Mehter: Revizyonlar arasındaki fark

[[Dosya:Mehterhane.jpg|thumbküçükresim|260px|Mehter takımı, Müşir Arif Paşa Osmanlı Kıyafetleri Albümü, 1839]]

[[Dosya:Mehter.ogg|sağ|küçükresim|EskiBir Ordumehter Marşımarşı]]

[[Dünya]]nın en eski askerî [[bando]]larından birisidir. Yalnız üflemeli ve vurmalı çalgılardan oluşur. Savaşta ordunun yürüyüş ritmini belirleme, askerleri savaşa yüreklendirme; barış zamanlarında ise saati duyurma, devlet töreni, eğlence gibi farklı işlevleri yerine getirmiş ve Osmanlı Devleti'nin sembolü olmuştur.

Günümüzde Türkiye'de Askeri Müze Mehter Takımı'nın yanı sıra belediyelerin, polis teşkilatının, liseler ve ilköğretim okullarının bünyesinde yer alan mehter takımları ile düğün-sünnet törenleri, kutlama, açılış gibi etkinliklerde görev alan ticari amaçlı kurulmuş mehter takımları mevcuttur.<ref name=":0">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/33255/338653|başlık=Yirminci Yüzyılda Kültürel Bellek ve Geleneğin Yeniden İhyası Bağlamında Mehterhâne-i Hâkânî|tarih=7 Ocak 2018|sayı=65|sayfalar=317-336|çalışma=Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi|cilt=17|ad=Erhan|soyadı=Teki̇nTekin|issn=1304-0278|doi=10.17755/esosder.338653|ad2=Nilgün|soyadı2=Doğrusöz|erişim-tarihi=25 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240125165116/https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/33255/338653|arşivtarihi=25 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref>

Farsçada "en büyük", "daha büyük" anlamına gelen "mihter" kelimesinin Türkçeleşmiş halidir. Çoğulu olarak "mehterân" kelimesi Türkçe'yeTürkçeye yerleşmiştir.

Kelime, "mihter" veya "mihtar" şeklinde bazı İslam devletlerinde, Memlüklerde ve Türkistan’da, "saray teşkilatında görevli memur veya vezir" anlamında kullanılmıştır.<ref name=":1">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/382782|başlık=Osmanlı Dönemi Mehteran-ı Tabl-i Alem Teşkilatına Genel Bir Bakış|tarih=1 Mayıs 2014|sayı=42|sayfalar=0-0|çalışma=Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi|ad=Yüksel|soyadı=Pi̇rgonPirgon|issn=1694-528X|erişim-tarihi=25 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230402065542/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/382782|arşivtarihi=2 Nisan 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

Mehter müziği açık havada icra edildiğinden, mehter takımı yalnız nefesli ve vurmalı çalgılardan oluşur. Takımın çekirdeğini [[davul]]-[[zurna]] çalgıları oluşturur.

Takımda kaç çift davul-zurna varsa, o kadar "katlı" olduğu ifade edilir. Örneğin bir mehter takımı 16 katlı ise o takımda 16'şar davul ile zurna vardır, [[Borazan|boru]], [[Nakkare|nakkâre]], [[Zil (çalgı)|zil]] ve [[kös]] sayısı ise değişik sayıda olabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGk4cM9nyhydoHB0Rcp42rqEPsZ5YRPSpAM3X3BhzCtG8 | başlık = W. A. Mozart'ın eserlerinde mehter müziği etkisi | tarih = 2011 | çalışma = Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi | ad = Deniz | soyadı = Demirci | arşivurl = https://web.archive.org/web/20240125165117/https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGk4cM9nyhydoHB0Rcp42rqEPsZ5YRPSpAM3X3BhzCtG8 | arşivtarihi = 25 Ocak 2024}}</ref>

