ve Sub Pop'un kurucularından Bruce Pavitt'in de bu terimi bazen Green River'ı betimlemek için kullandığından bahseder.[3] Mark Arm yıllar sonra "Tabii ki grunge'ı ben uydurmadım. Başkasından aldım. Grunge kelimesi zaten 1980'lerdeki King Snake Roost, The Scientists, Salamander Jim, Beasts of Bourbon gibi Avustralyalı gruplar için kullanılıyordu” diyecektir.[4] Mark Arm'ın amacı her ne kadar bir rock müzik tarzı kastı gütse de, grunge terimi zaman içerisinde punk/metal karışımından oluşan tüm Seattle müzik çehresini tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır.

Karakteri

değiştir

Yüksek sesli distorsiyonlı efektlerle elde edilen cızırtılı gitar tonlarıyla özdeşleştirilen grunge, hardcore punk ve heavy metal tarzlarının birleşiminden oluşur. Bu iki türden birinin etkisi bazı gruplarda diğerine göre daha fazla olabilmektedir. Müziği, sözleri punkın ham tarzı ile benzerlikler gösterirken, aynı zamanda düşük temposu, gam yapısı ve daha kompleks çalınış tarzıyla heavy metali anımsatır.[1] Sub pop prodüktörlerinden Jack Endino ve Melvins grubu heavy metal'in grunge üstündeki etkisini ve kışkırtıcılığını Kiss gibi grupların etkisine yorarlar. Çoğu grunge müzisyenleri bu tarz grupları modası geçmiş olarak tanımlasalar da bir o kadar da onlardan ilham almıştırlar.[5] 1990'lı yılların ilk yarısıyla beraber Nirvana'nın müzikal formülü popüler olmaya başladı. Allmusic bunu punk/metal karışımı olarak tanımlar.[1] Tuşlu çalgılar genelde grunge'ta kullanılmamasına rağmen Seattlelı grup Gorrilla 1960'lı yılların grubu Vox organ'dan ilham alarak gitarı ön planda tutma anlayışına karşı tavır almışlardır.[6]

Şarkı sözleri öfkelidir. Genellikle yabancılaşma, duyarsızlık, özgürlük isteği gibi konuları içerir. Birçok grunge müzisyeni toplumsal önyargı gibi nedenlerden ötürü topluma karşı genel bir güvensizlik hissine sahiptir. Bu yönüyle punk rock müzisyenleriyle oldukça benzerlikler gösterirler.[1] Soundgarden'ın "Big Dumb Sex" adlı şarkısında görülebileceği gibi glam metali ve 80'lerdeki popüler müziği karikatürize olarak algılarlar ve hicvederler.[7]

Grunge gruplarının konserleri gösterişsiz ama bir o kadar da tempolu ve coşkulu olarak bilinir. Müzikle alakası olmayan lazer gösterili, havai fişekli yüksek bütçeli konser organizasyonlarını benimsememişlerdir. Abartılı sahne teatralliğinden kaçınmışlardır. Aksine yerel gruplarla aralarında bir fark görmemişlerdir. Jack Endino Hype! adlı belgeselde şöyle denmiştir: “Seattlelı grupların ana meselesi şaklabanlık yapmak olmadığından konserleri farklıdır, ama aynı zamanda da gaza getiricidir.” [5]

Giyim tarzlarını en iyi yansıtan kıyafetlerden biri çoğunlukla 2. el dükkânlarından aldıkları oduncu gömlekleridir. Ayrıca sade günlük kot tişörtle beraber dağınık saçlarda grunge modasının önemli bir tarzıdır. Bu giyim tarzı bilinçli olarak bir moda akımına evrilmemiştir. Müzik yazarı Charles R. Cross bu konu hakkında şöyle demiştir: “[Nirvana solisti] Kurt Cobain şampuanlanamayacak kadar üşengeç biriydi.” Camianın önemli isimlerinden Jonathan Poneman da şöyle söylemiştir: “Bu tarz kıyafetler ucuzdu ve dayanıklıydı. Daha önce sahiplenilmemiş bir tarzdı. Ve tabii ki 80'lerin şaşaalı havalı stiline tamamen aykırıydı.” [8]

Grunge akımının önemli felsefesinden biri de bireyselliğe verdiği önemdir. Dave Rimmer yayınladığı bir makalede şöyle demiştir: ”Birçok genç Cobain’in müziğinden ve onları cesarete davet edişinden etkilendi. Zamanla kendi sahiciliğinizden ya da müziğinizden emin olabilir misiniz? Ama olmazsanız o zaman numaracı, yapmacık ve satılık olma gerçekliği ile yaşayabilir misiniz?" [9]

