พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
ประธานสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ
ดำรงตำแหน่ง พ.ศ. 2499 – พ.ศ. 2500
ก่อนหน้า	รูเดซินโด ออร์เตกา
ถัดไป	เลสลี มันโร
ประธานสมัชชาแห่งชาติ
ดำรงตำแหน่ง 11 ธันวาคม – 23 ธันวาคม พ.ศ. 2516
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ก่อนหน้า	ศิริ สิริโยธิน (ในฐานะประธานรัฐสภา)
ถัดไป	หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช (ในฐานะประธานรัฐสภา)
รองนายกรัฐมนตรี
ดำรงตำแหน่ง 1 มกราคม – 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501 ดำรงตำแหน่งร่วมกับ จอมพลประภาส จารุเสถียร และสุกิจ นิมมานเหมินท์
นายกรัฐมนตรี	จอมพลถนอม กิตติขจร
ก่อนหน้า	ฟื้น รณนภากาศ ฤทธาคนี หลวงยุทธศาสตร์โกศล (ประยูร ยุทธศาสตร์โกศล)
ถัดไป	พระองค์เอง จอมพลถนอม กิตติขจร
ดำรงตำแหน่ง 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2502 – 7 มีนาคม พ.ศ. 2512 ดำรงตำแหน่งร่วมกับ ถนอม กิตติขจร และจอมพลประภาส จารุเสถียร
นายกรัฐมนตรี	จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ จอมพลถนอม กิตติขจร
ก่อนหน้า	พระองค์เอง ฟื้น รณนภากาศ ฤทธาคนี ประยูร ยุทธศาสตร์โกศล
ถัดไป	ประภาส จารุเสถียร พจน์ สารสิน
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
ดำรงตำแหน่ง 28 มีนาคม พ.ศ. 2495 – 20 ตุลาคม พ.ศ. 2501
นายกรัฐมนตรี	จอมพลป. พิบูลสงคราม พจน์ สารสิน จอมพลถนอม กิตติขจร
รัฐมนตรีช่วย	เขมชาติ บุณยรัตพันธุ์ รักษ์ ปันยารชุน วิสูตร อรรถยุกติ
ก่อนหน้า	นายวรการบัญชา (บุญเกิด สุตันตานนท์)
ถัดไป	ถนัด คอมันตร์
อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
ดำรงตำแหน่ง 19 ธันวาคม พ.ศ. 2506 – 31 มีนาคม พ.ศ. 2514
นายกสภา	หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล สุกิจ นิมมานเหมินท์
ก่อนหน้า	จอมพลถนอม กิตติขจร
ถัดไป	สัญญา ธรรมศักดิ์
ประสูติ	25 สิงหาคม พ.ศ. 2434 เมืองพระนคร ประเทศสยาม (ปัจจุบัน กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย)
สิ้นพระชนม์	5 กันยายน พ.ศ. 2519 (85 ปี) กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
พระชายา	หม่อมเจ้าพิบูลเบญจางค์ กิติยากร
หม่อม	พร้อยสุพิณ บุนนาค
พระนามเดิม หม่อมเจ้าวรรณไวทยากร
พระบุตร	หม่อมราชวงศ์วิบูลย์เกียรติ วรวรรณ หม่อมราชวงศ์วิวรรณ เศรษฐบุตร
ราชวงศ์	จักรี
ราชสกุล	วรวรรณ
พระบิดา	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
พระมารดา	หม่อมหลวงต่วนศรี มนตรีกุล
ศาสนา	เถรวาท
อาชีพ	ทหาร นักการเมือง นักวิชาการ
ลายพระอภิไธย
การศึกษา	โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย โรงเรียนราชวิทยาลัย มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด
ยศที่ได้รับการแต่งตั้ง
รับใช้	ไทย
แผนก/สังกัด	กองทัพบกไทย
ชั้นยศ	พลตรี