Savaşlarda düşmanı korkutmak, kendi askerlerini ise cesaretlendirmek için müziğin kullanımı, tüm eski toplumlarda mevcut bir uygulamadır. Örneğin, [[Hintler]] ve [[Partlar]] düşmanlarını büyük davullar çalarak ürkütmüş; [[Antik Yunanistan|Eski Yunanlılar]] [[borazan]] ve [[lavta]] kullanmış; [[Araplar]] [[def]] çalıp kahramanlık şiirleri okuyan [[Muganniye|muganniyelerdenmuganniye]]lerden faydalanmıştır.<ref name=":2">{{Web kaynağı|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/mehter|başlık=MEHTER|erişimtarihi=25 Ocak 2024|dil=Türkçe|çalışma=TDV İslâm Ansiklopedisi|ad=Nuri|soyadı=Özcan|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240125165116/https://islamansiklopedisi.org.tr/mehter|arşivtarihi=25 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref> İlk Türk vedevleti İslamolan devletlerinde[[Büyük "t''ablhâne'',Hun Devleti]]''nakkārehâne'',nde ''nevbethane''de ya"tuğ da”takımı" gibidenilen terimlerlebir anılanmüzik bandotopluluğu takımlarıkurularak yersavaşlarda almıştır.kulakları sağır edercesine çalınan davul sesleri ile düşmanın ürkmesi sağlanmıştır.

MehterOsmanlı teşkilatınınDevlet'nde yapılanmasımehter veteşkilatının olgunlaşması, 14. yüzyılda [[I. Murad]] döneminde [[yeniçeri]] ocağının kurulması ile gerçekleşmiştirgerçekleşti. Bu devirde mehter teşkilatı, yeniçerilere yardımcı nitelikte bir askeri kurum haline dönüşmüştür.<ref name=":1" /> Bazı kaynaklarda mehterhanenin [[Çandarlı Kara Halil Paşa]]'nın tavsiyesiyle bir ocak hâlinde kurulduğu söylenir. {{kaynak belirt}}. Kuruluş yılını 1362 veya 1365 olarak gösteren kaynaklar mevcuttur.

Başta padişah olmak üzere birçok devlet erkânı, kıdemlerine göre mehter takımı bulundurmaktaydı. Padişah mehterine ''Mehterhâne-i Hâkânî'' veya ''Mehterhâne-i Hümâyun denirdi''. Padişah mehterleri önceleri dokuz, daha sonra on iki katlı olarak düzenlenmiştir.<ref name=":1" />

[[II. Mehmed|II. Mehmed,]], İstanbul'un fethinde mehteri çok etkin bir şekilde kullanmış, saldırı emirlerini mehterin çaldığı "ceng harbi" ile vermişti. <ref name=":1" /> Fetihten sonra devlet teşkilatı düzenlenirken mehteran-ı tabl-ı alem'in yapısı da şekillendi; mehter takımlarınının sayısı II. Mehmed devrinde arttı. Mehter takımları İstanbul’un çeşitli semtlerine, gözetleme kulelerine, hisarlara yerleştirildi. Serhad bölgelerinde de mehterhane birlikleri kuruldu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-turleri/askeri-muzik-bir-guc-ve-icra-gosterisi-olarak-mehter|başlık=BİR GÜÇ VE İCRA GÖSTERİSİ OLARAK MEHTER|erişimtarihi=2024-01-27 Ocak 2024|çalışma=www.turkishmusicportal.org|ad=Eugenia|soyadı=Popescu|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200205092145/http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-turleri/askeri-muzik-bir-guc-ve-icra-gosterisi-olarak-mehter|arşivtarihi=5 Şubat 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

Dönemin şartlarına artık uymayan yeniçeri ocakları [[II. Mahmud]] devrinde [[Vaka-i Hayriye]] olarak adlandırılan olay ile kapandığında mehteran bölüğü de kapatıldı. Çünkü mehter bölüğü de yeniçeri ocakları gibi eski askerî geleneğin bir temsilcisi olarak görülmekteydi. Bu sırada, birçok mehter marşının notası imha edildi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://parlakjurnal.com/mehter-marslari-ve-gercek/|başlık=Mehter Marşları ve Gerçek, Parlak Jurnal İnternet Dergisi|erişimtarihi=15 Haziran 2020|arşivtarihi=17 Ağustos 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170817102157/https://parlakjurnal.com/mehter-marslari-ve-gercek/|tarih=|ölüurl=evet|çalışma=|yayıncı=}}</ref>