Tarihi

değiştir

Kökleri ve Etkilenimleri

değiştir

Grunge tarzının oluşumunun önemli etkilerinden biri Seattle müzik çehresinin diğer etkilerden kısmen izole olmasıdır. Sub Pop kurucularından Jonathan Poneman bu etkiyi şöyle tanımlar: “Seattle şehri Newyork, Los Angels gibi metropollerin kendilerinden başka şehirlerdeki aktif müzik oluşumlarını görmezden gelmelerine mükemmel bir örnek teşkil eder.”[10] Mark Arm ise bu izolasyonu söyle açıklar. ”Haritanın bu köşesinde olmak, birbirimizin fikirlerini araklamak tamamen doğaldı”[11] Punk akımından evrilen grunge The Fartz, The U-Men, 10 Minute Warning, The Accüsed ve the Fastbacks gibi birçok Seattlelı yerel grupların müziğinden etkilenmiştir.[5] Öte yandan yavaş, sert ve çızırtılı bir tınısı olan Melvins'in de grunge'ın oluşumunda önemli bir katkısı vardır.[12]

Kuzeybatı pasifiğin dışında birçok grup ve müzik akımları grunge'ı etkiledi. Amerikanın Kuzey Doğusundan olan Sonic Youth, Pixies ve Dinosaur Jr. gibi grupların grunge a etkileri çok önemlidir. Scratch Acid, Butthole Surfers gibi birçok indie rock grubu nirvanayı etkiledi.[13] Sonic Youth, Pixies, Dinosaur Jr gibi ABD nin kuzuydoğusundan birçok alternatif rock grubunun gruge üzerinde önemli etkileri vardır. Sonic Youth grunge gruplarına destekleri boyunca özellikle onların bağımsız yapılarını güçlendirmeye çalıştı.[14] Pixies'in ise Nirvana'nın müziğine etkisi Kurt Cobain tarafından Rolling Stones dergisine verdiği röportaj da söyle bahsedildi. "Pixies'in müziğini o kadar seviyordum ki kesinlikle o grupta çalmalıyım ya da en azından bir cover grubunu kurmalıyım diye düşünmüştüm ilk zamanlar. Yumuşak sessiz sonra aniden gürültülü ve sert olan müzikal yapılarını müziğimizde çok kullandık.[15] 1997 yılının ağustos ayında ise Dave Grohl Guitar World adlı müzik dergisine şunları söyledi: "Kurt, Krist ve ben the Knack, Bay City Rollers, Beatles. Abba gibi grupları Flipper ve Black Flag'i sevdiğimiz kadar severdik. Pixies hatta Black Sabbath'tan "war pigs"i dinlediğinizde hemen o güçlü dinamik yapıyı hissedersiniz. Biz sadece bunları pop şarkılarıyla karıştırdık.[16]

Alternatif rock ve punk köklerinin dışında birçok grunge grubu 1970'lerin ilk yarısındaki heavy metalden de oldukça etkilenmişlerdir. Babylon's Burning: From Punk to Grunge adlı kitabın yazarı Clinton Heylin Black Sabbath'ın belki de punk öncesi öncesi grunge'ı en çok etkileyen unsur olduğunu dile getirir.[17] Müzikolog Bob Gulla ise Black Sabbath'ın tarzının Nirvana, Soundgarden ve Alice in Chains gibi grunge gruplarındaki etkilerinin hemen göze çarptığını söylemiştir.[18] Q adlı müzik dergisine göre ise Led Zeppelinin etikileri özellikle Soundgarden'ın albümlerinde -seksit ve maço tavırları dışında- açıkça görülmektedir.[19] Guitar World'dan Jon Wiederhorn ise grunge'ı şöyle tanımlar. "Peki grunge gerçekte nedir? Creedence Clearwater Revival, Black Sabbath ve the Stooges tan oluşan bir süper grubu kafanızda canlandırın. İşte o zaman sorunun cevabına yaklaşmışsınız demektir.[20]

Los Angeleslı hardcore punk grubu Black Flag'in geleneksel tarzları yanında heavy metal ile sentezleyerek kaydettikleri 1984 tarihli My War adlı albümleri Seattle müzik çevresinde güçlü bir etki yapmıştır. Mudhoney elemanlarından Steve Turner bu konuda şunları dile getirir: "Çoğu kişi Black Flag'in yavaşlayan müziğinden nefret etmişti o zaman. Ama biz tamtersi çok sevmiştik. İlginç ve sarsıcı bir tarzları vardı.[21] 1984 yıllılarında Seattlelı birçok grup The U-Men'nin yaptığı müzikten feyz olarak punk ve metal tarzlarını kendi müziklerinde harmanlamaya başladılar.[22]

