Demokrasya: Pagkakaiba sa mga binago
Nilalaman na inalis Nilalaman na idinagdag
No edit summary |
Tagasalinero (usapan | ambag) Inihalintulad sa bersyong Ingles (Hindi pa tapos ang pagsasalinwika). |
||
| Linya 1: | Linya 1: | ||
{{short description|Sistema ng pamahalaan mula at para sa mga tao}} |
|||
<!--:''Tungkol ang artikulong ito sa demokrasiya sa pangkalahatan at iba't ibang anyo nito. Para espesyalisado at ibang karaniwang mga gamit ng kataga, tingnan, tingnan [[Demokrasya (paglilinaw)]].''--> |
<!--:''Tungkol ang artikulong ito sa demokrasiya sa pangkalahatan at iba't ibang anyo nito. Para espesyalisado at ibang karaniwang mga gamit ng kataga, tingnan, tingnan [[Demokrasya (paglilinaw)]].''--> |
||
Ang '''demokrasya''' ({{lang-gr|δημοκρατία}}, ''dēmokratiā'', mula sa ''dēmos'' 'mga tao' at ''kratos'' 'pamamahalaan') ay isang uri ng [[Pamahalaan|pamamahala]] kung saan may [[awtoridad]] [[Mga tao|ang mga tao]] upang piliin ang kanilang namamahalang [[Batas|lehislasyon]]. Kung sinu-sino ang mga tao at kung paano hinahati ang awtoridad ang mga pangunahing suliranin para sa teorya, pagsusulong, at [[saligang batas]] ng demokrasya. Kabilang sa pundasyon ng mga suliraning ito ang [[freedom of assembly|kalayaang magtipon-tipon]] at [[Kalayaan sa pananalita|magsalita]], [[Social exclusion#Social inclusion|inklusibidad]] at [[political equality|pagkakapantay-pantay]], [[pagkamamamayan]], [[consent of the governed|pahintulot]], [[voting rights|pagboboto]], [[right to life|karapatang mabuhay]] at [[minority rights|mga karapatan ng minorya]]. |
|||
Ang '''demokrasya''', sa literal na kahulugan, ay ang pamamahala ng [[mga tao]] (mula sa [[wikang Griyego|Griyego]]: dala ang ekonimiya ng, "mga tao," at kaso, "pinag-arian"). Nasa gitna ng iba't ibang kahulugan ng demokrasya ang kaparaanan na ginagampanan ng pamamahala nito, at ang binubuo ng "mga tao", ngunit may mga kapakipakinabang na mga salungat ang magagawa sa mga [[oligarkiya]] at [[awtokrasya]], kung saan mataas na nakatuon ang kapangyarihang [[politika]]l at hindi nasasakop ng makahulugang pagpipigil ng mga tao. Samantalang ginagamit sa kadalasan ang katagang demokrasya sa konteksto ng isang pampolitika na [[estado]], ang mga prinsipyo na nailalapat din sa ibang bahagi ng pamamahala. |
|||
Sa pangkalahatan, mayroong dalawang uri ng demokrasya: tuwiran at kinatawan. Sa [[Direct democracy|tuwirang demokrasya]], [[Deliberate|pinag-uusapan]] at pinagpapasiyahan ng mga tao mismo ang [[Tagapagbatas|lehislatura]]. Sa [[Representative democracy|kinatawang demokrasya]], inihahalal ng mga tao ang mga kinatawan upang pag-usapan at pagpasiyahan ang lehislatura, tulad sa [[Parlamentong demokrasya|parlamentong]] o [[Presidential democracy|pampanguluhang demokrasya]]. Pinagsasama ng [[Liquid democracy|likidong demokrasya]] ang mga elemento nitong dalawang saligang uri. Gayunpaman, sa paglipas ng panahon, pinababago ang pangngalang "demokrasya" ng higit sa 3,500 pang-uri na nagmumungkahi na mayroon itong mga uri na nakaiiwas sa at nakaliligta ng dualidad na ito.<ref>{{Cite web|url=https://cloudstor.aarnet.edu.au/plus/s/WHxpUoQV7ifLLWA|title=Gagnon, Jean-Paul. 2020. "Democracy with Adjectives Database, at 3539 entries". Latest entry April 8. Provided by the Foundation for the Philosophy of Democracy and the University of Canberra. Hosted by Cloudstor / Aarnet / Instaclustr|access-date=15 April 2020}}</ref> |
|||
Ang pamahalaan ay isang demokrasya kapag ang kapangyarihang mamahala ay nasa kamay ng mga tao. Ang demokrasya ay tunay o tuwiran kapag ang mga tao ang namamahala sa kanilang sarili sa pamamagitan ng lantarang pagpapahayag ng kanilang saloobin. Isinasagawa nila ito sa maraming pagkilos o mga pagpupulong na pambayan. Di-tuwiran, kinatawan o republikano kapag ang mamamayan ay pinamamahalaan mga taong hinalal o pinili nila. Ang [[Switzerland]] ay may tuwirang demokrasya samantalang ang [[Pilipinas]] ay isang demokratikong kinakatawan ng mga halal ng bayan. Ang demokrasya ay nangangahulugan rin na nasa taong bayan ang kapangyarihan na ang pinahihiwatig ay nasa taong bayan ang kapangyarihang pumili ng magiging lider para sa isang lugar o sa bansa man . Ito ay isa rin sa mga uri ng ideolohiya kung saan nangangahulugang agham ng kaalaman o ideya. |
|||
