Belize
Belize (İngilizce: Belize), Orta Amerika'nın kuzeydoğu kıyısında bir Karayip ülkesidir. Kuzeyinde Meksika, batı ve güneyinde Guatemala, doğusunda ise Karayip Denizi yer almaktadır. Yüzölçümü 22.970 km² ve nüfusu 2020 verilerine göre 419.199'dur.[1] Ülke toprakları doğu-batı ekseninde 110 km, kuzey-güney ekseninde ise 290 km uzunluğundadır. Orta Amerika'nın en düşük nüfusa ve nüfus yoğunluğuna sahip ülkesidir.[6] Buna karşın yıllık %1,87'lik nüfus büyüme hızı Belize'yi Batı Yarımküre'nin en hızlı kalabalıklaşan ülkelerinden biri yapmaktadır.[7]
Belize | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| Başkent | Belmopan 17°15′K 88°46′B / 17.250°K 88.767°B | ||||||
| En büyük şehir | Belize City | ||||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce | ||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | İspanyolca, Garifuna, Maya, Plautdietsch | ||||||
| Etnik gruplar | Mestizo | ||||||
| Demonim | Belizeli | ||||||
| Hükûmet | Parlamenter demokrasi | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 23201 km2 (150.) | ||||||
• Su (%) | 0,7 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2020 tahminî | 419.199[1] (176..) | ||||||
• 2010 sayımı | 324.528[2] | ||||||
• Yoğunluk | 17,79/km2 (169.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 2,373 milyar $[3] (171.) | ||||||
• Kişi başına | 5.695 $[3] (128..) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 1,556 milyar $[3] (174.) | ||||||
• Kişi başına | 3.734 $[3] (112.) | ||||||
| Gini (2013) | 53.1[4] yüksek | ||||||
| İGE (2019) |  0.716[5]yüksek · 110. | ||||||
| Para birimi | Belize doları (BZD) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC-6 | ||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||
| Telefon kodu | 501 | ||||||
| İnternet alan adı | .bz | ||||||
MÖ 1500 ile MS 300 yılları arasında Belize toprakları Maya Uygarlığı'nın yayılışına şahitlik etti. Maya hakimiyeti 1200'lere kadar sürdü.[8] Avrupa'yla ilk temas 1492'de Kristof Kolomb'un Honduras Körfezi seferi ile gerçekleşti.[8] Avrupalıların bölgeyi keşfi 1638'de Britanyalıların bölgeye yerleşmeleriyle başladı. Belize, Britanya'nın kazandığı 1798 St. George's Caye Savaşı'na dek Britanya ve İspanya arasında ihtilaf konusu oldu.[9] 1840'da Britanya Hondurası ismiyle koloni haline getirildi, 1862'de de taç kolonisi ilan edildi. Ülke Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını 1981'de kazanmıştır.
Belize tarihî zenginlikleri nedeniyle farklı dil ve kültür özelliklerini barındıran karmaşık bir topluma sahiptir. Orta Amerika'da resmi dili İngilizce olan tek ülkedir, bu dil temelli Belize Kreolü halkın üçte biri kadarı tarafından konuşulur ve ulusal dil olarak benimsenmiştir. Nüfusun yarıdan fazlası çokdilli olup İspanyolca en yaygın ikinci dildir. Belize iki milli günün kutlandığı Eylül Şenlikleri, ülke kıyıları boyunca uzanan mercan resifi ve Punta müziği ile tanınmaktadır.[10][11]
Belize'nin karasal ve sucul tür zenginliği ile ekosistem çeşitliliği Orta Amerika Biyolojik Koridoru'nda küresel öneme sahiptir.[12] Ülke hem Orta Amerika hem de Karayip ülkesi olarak değerlendirilir ve her iki bölgeyle de güçlü bağları bulunmaktadır.[13] Karayipler Topluluğu (CARICOM), Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu (CELAC) ve Orta Amerika Entegrasyon Sistemi (SICA) üyesidir. Ayrıca Orta Amerika'daki tek İngiliz Milletler Topluluğu bölgesidir: Belize Kralı ve devlet başkanı kabul edilen III. Charles, Belize genel valisi tarafından (günümüzde Froyla Tzalam) temsil edilmektedir.