ศาสตราจารย์ พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ (25 สิงหาคม พ.ศ. 2434 - 5 กันยายน พ.ศ. 2519) อดีตรองนายกรัฐมนตรี อดีตประธานสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ และอดีตนายกราชบัณฑิตยสถาน รวมถึงเป็นผู้ร่วมสถาปนาสถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ หรือ นิด้า และทรงเสนอให้คณะรัฐมนตรีสมัยคณะราษฎรจัดตั้ง "โรงเรียนการเมืองชั้นสูง" (เป็นจุดเริ่มต้นแนวคิดการก่อตั้งมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง) พระปรีชาสามารถในด้านการทูตและการต่างประเทศเป็นที่ยอมรับในระดับโลก และทรงมีชื่อเสียงการบัญญัติศัพท์ในภาษาไทย ทั้งยังทรงเป็นผู้วางกฎเกณฑ์ในการบัญญัติศัพท์ภาษาต่างประเทศด้วยคำบาลีและสันสกฤต อาทิคำว่า รัฐธรรมนูญ ประชาธิปไตย วัฒนธรรม สื่อสารมวลชน นโยบาย ปฎิวัติ

พระประวัติและการศึกษา

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ เกิดเมื่อวันที่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2434 ที่ตำบลบ้านตะนาว อำเภอสำราญราษฎร์ จังหวัดพระนคร มีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าวรรณไวทยากร หรือ พระองค์วรรณ เป็นพระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ และ หม่อมหลวงต่วนศรี (มนตรีกุล) วรวรรณ

หม่อมเจ้าวรรณไวทยากร ทรงเริ่มศึกษาที่โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย และย้ายมาที่โรงเรียนราชวิทยาลัยสมัยบ้านสมเด็จเจ้าพระยาในปี พ.ศ. 2442 ต่อมาเมื่อเกิดโรคระบาด โรงเรียนปิดชั่วคราว จึงย้ายไปเรียนโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย 1 ปี (ที่จริงคือตามไปใช้สถานที่เรียน) ต่อมาเมื่อโรงเรียนราชวิทยาลัย สมัยสายสาวลี เปิดทำการจึงย้ายมาศึกษาต่อ และสอบได้ทุน King's scholarship ได้เดินทางไปศึกษาต่อยังประเทศอังกฤษ โดยเข้าอยู่ประจำที่ 'วิทยาลัยแบเลียล' (Balliol College) มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด ประเทศอังกฤษ และสำเร็จการศึกษาปริญญาตรีในระดับเกียรตินิยมและปริญญาโท จากคณะบูรพคดีศึกษา (Oriental Studies) สาขาวิชาภาษาบาลีและภาษาสันสกฤต ที่สถาบันตะวันออก มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด ท่านจึงมีความสามารถในการบัญญัติศัพท์ กระทั่งเป็นผู้วางกฎเกณฑ์การบัญญัติศัพท์โดยใช้คำบาลีและสันสกฤตให้ราชบัณฑิตยสถาน และใช้มาจนกระทั่งทุกวันนี้

มีคำศัพท์มากมายที่ทรงบัญญัติและยังคงใช้อยู่ในปัจจุบันเช่น

• อัตโนมัติ (automatic)
• รัฐธรรมนูญ (constitution)
• ประชาธิปไตย (democracy)
• โทรทัศน์ (television)
• วิทยุ (radio)

เสกสมรส

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ เสกสมรสกับหม่อมเจ้าพิบูลเบญจางค์ กิติยากร พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ กับหม่อมเจ้าอัปษรสมาน กิติยากร มีบุตร คือ

1. หม่อมราชวงศ์วิบูลย์เกียรติ วรวรรณ สมรสกับหม่อมราชวงศ์หญิงทิพพากร อาภากร
   1. หม่อมหลวงเกียรติกร วรวรรณ
   2. หม่อมหลวงสุทธิ์ธรทิพย์ วรวรรณ

และต่อมาพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ สมรสอีกครั้งกับหม่อมพร้อยสุพิณ วรวรรณ ณ อยุธยา (บุนนาค) มีธิดา คือ

• หม่อมราชวงศ์วิวรรณ เศรษฐบุตร (วรวรรณ)

สิ้นพระชนม์

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 5 กันยายน พ.ศ. 2519 สิริพระชันษา 85 ปี