Ang naging pinakakaraniwang kaparaanan sa pagpapasiya ng mga demokrasya ay [[majority rule|panuntunan ng karamihan]],<ref>{{Cite web|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/democracy|title=Definition of DEMOCRACY|website=www.merriam-webster.com|language=en|access-date=5 July 2018}}</ref><ref>Locke, John. ''Two Treatises on Government: a Translation into Modern English''. Quote: "There is no practical alternative to majority political rule – i.e., to taking the consent of the majority as the act of the whole and binding every individual. It would be next to impossible to obtain the consent of every individual before acting collectively ... No rational people could desire and constitute a society that had to dissolve straightaway because the majority was unable to make the final decision and the society was incapable of acting as one body."[https://books.google.co.uk/books?id=d_4BGe7-pFIC&pg=PR9&lpg=PR9&dq=%E2%80%9CThere+is+no+practical+alternative+to+majority+political+rule+%E2%80%93+i.e.,+to+taking+the+consent+of+the+majority+as+the+act+of+the+whole+and+binding+every+individual.%22#v=onepage&q=%E2%80%9CThere%20is%20no%20practical%20alternative%20to%20majority%20political%20rule%20%E2%80%93%20i.e.%2C%20to%20taking%20the%20consent%20of%20the%20majority%20as%20the%20act%20of%20the%20whole%20and%20binding%20every%20individual.%22&f=false Google Books].</ref> ngunit naging kasinghalaga rin ang mga ibang kaparaanan tulad ng [[supermajority|supermayorya]] at [[consensus democracy|pagkaisahan]]. Nagsisilbi ang mga ito sa napakahalagang layunin ng inklusibilidad at mas malawakang pagkalehitimo sa mga sensitibong paksa, na nagiging panimbang sa [[majoritarianism|mayoritarismo]], at sa gayon ay kadalasang nangingibabaw sa antas ng saligang batas. |
|||
== Talasanggunian == |
|||
[[Kategorya:Politika]] |
[[Kategorya:Politika]] |
||
[[Kategorya:Demokrasya]] |
[[Kategorya:Demokrasya]] |
||
<references /> |
|||
{{stub|Politika|Pamahalaan}} |
{{stub|Politika|Pamahalaan}} |
||
Pagbabago noong 09:09, 14 Hunyo 2020
Ang demokrasya (Griyego: δημοκρατία, dēmokratiā, mula sa dēmos 'mga tao' at kratos 'pamamahalaan') ay isang uri ng pamamahala kung saan may awtoridad ang mga tao upang piliin ang kanilang namamahalang lehislasyon. Kung sinu-sino ang mga tao at kung paano hinahati ang awtoridad ang mga pangunahing suliranin para sa teorya, pagsusulong, at saligang batas ng demokrasya. Kabilang sa pundasyon ng mga suliraning ito ang kalayaang magtipon-tipon at magsalita, inklusibidad at pagkakapantay-pantay, pagkamamamayan, pahintulot, pagboboto, karapatang mabuhay at mga karapatan ng minorya.
Sa pangkalahatan, mayroong dalawang uri ng demokrasya: tuwiran at kinatawan. Sa tuwirang demokrasya, pinag-uusapan at pinagpapasiyahan ng mga tao mismo ang lehislatura. Sa kinatawang demokrasya, inihahalal ng mga tao ang mga kinatawan upang pag-usapan at pagpasiyahan ang lehislatura, tulad sa parlamentong o pampanguluhang demokrasya. Pinagsasama ng likidong demokrasya ang mga elemento nitong dalawang saligang uri. Gayunpaman, sa paglipas ng panahon, pinababago ang pangngalang "demokrasya" ng higit sa 3,500 pang-uri na nagmumungkahi na mayroon itong mga uri na nakaiiwas sa at nakaliligta ng dualidad na ito.[1]
Ang naging pinakakaraniwang kaparaanan sa pagpapasiya ng mga demokrasya ay panuntunan ng karamihan,[2][3] ngunit naging kasinghalaga rin ang mga ibang kaparaanan tulad ng supermayorya at pagkaisahan. Nagsisilbi ang mga ito sa napakahalagang layunin ng inklusibilidad at mas malawakang pagkalehitimo sa mga sensitibong paksa, na nagiging panimbang sa mayoritarismo, at sa gayon ay kadalasang nangingibabaw sa antas ng saligang batas.
Talasanggunian
- ↑ "Gagnon, Jean-Paul. 2020. "Democracy with Adjectives Database, at 3539 entries". Latest entry April 8. Provided by the Foundation for the Philosophy of Democracy and the University of Canberra. Hosted by Cloudstor / Aarnet / Instaclustr". Nakuha noong 15 April 2020.
- ↑ "Definition of DEMOCRACY". www.merriam-webster.com (sa wikang Ingles). Nakuha noong 5 July 2018.
- ↑ Locke, John. Two Treatises on Government: a Translation into Modern English. Quote: "There is no practical alternative to majority political rule – i.e., to taking the consent of the majority as the act of the whole and binding every individual. It would be next to impossible to obtain the consent of every individual before acting collectively ... No rational people could desire and constitute a society that had to dissolve straightaway because the majority was unable to make the final decision and the society was incapable of acting as one body."Google Books.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Politika at Pamahalaan ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.