Tarihçe
değiştirİlk zamanlar Maya topraklarının bir parçası olan Belize'ye Amerika'nın keşfinden sonra 1500'lerde ilk yerleşen İspanyollardır.
1600'lü yılların ortasında İngilizler yerleşmişler ve tabii kaynaklarını Avrupa'ya taşıdıkları gibi Afrika'dan insanları getirerek köle olarak kullanmışlardır. 1860 senesinde tamamen İngilizlerin sömürgesi olan Belize, Britanya Hondurası olarak biliniyordu.
1964 senesinde içişlerinde bağımsızlık kazanan Belize, 1980'de Birleşmiş Milletler Teşkilatının denetimi altında yapılacak bir referandumla kendi yönetim şeklini seçme şansına sahip oldu. Yapılan referandum neticesinde 21 Eylül 1981 tarihinde tam bağımsızlığını ilan etti. Guatemala buna karşı çıktı ve Belize üzerinde hak iddia etti. Bunun üzerine, Guatemala tehdidine karşı ülkenin savunması İngilizlere verildi. 1984'te İngiliz birliklerinin çoğu ülkeden çekildi.
Coğrafya
değiştirKüçük bir ülke olan Belize'nin fizikî yapısı, genel olarak iki bölüme ayrılır: Kuzeyde ovalık bölge ve güneyde dağlık ve ormanlarla kaplı bir bölge vardır. Doğusunu çevreleyen Karayip Denizinin kıyı kesimleri mercan adacıklarıyla çevrilidir. Kuzeydeki verimli alüvyon ovaları, memleketin en büyük ve önemli akarsuyu olan Belize Nehri ve kolları olan küçük derecikler tarafından sulanır. Kuzeydeki ovalar alçak ve bazı bölümleri bataklıklarla kaplıdır. Güneydeki Maya dağlarındaki en yüksek yer 1122 m yükseklikte Victoria tepesidir. Kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe dağların yüksekliği azalır. Önemli bir göle sahip olmayan ülkede herhangi bir yayla mevcut değildir.
Belize'de tropikal bir iklim hâkimdir. Senelik sıcaklık 12 oC ile 33oC arasında değişir. Senenin en sıcak ayları Şubat ve Mart aylarıdır. Bol yağış alan ülkenin bölgelere göre yağış dağılımı oldukça farklıdır. Meksika'ya yakın olan bölgelerde senelik yağış ortalaması 2000 mm iken, güney bölgelerinde bu ortalama 4500 milimetreyi bulur. Genellikle, Kasım aylarında meydana gelen fırtınalar ve kasırgalar ülkede büyük hasarlar meydana getirirler. Bu fırtınaların meydana getirdiği hasar sebebiyle daha önceleri Belize City'de olan başşehir, 1961 senesinden sonra iç kısımlardaki Belmopán'a nakledildi.
Tabii kaynaklar bakımından zengin değildir. Özellikle güneydeki dağlık kesim gür ormanlarla kaplıdır. İç kısımlara gidildikçe gür ormanlar yerini savanlara bırakır. Ülkedeki bu gür tropik ormanlarda puma, jaguar, timsah, maymun, çeşitli tropik bölgelere has kuşlar ve hayvanlar yaşar. Belize'de maden mevcut değildir.