ลำดับตำแหน่งหน้าที่การงาน

• พ.ศ. 2460 - เลขานุการตรี ประจำสถานทูตไทย ณ กรุงปารีส และเลขานุการคณะทูตไทย ที่ประชุมสันติภาพ ภายหลังมหาสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง
• พ.ศ. 2463 - หัวหน้ากองบัญชาการ กระทรวงการต่างประเทศ
• พ.ศ. 2465 - องคมนตรี ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
• พ.ศ. 2467 - ปลัดทูลฉลอง กระทรวงการต่างประเทศ
• พ.ศ. 2469 - เอกอัครราชทูตไทยประจำประเทศอังกฤษ เนเธอร์แลนด์ และเบลเยี่ยม
• พ.ศ. 2473 - ศาสตราจารย์ประจำคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ ศาสตราจารย์ประจำมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
• พ.ศ. 2477 - พ.ศ. 2490 - นายกราชบัณฑิตยสถาน
• พ.ศ. 2484 - หัวหน้าคณะผู้แทนเจรจาสันติภาพฝ่ายไทยในกรณีพิพาทอินโดจีน
• พ.ศ. 2486 - นายกสมาคมราชวิทยาลัย เป็นสมาคมนักเรียนเก่าของโรงเรียน ภ.ป.ร. ราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ (เดิมคือโรงเรียนราชวิทยาลัย)
• พ.ศ. 2489 - นายกสมาคมนิสิตเก่าจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ เป็นพระองค์แรก
• พ.ศ. 2492 - พ.ศ. 2496 - ประธานกรรมการไทยประกันชีวิต
• พ.ศ. 2495 - พ.ศ. 2501 - รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ
• พ.ศ. 2498 - หัวหน้าคณะผู้แทนไทยเข้าร่วมการประชุมเอเชีย-แอฟริกา (การประชุมบันดุง)ณ เมืองบันดุง อินโดนีเซีย และทรงได้รับเลือกให้เป็นผู้เสนอรายงาน (Rapporteur)ของที่ประชุมดังกล่าว
• พ.ศ. 2499 - พ.ศ. 2500 - ประธานสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ สมัยประชุมที่ 11
• พ.ศ. 2500 - พ.ศ. 2503 - ประธานกรรมการธนาคารกรุงเทพ
• พ.ศ. 2501 - ประธานราชวิทยาลัยมูลนิธิเพื่อการศึกษา เป็นองค์กรที่ฟื้นฟูและก่อตั้งโรงเรียน ภ.ป.ร. ราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ในปัจจุบัน (เดิมคือโรงเรียนราชวิทยาลัย)
• พ.ศ. 2502 - พ.ศ. 2513 - รองนายกรัฐมนตรี
• พ.ศ. 2506 - พ.ศ. 2514 - อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
• พ.ศ. 2512 - พ.ศ. 2516 - นายกราชบัณฑิตยสถาน
• พ.ศ. 2516 - ประธานสมัชชาแห่งชาติ

พระเกียรติคุณ

• พลตรี โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชทานยศทหาร และเป็นนายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ 1 มหาดเล็กรักษาพระองค์และราชองครักษ์พิเศษ ในปี พ.ศ. 2496
• ผู้มีผลงานดีเด่น ด้านวัฒนธรรมระดับโลก โดยองค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม แห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) ประกาศพระเกียรติคุณในฐานะปูชนียบุคคลสำคัญประจำปี พ.ศ. 2534
• รางวัลนราธิป โดยสมาคมนักเขียนแห่งประเทศไทย ตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2544 ในโอกาสสมาคมนักเขียนแห่งประเทศไทยก่อตั้งครบ 30 ปี และครบรอบ 100 ปีแห่งชาตะกาลของพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
• ห้องประชุมวรรณไวทยากร โดยมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้ปรับปรุงตึกโดม ซึ่งเป็นอาคารเก่าแก่เป็นของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์ และตั้งชื่อห้องประชุมที่ปรับปรุงใหม่เพื่อเป็นเกียรติแด่พระองค์ ในปี พ.ศ. 2548

พระเกียรติยศ

พระอิสริยยศ

• พ.ศ. 2434 - หม่อมเจ้าวรรณไวทยากร วรวรรณ
• พ.ศ. 2482 - พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากร
• พ.ศ. 2486 - พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากร
• พ.ศ. 2495 - พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์

พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ ทรงได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งไทยและต่างประเทศ ดังนี้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2486 – เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2482 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2484 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• พ.ศ. 2483 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2478 – เหรียญพิทักษ์รัฐธรรมนูญ (พ.ร.ธ.)
• พ.ศ. 2481 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ))
• พ.ศ. 2464 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))
• พ.ศ. 2484 – เหรียญช่วยราชการเขตภายใน การรบสงครามอินโดจีน (ช.ร.)
• พ.ศ. 2505 – เหรียญราชการชายแดน (ช.ด.)
• พ.ศ. 2487 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2510 – เหรียญลูกเสือสดุดี ชั้นที่ 1
• พ.ศ. 2464 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 3 (ว.ป.ร.3)
• พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2496 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 1 (ภ.ป.ร.1)
• พ.ศ. 2493 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 9 (ร.ร.ศ.9)
• พ.ศ. 2500 – เหรียญงานฉลอง 25 พุทธศตวรรษ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ต่างประเทศ

• ญี่ปุ่น :
  • พ.ศ. 2468 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงคลรัตน์ ชั้นที่ 1
  • พ.ศ. 2482 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อาทิตย์อุทัย ชั้นที่ 1
• เดนมาร์ก :
  • พ.ศ. 2469 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้นที่ 1
• สเปน :
  • พ.ศ. 2469 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อิซเบลลาชาวคาทอลิก ชั้นที่ 1
• เปรู :
  • พ.ศ. 2469 – เครื่องอิสริยาภรณ์พระอาทิตย์แห่งเปรู ชั้นที่ 1
• อิตาลี :
  • พ.ศ. 2470 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎอิตาลี ชั้นที่ 1
• นอร์เวย์ :
  • พ.ศ. 2470 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญโอลาฟ ชั้นที่ 1
• เบลเยียม :
  • พ.ศ. 2470 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎเบลเยียม ชั้นที่ 1
  • พ.ศ. 2482 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์เลออปอล ชั้นที่ 1
• โปรตุเกส :
  • พ.ศ. 2471 – เครื่องเสนาอิสริยาภรณ์แห่งพระคริสต์ ชั้นที่ 1
• ไรช์เยอรมัน :
  • พ.ศ. 2481 – เครื่องอิสริยาภรณ์เยอรมัน ชั้นสูงสุด
• ฝรั่งเศส :
  • พ.ศ. 2483 – เครื่องอิสริยาภรณ์เลฌียงดอเนอร์ ชั้นที่ 1
• ไต้หวัน :
  • พ.ศ. 2492 – เครื่องอิสริยาภรณ์ดาราอันสุกสกาว ชั้นพิเศษ
• สเปน :
  • พ.ศ. 2496 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์กิตติคุณฝ่ายพลเรือน ชั้นที่ 1
• กัมพูชา :
  • พ.ศ. 2498 – เครื่องอิสริยยศพระราชาณาจักรกัมพูชา ชั้นที่ 1
• ลาว :
  • พ.ศ. 2498 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์ล้านช้างร่มขาว ชั้นที่ 1
• พม่า :
  • พ.ศ. 2499 – เครื่องอิสริยาภรณ์แห่งสหภาพแห่งสหภาพพม่า ชั้นอัคคมหาสเรสิตู (ฝ่ายทหาร)
• กรีซ :
  • พ.ศ. 2499 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์ฟีนิกซ์ ชั้นที่ 1
• คิวบา :
  • พ.ศ. 2500 – เครื่องอิสริยาภรณ์การ์โลส เด มานูเอล เซสเปเตส ชั้นที่ 1
• เวียดนามใต้ :
  • พ.ศ. 2500 – เครื่องอิสริยาภรณ์แห่งชาติเวียดนาม ชั้นที่ 1
• สหรัฐ :
  • พ.ศ. 2501 – ลีเจียนออฟเมอริต ชั้นผู้บังคับบัญชา
• อาร์เจนตินา :
  • พ.ศ. 2505 – เครื่องอิสริยาภรณ์นายพลซาน มาร์ติน ผู้ปลดปล่อย ชั้นที่ 1
• เยอรมนีตะวันตก :
  • พ.ศ. 2506 – เครื่องอิสริยาภรณ์คุณธรรมแห่งสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ชั้นที่ 1 (พิเศษ)
• เนเธอร์แลนด์ :
  • พ.ศ. 2507 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์ออเรนจ์-นัสเซา ชั้นที่ 1
• มาเลเซีย :
  • พ.ศ. 2507 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์ปังกวนเนการา ชั้นที่ 1
• ออสเตรีย :
  • พ.ศ. 2510 – เครื่องอิสริยาภรณ์กิตติคุณแห่งสาธารณรัฐออสเตรีย ชั้นที่ 1
• อิตาลี :
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องอิสริยาภรณ์คุณธรรมแห่งสาธารณรัฐอิตาลี ชั้นที่ 1
• ฟิลิปปินส์ :
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ – เครื่องอิสริยาภรณ์ซิกาตูนา ชั้นที่ 1