Ham yapıları, distorsiyon ve yoğun feedback kullanımlarıyla bazı noise rock gruplarınında grunge üzerinde etkileri vardır. Bu gruplar arasında Wisconsin eyaletinden Killdozer, en önemlisi ise yavaş ve karanlık yapısıyla özdeşleşen San Francisco'dan Flipper sayılabilir. The Butthole Surfers'ın punk, metal ve noise rockı müziklerinde harmanlayarak kullanması Soundgarden'nın özellikle ilk albümleri üzerinde etkili olmuştur.[23]

The Scientists, Cosmic Psychos ve feedtime gibi bazı Avusturalyalı gruplar Sub Pop'ın kurucularından Jonathan Poneman ve Mudhoney grubu üyeleri tarafından yapılan radyo yayınlarında grunge müziğinin öncüleri olarak bahsedilir.[24][25]

Neil Young Pearl Jam ile birkaç konser verip Mirror Ball adlı albümü kayıt ettikten sonra basın tarafından grunge'ın babası olarak lanse edildi. Bu iddia hem Neil Young'un kendi grubu Crazy Horse ile yaptığı bol distortionlu albümlere -ki özellikle Rust Never Sleeps adlı albümleri- hem de kendi kişiliği ve grunge müzisyenleriyle uyumlu giyiniş tarzına atfen söylenmiştir.[26] Benzer fakat çoğunlukla göz ardı edilen bir etkide Redd Kross'un Neurotica adlı albümleri için geçerlidir. Sub Pop kurucularından Jonathan Poneman bu albüm için şunları söylemiştir: "Neurotica benim için ve Seattle daki müzik çevresindeki birçok insan için hayat kurtarıcı olmuştur."[27]

İlk dönemleri (1980'ler)

değiştir

1986 yılında C/Z Records tarafından yayınlanan derleme bir albüm olan Deep Six grunge'ın oluşumunda öncü bir rol üstlenmiştir. Green River, Soundgarden, Melvins, Malfunkshun, Skin Yard ve The U-Men adlı 6 grubun çeşitli kayıtlarını içerir. Birçok kişiye göre bu derleme ilk grunge albümüdür.[28]

Daha sonra aynı yıl içerisinde Bruce Pavitt in yeni kurduğu Sub Pop adlı şirket etiketiyle Sub Pop 100 adlı derleme albüm ve Green River'ın Dry As a Bone adlı EP'si yayınlandı. Sub Pop kurucuları Bruce Pavitt ve Jonathan Poneman Seattle'daki bu müziği marka haline getirmeye çalışarak, dağıtım ve prodüksiyon aşamalarını güçlendirerek hem yerel hem evrensel bakımdan bütün müzik çehresini etkileyip ilham kaynağı olmuşlardır.

İlk dönem grunge konserleri oldukça az sayıda bir avuç insan tarafından organize edildi fakat Sub Pop fotoğrafçısı Charles Peterson'ın fotoğrafları bu konserlerin imajının artmasına yardım etti. Eski Green River elemanlarından kurulu Mudhoney Sub Pop ile beraber başından beri şirketin amiral gemisi grubu olarak azımsanmayacak katkılar sağladı ve Seattle grunge hareketine öncülük etti. C/Z Records, Estrus Records, EMpTy Records ve PopLlama Records gibi diğer şirketlerde müzik sektörü içinde grunge'ın pazarlamasına katkı sağladı.[5]

Grunge İngiltere basının ilgisini Pavitt ve Poneman'nın İngiliz müzik dergisi Melody Maker yazarı Everett True dan Seattle'ın yerel müzik hareketiyle ilgili bir makale yazmalarını istemesiyle çekti. Böylece seksenli yılların sonunda grunge ilk defa yerelin dışında tanınırlık kazandı ve daha çok insanı konserlere çekti.[5] Grunge alkültürde popülerlilik kazanmaya başlayınca birçok müzik grubu Seattle'a yerleşmeye ve yerel grupların tarzlarını taklit etmeye başladı.Mudhoney den Steve Turner bu durumu şöyle anlatır: "Bu çok kötüydü. Taklitçi gruplar birden ortaya çıkmıştı ve ortaya çıkan şeyin bizimle hiçbir lakası yoktu"[29] Bu duruma bir reaksiyon olarak birçok grunge grubu tarzlarını değiştirdi Nirvana Tad gibi gruplar kısmen daha melodik şarkılar yazmaya başladılar.