[[Dosya:Mehter_1917.jpg|thumbküçükresim|260px|1917'de bir törende mehter takımı]]

Osmanlı'da [[İkinci Meşrutiyet|II. Meşrutiyet']]<nowiki/>in ilan edildiği 10 Temmuz günü, 1909'da millî bayram ilan edilmiş; 1910'dan itibaren İstanbul’un fetih kutlamaları, 1913'ten itibaren ''Yevm-i İstiklâl-i Osmanî'' (Osmanlı İstiklal Günü) kutlamaları yapılmaya başlamış ve bu kutlamlarda yeniçeri kıyafetleri giymiş mankenler yer almıştı. Bu uygulamalar ve icat edilen millî bayramlar, mehter takımının canlandırılmasına etkili oldu. <ref name=":0" />

1911'de Türkçülük düşüncesine sahip [[Celâl Esat Arseven|Celal Esad]], 1911'de "Türk Musîkîsi ve Yeniçeri “mehter” Mûzikâsı Hakkında Mütâlaat” başlıklı bir kitapçık yayınlayarak; mehter müziğinin Doğu müziklerine benzetilen Türk müziğinden farklı, öz Türk müziği olduğunu iddia etti. 29 Şubat 1911’de [[Tepebaşı Tiyatrosu]]’nda bu müziğin icra edildiği bir konser düzenledi.<ref name=":0" />

Celal Esad'ın bu girişiminden sonra İstanbul'daki [[Askerî Müze (İstanbul)|Askeri Müze]]'nin müdürü [[Ahmed Muhtar Paşa|Ahmet Muhtar Paşa]] yeniçeri mehter takımını devlet eliyle şekillendirmek için çalışmalar yürüttü. Celal Esad'ın düzenlediği konserde görev alan icracılar, Askeri Müze bünyesine alındı ve 1914 yılında Mehterhâne-i Hâkânî adıyla yeni bir mehter takımı kuruldu. Mehterhâne-i Hâkânî'nin mehterbaşılığına Eyyubi Ali Rıza Bey (Şengel) getirildi; haftada iki gün konser vermeye başladı.<ref name=":0" />

Kurulan bu yeni takım, içerdiği çalgıların yer ve sayıları, tören vaziyetleri, kıyfetleri bakımından 1826 öncesindeki otantik takımdan farklı idi. Kuruluşunan sonra mehter takımın tören şekilleri, kıyafet ve çalgı sayılarında sürekli değişimler oldu. İsmail Hakkı Bey, Hoca Kazım Uz ve mehterbaşı Eyyubi Ali Rıza Bey, besteleri ile mehter repertuvarını zenginleştirmeye çalıştı. Yeni mehter takımının repertuvarı günün kültürel ve siyasi yapısına uygun biçimde oluşturuldu.

Birçok kaynakta Askeri Müze'deki Mehterhâne-i Hâkânî'nin, "aslına uygun olmadığı" gerekçesiyle 1935 yılında dönemin Milli Savunma Bakanı [[Zekai Apaydın]] tarafından kaldırıldığı bilgisi yer almaktadır. Kimilerine göre kapatılma nedeni "padişahlığın alameti” olarak görülmesi idi. Erhan Tekin'in 2018'de yayımlanan bir makalesine göre bu kuruma 1935 öncesinde hatta Cumhuriyetin ilk yıllarında son verilmiştir; 1935 yılında kapatıldığına dair her hangiherhangi bir belgeye rastlanmamaktadır.<ref name=":0" />

[[Dosya:Vraagteken_vlucht_Lockheed_Electra_naar_Istanbul,_Bestanddeelnr_910-7809.jpg|thumbküçükresim|260px|29 Ekim 1959'da bir geçit törenitöreninde mehter takımının geçişi.]]

