Wangunan Sunda

Wangunan Sunda nyaéta wangunan anu aya tur diaku salaku tempat cicing, usaha, tur pamaréntah di tatar Sunda. Cirina nyaéta konsép wangunan anu luyu jeung kaayaan alam jeung pangabutuh balaréa di tatar Sunda.

Wangun Suhunan jeung Adegan

Tipologi (rupa wangunan), utamana ditoong di rupa suhunanana. Ieu kabéh dina modél aslina, panggung.

Salah sahiji bentuk wangunan imah tradisional Sunda, di-scan tina buku carita Rusdi jeung Misnem.

• Suhunan jolopong: suhunan nu lempeng. Mun basa indonesia mah, atap pelana. Siga pelana kuda. Kaci ogé disebut regol.
• Jogo anjing: upami hoyong terang rupana siga kumaha, pilari heula anjing, terus sina jogo. mun teu daékeun, olo. Tah, mun geus jogo, siga modél imah nu ieu, atawa tibalik, modél imah kieu, siga anjing keur jogo diténjo ti gigir. Suhunan hareup (nu siga bangus anjing) ngiuhan émpér imah.
• Badak heuay: nu hoyong apal kumaha wanda imah nu siga badak heuay, walah hésé ieu mah, kudu nganjang ka Ujung Kulon heula. Ari dedegna mah rada deukeut ka jogo anjing, ngan luhureun sirahnya aya ceulian-susuhunan tambahan, kahareup.
• Parahu kumureb: nya siga tangkuban parahu pisan, trapesium tibalik di Tomo Sumedang, disebutna jubleg nangkub.
• Julang ngapak: julang teh ngaran manuk. dipaké ku Maclain Point jang nyieun aula kulon-aula wétan ITB. Nya manéhna nu nyebut ieu model téh ciri suhunan Sunda Besar. Julang ngapak mun diténjo ti hareup, suhunan kénca katuhuna siga jangjang manuk julang-suhunanana opat nyambung nu di sisi nyorondoy. Sambunganana di tengah, maké tambahan siga gunting muka di punclutna.
• Buka palayu: suhunan sigan imah Betawi aya émpér panjang dihareup.
• Buka pongpok: rada mirip buka palayu, ngan pantona dirobah ka arah jalan.

Rupa-rupa Wangunan jeung Pamakéanana

• Umum:
  • gedong: imah alus tur badag anu biasana ditémbok
  • joglo: adegan imah leutik basajan
  • balé kambang: iimahana anu diwangun disaluhureun balong, jsb. ('kambang' --> 'ngambang')
  • poporogok: imah siga saung, leutik tapi lumayan
  • pakuwon: pakarangan tur imah nu sorangan
  • ranggon: saung anu luhur pisan kolongna atawa anu diwangun dina tangkal kai nu luhur
  • régol: panto gedé lawang pakarangan (en:gate, de: tor)
  • saung: adegan leutik, biasana teu didindingan, ayana di sawah, kebon, paranti reureuh.

• Pamaréntahan:
  • babancong: wangunan leutik di sisi alun-alun baheula, panggung paragi gegedén, ayeuna mah siga tempat nu nongton kelas VIP di stadion.
  • balandongan: adegan samentara pikeun narima sémah dinu hajat atawa tempat hiburan.
  • balé désa: kantor pamong désa
  • balé kota: kantor walikota atawa bupati
  • balé watangan: pangadilan
  • gedong songko: imah bupati baheula
  • kadaton, karaton
  • pandapa: tepas lega bagian hareup gedong kawadanaan, balé kota, jsb.
  • kaputrén: bumi jeung pasaréan putri raja
  • kaputran: bumi jeung pasaréan putra raja
  • bénténg: adegan anu tohaga, biasana ngurilingan kota pikeun nahan panarajang musuh
  • bui, panjara: paragi ngerem jelema nu meunang hukuman.

• Transportasi:
  • hanggar: minangka garasi pikeun kapal udara
  • stasion: pangeureunan karéta
  • halteu: pangeureunan beus

• Tatani jeung Dagang:
  • jongko, warung: tempat dagang, di pasar biasana eusina pinuh ku jongko
  • palalangon: saung luhur di leuweung atawa di huma paranti ngintip sato atawa nungguan huma
  • leuit: gudang tempat nyimpen paré
  • gosali: tempat gawéna panday
  • bédéng: imah-imah atawa adegan leutik paragi nu digarawé proyék wangunan jeung di kebon

• Sato:
  • pakandangan: kandang gedé atawa nu loba kandang
  • gedogan, istal: kandang kuda
  • karapyak: kandang munding atawa sapi nu dikurilingan ku pager
  • pagupon: kandang japati
  • paranjé: kandang hayam

• Ibadah:
  • langgar, tajug