Ana Akım Dönemi (1990'ların başından ortasına kadar)

değiştir

80'li yılların sonuna doğru grunge grupları yavaş yavaş popüler olmaya başlamışlardı. Soundgarden 1989 yılında A&M Records'a katılarak büyük bir müzik şirketiyle anlaşma imzalayan ilk grunge grubu oldu. Jack Endino ya göre bu durum Alice in Chains Screaming Trees gibi diğer grupların ilk "büyük" albümlerini yayınlamalarına önayak olmuştur.[5] Aberdeen, Washington dan Nirvana ilk albümleri Bleach'i 1989 yılında yayınladıklarında büyük şirketlerin ilgisini çekmişti. Böylece Nirvana Geffen Records ile 1990 yılında anlaşma imzaladı. 1991 eylülünde Nirvana ünlü albümü Nevermind'ı yayınladı. Bu albümün en fazla yine Geffen'in yayınladığı Sonic Youth'un Goo albümü kadar bir başarı kazanması bekleniyordu. Albümden yayınlanan ilk single "Smells Like Teen Spirit" grunge fenomeninin ateşleyicisi oldu. Şarkının MTV'de sürekli çalınması sayesinde Nevermind 1991 yılının sonuna kadar 400,000 sattı.[30] 1992 yılının Ocağında Nevermind Billboard 200 listesinin tepesinde olan Michael Jackson'nın Dangerous albümünü yerinden ederek 1 numaraya çıktı. Nevermind 1999 yılında Recording Industry Association of America (RIAA) tarafından elmas plakla ödüllendirildi.[31]

Nevermind'ın başarısı müzik endüstrisini şaşırttı. Nevermind sadece grunge'ı popülerleştirmedi aynı zamanda kültürel ve ticari olarak alternatif rockın varolabilmesini sağladı.[32]

Michael Azerrad Nevermind'ı müzik piyasasını domine eden glam metalin popülaritesini kaybettiren, kültürel olarak dönemin ruhunu yakalayan bir dönüm noktası olarak addeder.[33] Grunge, ne kadar radikal olup olmadığına bakmaksızın sayıca az bir kitleye hitap eden müzikal türlerin toplumun bir bileşeni olabileceğini, ana akımla ortak olup kendi pazarlarını oluştabileceklerini kanıtlamıştır.[34] Diğer grunge gruplarıda sonradan Nirvana'nın başarısına ulaştılar. Eski Mother Love Bone elemanlarından Jeff Ament ve Stone Gossard'un bulunduğu Pearl Jam Nevermind'tan bir ay önce ağustos 1991 de Ten albümlerini çıkardı fakat albüm satışları ancak bir yıl sonra artış gösterdi.1992 yılının ikici yarısında Ten büyük başarı kazandı altın plakla ödüllendirildi ve Billboard listesinde iki numaraya yükseldi.[35] RIAA tarafından 13 platinyum sertifikası aldı.[36]