Nüfus, sosyal ve siyasî hayat
değiştirÜlkede nüfusun çoğunluğunu Afrika asıllı siyahlar oluşturmaktadır. Ülkenin batı ve kuzey kesimlerinde yerlilerle İspanyolların karışımı olan melezler yaşar. Güney kesimlerinde ise, Maya soyundan gelen halk çoğunluktadır. Kendilerine has kültür ve geleneklerini kaybetmemiş olan bu Maya asıllı yerli halk ayrı bir lisan kullanmaktadırlar. Halkın çoğunluğu ise Kreolce denen İngilizce kökenli bir dil kullanmaktadırlar. Halkın büyük bir kısmı Katolik olup, Protestanlar ve Anglikanlar da vardır. Az sayıda Müslüman da bulunmaktadır. Halkın çoğu sahil kenarlarında yaşar.
6 ile 14 yaş arası öğrenimin mecburi olduğu Belize'de orta öğrenim yapan oldukça azdır. Okuma-yazma oranının %93 olduğu ülkede, Belize City ve Corozal'da yükseköğrenim yapmak mümkündür. Birkaç tane haftalık gazetesi bulunan ülkede günlük gazete ve TV istasyonu bulunmamaktadır. Liman şehri olan ülkenin en büyük şehri Belize City dışındaki şehirleri büyük kasaba niteliğindedir. Yolların kenarlarında yapılan evlerde yaşayanlar küçümsenemeyecek çoğunluktadır.
Parlamenter bir rejimle idare edilen ülkede parlamentoda çoğunluğu sağlayan partinin başkanı başbakan olarak ülkeyi yönetir. Ülke tam bağımsızlığını kazanmasına rağmen İngiliz Milletler Topluluğu üyesidir. Ülkedeki siyasi partiler PUP (1954) ve UDP (1974).
Ekonomi
değiştirEkonomisi tarıma dayalı olan ülkede, ziraat, kuzeydeki ovalarda şekerkamışı ekimi şeklinde yapılmaktadır. Portakal, muz, greyfurt yetiştirilmektedir. Ormanlardan elde edilen kereste, çiklet imalatında kullanılan Manilkara zapota ağacı zamkı, tekstil boyacılığında kullanılan bakkam ağacından elde edilen boya, şekerkamışı ve şeker ülkenin başlıca ihraç mallarıdır. Gıda sanayi, kereste sanayi ve giyim diğer faaliyetlerdir. Ülkedeki Çinliler ticarette önemli paya sahiptir.
2872 km'lik bir karayolu ağına sahip olan ülkede, uluslararası bir havaalanı bulunmaktadır. Ülkede 1 Amerikan doları 2 Belize dolarına eşittir. 2000 yılı ihracatı 194 milyon dolar, ithalatı ise 750 milyon dolardır.
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Population and Population Density 2010, Postcensal estimates". Statistical Institute of Belize. 23 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.
- ^ "Belize Population and Housing Census 2010: Country Report" (PDF). Statistical Institute of Belize. 2013. 27 January 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2014.
- ^ a b c d "Belize". International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Income Gini coefficient". United Nations Development Programme. 10 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2019.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "World Population Prospects: The 2008 Revision Population Database". United Nations. March 11, 2009. 19 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2010.
- ^ "Belize - The World Factbook". www.cia.gov. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ a b Byrd Downey, Cristopher (22 Mayıs 2012). Stede Bonnet: Charleston's Gentleman Pirate. The History Press. s. 44. ISBN 978-1609495404. Erişim tarihi: 25 Mart 2016.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Woodard, Colin. "A Blackbeard mystery solved". Republic of Pirates Blog. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2016.
- ^ Ryan, Jennifer (1995). "The Garifuna and Creole culture of Belize explosion of punta rock". Will Straw; Stacey Johnson; Rebecca Sullivan; Paul Friedlander; Gary Kennedy (Ed.). Popular Music: Style and Identity. ss. 243-248. ISBN 978-0771704598.
- ^ "Reid between the lines". Belize Times. 27 January 2012. 10 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Ecosystem Mapping.zip". 7 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2012.
- ^ "CARICOM – Member Country Profile – BELIZE". www.caricom.org. CARICOM. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.