Askeri Müze Mehter Takımı, 2 Mart 1952'de iki katlı olarak kuruldu. 1953 yılında altı katlı oldu; 29 Mayıs 1953’te düzenlenen İstanbul’un fethinin 500. yılı kutlama törenlerine katıldı ve büyük beğeni kazandı.<ref name=":2" /> Takım, 1968'de dokuz katlı olmuştur; kurulduğu günden itibaren bir tarihî müzik topluluğu niteliğini sürdürmektedir.<ref name=":0" />

1980 öncesinde Türkiye'nin değişik yerlerinde ''Bursa mehteri,'' ''İnegöl mehteri'', ''Eskişehir mehteri'' gibi topluluklar, hatta "çocuk mehter takımlan kurulmuştur. Bu mehter takımları 1980 sonrası bir başbakanlık genelgesi ile kapatıldı.<ref name=":0" />

Günümüzde birçok belediye, resmî kurum ve okullar mehter takımları kurmakta, düğün-sünnet törenleri, kutlama, açılış gibi etkinliklerde ticari amaçlı mehter takımları gösteri yapmaktadır.<ref name=":0" />

[[II. Viyana Kuşatması]] sırasında şehrin etrafındaetrafındaki çeşitli yerlerde sürekli nevbet vuran mehter takımları, halkViyana halkı üzerinde çok etkili olmuştu. Bu etki sonucu 18. yüzyılda bazı mehter çalgıları veya benzerlerinin batı orkestralarına dahil edildi ve besteciler Osmanlı askerî mûsikisinimüziğini hatırlatacak ritim ve nağme düzeni içinde eserler verdi. <ref name=":2" />

Mehter müziğinin etkisinde kalarak ''alla turca'' ("Türk tarzı") denilen motifler kullanan bestecilerin bazıları, [[Wolfgang Amadeus Mozart]], [[Ludwig van Beethoven]] ve [[Georges Bizet]]'dir. Mozart'ın "[[Türk Marşı]]" Bizet'nin ''L'Arlésienne Süiti''<nowiki/>', Beethoven'ın ''[[9. Senfoni (Beethoven)|9. Senfoni]]''<nowiki>'</nowiki>sinin 4. bölümünün kısımları Batı müziğindeki mehter müziği etkisinin örnekleridir.

1826 öncesinde mehter takımı, Anadolu'da doğmuş bir tarikat olan [[Bektaşîlik|Bektaşilik]] &nbsp;akidelerine bağlı olarak etkinliklerde bulunan bir birlikti; Bektaşi şairlerin deyişlerini seslendirirdi. Mehter müziğinin yeniçeri ocağına takdiminde [[Hacı Bektaş-ı Veli|Hacı Bektaşi Veli]]’nin rolünün olması; mehter takımlarının eğitiminde Bektaşi dervişlerinin rol almaları; savaşlardan önce, mehter birliklerinin "gülbank" denilen; [[Ali]]'yi ve Hacı Bektaşı Veli’yi yardıma çağıran dualar okuması, Bektaşi tarikatı ile mehter birliklerini ilişkilendiren unsurlardandır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/71952/1157565|başlık=BİR BEKTAŞİ BABASININ TEREKESİ: HAYDAR BABA İBNİ HALİL BİN ABDULLAH|tarih=2014-09-30 Eylül 2014|sayı=71|dil=trTürkçe|sayfalar=127–146127-146|çalışma=Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi|ad=Zeynel|soyadı=Özlü|issn=1306-8253|erişim-tarihi=27 Ocak 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240127152551/https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/71952/1157565|arşivtarihi=27 Ocak 2024|ölüurl=hayır}}</ref>

{{kaynakça|30emKaynakça}}