พระยศ

พระยศทางทหาร

• 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2496: พลตรี นายทหารพิเศษ ประจำกรมทหารราบที่ 1 มหาดเล็กรักษาพระองค์ และราชองครักษ์พิเศษ

สถานที่อันเนื่องด้วยพระนาม

• อำเภอวรรณไวทยากร (ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของประเทศลาวและประเทศกัมพูชา)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์                                   10. อ้น สิริวันต์                       5. เจ้าจอมมารดาเขียน ในรัชกาลที่ 4                             22. (=28.) เจ๊สัวสวน               11. อิ่ม สิริวันต์                       23. (=29.) รอด               1. พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์                                         24. สมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี               12. หม่อมเจ้าแบน มนตรีกุล                       25. หม่อมทองอยู่ มนตรีกุล ณ อยุธยา               6. หม่อมราชวงศ์ตาบ มนตรีกุล                             13. หม่อมกระจาด มนตรีกุล ณ อยุธยา                       3. หม่อมหลวงต่วนศรี วรวรรณ                                   28. (=22.) เจ๊สัวสวน               14. ซุย สิริวันต์                       29. (=23.) รอด               7. ยิ้ม มนตรีกุล ณ อยุธยา                             15. จันทร์ สิริวันต์

แหล่งข้อมูลอื่น

• พระราชประวัติ พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์
• มูลนิธินราธิปประพันธ์พงศ์-วรวรรณ "วิทยทัศน์พระองค์วรรณฯ ครบ 110 ปี วันประสูติ 25 สิงหาคม 2544" กรุงเทพฯ:มูลนิธินราธิปประพันธ์พงศ์-วรวรรณ, พิมพ์ครั้งที่1 2544
• ธารา กนกมณี (บรรณาธิการ) “100 ปี พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์” กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ กระทรวงศึกษาธิการ, พิมพ์ครั้งที่ 1 2534
• นราธิปพงศ์ประพันธ์, พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่น "งานบัญญัติศัพท์ ของ พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์" ธนาคารกรุงเทพ จำกัด พิมพ์ถวายเป็นอนุสรณ์ ในงานพระราชทานเพลิงพระศพ พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ ณ เมรุพลับพลาอิสริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันที่ 28 ตุลาคม 2519 กรุงเทพฯ:โรงพิมพ์พิฆเณศ, 2519
• นราธิปพงศ์ประพันธ์, พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่น "บัญญัติศัพท์.คณะกรรมการบัญญัติศัพท์" กรุงเทพฯ: สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย, 2516
• [Wan 1970] Wan Waithayakon, Prince "Coining Thai Words" in: Tej Bunnag und Michael Smithies (Hg.) In Memoriam Phya Anuman Rajadhon. Bangkok: Siam Society, 1970
• มานวราชเสวี, พระยา (ผู้รวบรวม) "ชุมนุมนิพนธ์ เพื่อถวายพระเกียรติแด่ พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์" กรุงเทพฯ:โรงพิมพ์พระจันทร์, 2506
• นราธิปพงศ์ประพันธ์, พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่น "บัญญัติศัพท์ ของ พลตรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์" ประทานให้พิมพ์เป็นอนุสรณ์ ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระประมวลวินิจฉัย (ชัติ สุวรรณทัต) ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร วันที่ 3 มิถุนายน 2499