Soundgarden'nın Badmotorfinger, Alice in Chains'in Dirt, Pearl Jam ve Soundgarden elemanlarından oluşan Temple of The Dog'un aynı isimli albümleri 1992 yılının en çok satan albümleri arasındadır.[37] Grunge gruplarının bu başarılarından sonra Rolling Stone dergisi Seattle'a "yeni Liverpool" yakıştırması yapmıştır.[38] Bu dönemde büyük plak şirketleri kaydeğer grunge gruplarıyla anlaşma imzaladı.[39] Cameron Crowe'un 1992 tarihli Singles filmi grunge'ın önemli temsilcilerinin bir araya geldiği bir film olmuştur. Hikâyesi Seattle'da geçen filmde Pearl Jam, Soundgarden ve Alice in Chains elemanlarına küçük roller verilmiştir. Film 1991 yılında çekilmesine rağmen grunge'ın popülerleştiği yıl olan 1992 yılında vizyona girmiştir.[38]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2014. 
  2. ^ Ramball, Paul (April 1, 1978) "he American Midwest: Akron and Cleveland--Exploring alternative hives of industry in Akron, City of Rubber, and Cleveland, City of Steel,". NME.
  3. ^ Humphrey, Clark. Loser: The Real Seattle Music Story. New York: Harry N. Abrams, 1999. ISBN 1-929069-24-3, p. 63.
  4. ^ True, Everett (20 January 2001). "No End in Sight: Mudhoney Is Alive and Well" 6 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Stranger. Retrieved 11 September 2009.
  5. ^ a b c d e f Pray, D., Helvey-Pray Productions (1996). Hype! Republic Pictures.
  6. ^ Ragland, Cathy (19 November 1993). "Powerful, Melodic Gorilla Rises Above A Sea Of Grunge". The Seattle Times.
  7. ^ Freind, Bill (29 January 2002). "Grunge". St. James Encyclopedia of Pop Culture. Archived from the original 28 Haziran 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi on 28 Jun 2012. Retrieved 29 September 2013.
  8. ^ Marin, Rick. "Grunge: A Success Story". The New York Times. 15 November 1992.
  9. ^ Marsh, Dave. "LIVE THROUGH THIS....". Rock & Rap Archives 124.
  10. ^ Aston, Martin. "Freak Scene". Q: Nirvana and the Story of Grunge. December 2005. p. 12.
  11. ^ Wall, Mick. "Northwest Passage". Q: Nirvana and the Story of Grunge. December 2005. p. 9.
  12. ^ Wall, Mick. "Northwest Passage". Q: Nirvana and the Story of Grunge. December 2005. p. 8.
  13. ^ Gina Misiroglu. American Countercultures: An Encyclopedia of Nonconformists, Alternative Lifestyles, and Radical Ideas in U.S. History. Routledge, 2015. p. 343
  14. ^ Everley, Dave. "Daydream Nation". Q: Nirvana and the Story of Grunge. December 2005. p. 39.
  15. ^ Fricke, David. "Kurt Cobain: The Rolling Stone Interview". Rolling Stone. 27 January 1994.
  16. ^ Guitar World (1998). Guitar World Presents Nirvana and the Grunge Revolution. Milwaukee: Hal Leonard Corporation. pp. 170–1. 6 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-79359006-X. ISBN 978-0-79359006-3.
  17. ^ Heylin, p. 601.
  18. ^ Gulla, Bob, The Greenwood Encyclopedia of Rock History: The grunge and post-grunge years, 1991-2005, Greenwood Press, 2006, p. 231.
  19. ^ Brannigan, Paul. "Outshined". Q: Nirvana and the Story of Grunge. December 2005. p. 102.
  20. ^ Guitar World (1998). "Seattle Reign. The Rise and Fall of Seattle Grunge. By Jon Wiederhorn (pp. 1-12)". Guitar World Presents Nirvana and the Grunge Revolution. "Quote."
  21. ^ Azerrad, Michael. Our Band Could Be Your Life: Scenes from the American Indie Underground, 1981-1991. Boston: Little, Brown and Company, 2001. ISBN 0-316-78753-1, p. 419.
  22. ^ Azerrad (2001), p. 418.
  23. ^ Azerrad (2001), p. 439.
  24. ^ Hennesy, Kate (11 August 2013)."Cosmic Psychos: Uber-blokes punked, pumped and primed" 4 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Sydney Morning Herald. Retrieved October 8, 2015.
  25. ^ Rowe, Zan (26 September 2008)."Jonathan Poneman from Sub-Pop takes five with the albums he wishes he'd released..." 26 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Mornings with Zan. Retrieved 8 October 2015.
  26. ^ McNair, James. "Rust Never Sleeps - Neil Young". Q: Nirvana and the Story of Grunge. Aralık 2005. s. 36.
  27. ^ "This is the most important band in America? 27 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Entertainment Weekly. 3 Aralık1993.
  28. ^ Azerrad, Michael. Bizim Grubumuz Senin hayatın olabilir: Amerikan Alt-Kültüründen sahneler 1981-1991. (İngilizce) 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Boston: Little, Brown and Company, 2001. ISBN 0-316-78753-1, sy. 419.
  29. ^ Azerrad (2001), sy. 449
  30. ^ Lyons, sy. 120
  31. ^ "American album certifications – Nirvana – Nevermind" 17 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Recording Industry Association of America.
  32. ^ Olsen, Eric (9 Nisan 2004). "1 0 years later, Cobain lives on in his music". MSNBC.com 28 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi...com linki
  33. ^ Azerrad (1994), sy. 229-30.
  34. ^ Swanson, Carl (Şubat 3, 2013). Hala 1993 yılında mıyız 8 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.?" 8 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. New York Magazine. Şubat 26, 2013.
  35. ^ Pearlman, Nina. "Black Days". Guitar World. Aralık 2002.
  36. ^ "American album certifications – Pearl Jam – Ten" 18 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Recording Industry Association of America.
  37. ^ Lyons, sy. 136.
  38. ^ a b Marin, Rick (Kasım 15, 1992)."Grunge: A Success Story" 8 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The New York Times.
  39. ^ Azerrad (2001), sy. 452–53.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Grunge&oldid=33898984" sayfasından alınmıştır