Eedgreeuwen

Eed (dt. Torf) wuude greeuwen foar oaine Fjuurenge un tou n Ferkoop. Däälich wäd dät wäil maasttieds industriell moaked, toun Biespil in n Wäästfoan af Aastfoan.

Oubunkje un greeuwe

Eerste wuude oubunked, dät hat dät me ju buppeste Loage fon de Foan - dät Bunkeed of Grieseed - ougreeuwen diede un do Bunkstukke in dät oolde Eedgrääb smeet. Eerste dan koom me ap dan eegentelke Foan. Wan me foar dän Froast tou fuul oubunked hiede, dan ferfroos die blootlääsende Foan tou Smuus, wät nit bruukt wäide kuude. Dät waas träiderch (Taaks) un dät Taaks wuud wäil fon do Wänte rooked, bit jo der sljucht fon wuuden.

Foar dät Greeuwen wuud dät Eedgrääb (ju Putte) mäd dän 3,07m loange Stok oumeeten in Bratte fon 2,70m (32 Sooden). Sun Eedmuure hat Woodenje of Boank. Foar älke Lichtenge (Steede wier me gräft) waas n Greeuwer. Die waas dan eerste mäd dän Stikker tougong. Eerste stikkede hie dät in e Bratte fon do Sooden un dan miet er dät ou ap Laangte fon do Sooden, sun 30 cm. Deerätter wuud mäd de Stikker deer bääte loangs stikked un dan koom die Joager. Dät waas n holtenen Spoade mäd n lieken Steele. Deer wuud mäd unner loangs stat un dan klappeden se dät so ap de Koare ap, of eerste ap dät Holt.

Twäin Sooden geenen ap n Joager. Deer heerde uk noch n kruumen Joager tou; die noom man wan man do unnerste Sooden noom (ju Unnerlichtenge). Dät buppeste Eed waas hoolich gries un swot un wuude Splinteed naamd; dät Unnerste waas aal Swoteed; dät waas dät bääste Eed. Dät Eedgreeuwen fröier, dät waas n stuure Oarbaid.

Greeuwer in de Eedputte
Reewen tou dät Eedgreeuwen

Teekenge

Woudelieste

an dän Waal kippe, anbunkje, apbreeke, aphaue, aplääse, bältje, Boank m., Bunkeed n., Bunkstukke pl., Buppelichtenge f., deeran kippe, deerjuun haue, Eed n., Eedbält m., Eedgrääb n., Eedkoare f., Eedputte f., Eedwoain m., fläie, Foan m., foarbunkje, Glaise pl., greeuwe, griepe, Grieseed m., groote Ringe f., Gruundsoode m., Holt n., Hooldaiwierksbält m., ienlääse, in de Lääge kippe, Joager m., Kiploore f., kippe, Kläm n., Kop m., kruume Joager m., Leeger n., lieke Joager m., litje Ringe f., Loage f., oubunkje, oumeete, Oundoabe m., ounlääse, oustikje, Plonke f., Prikke f., Rim n., Ringe f., ringje, Sätfuurke f., sätte, Skäärsoode m., skuuwe, Sleek n., Sleekfäild n., Smuus m., Soode Eed m., Splinteed n., Spreedenje f., stikje, Stikker m., Stok m., Stuuke m., stuukje, suchje, Swoteed n., truchfläie, truchringje, Unnerlichtenge f., uumekippe, uumesloo, uurlääse, uutkoarje, uutsuchje, Waal m., waalje, wächkoarje, Woodenje f.

Koarje un suchje

Deerätter wuud dan dät Eed fon dän Koarder mäd de Sätfuurke ap de Koare sät un wächbroacht ätter dat Sleek. Mäd de Koare, dät waas tjukseljen. Un dan moasten deer immer Plonken wailaid wäide, dät dät Koarrääd je nit ounsakjen diede.

Ätter sowät 1918 moakeden se Glaise; do bauden se sukke litje Kiplooren (Eedwoaine). Sun Woain deer geenen 32 Sooden ap; in two Riege koom dät dan ap dän Woain. Un dan suchede die deermäd wäch un dan wuud eerste n Loage (Leeger) laid: twäin Sooden apnunner. Un dan koom deer aan Skäärsoode twäärs uur un deer wuud dät Eed mäd dän Woain juun uumekipt. Dan stuud dät so hoolich skeeuw ap.

Dät waas maastens Räägel, die dät kuude, die gruuf n hoolich Daiwierk deeges. Dät sunt 15 (eegentelk 16) Stok un n Stok dät sunt füüftien Sooden hooch un 32 Sooden in de Bratte deer uurhäär. Oafte däd me dät mäd träi Mon: die Eene bunket foar un ätter, die Uur däd dät Greeuwen un die Trääde mout dät Eedsuchjen je moakje. Dät Sleek häd n Laangte fon 1 Stok foar älke Fout (0,30m) Jüpte.

Apbreeke un waalje

Wan dät Eed in dät Sleek andruuged waas, moaste dät apbreeken wäide. Dan wuud die eerste Soode foarwäch nuumen un wuud deer buppe ap laid. Die Twäide, die Trääde un die Fjoode uk noch. Un wan dät dan sowied andruuged waas, dan wuud dät in n Waal moaked. Dan wuuden immer twäin Sooden ieuwenskenunner laid un dan aan deer twäärs foar. So geen dät bit die Waal sun Meeter hooch waas. Un wan dät dan druugede, dan wuud dät läiger. Wan dät dan noch nit goud waas, dan wuud dät uk noch wäil moal truchfläid, aal wo dät Weeder waas.

Wan dät gans wäite Jieren wieren, dan wuud dät insteede fon waald uk stuuked. Foar sun Stuuke wuud ounfangd mäd fjauer Sooden in Fjauerkaant mäd groote Ruumten deertwiske, dät dät hol waas un die Wiend deer truch kuude. Dan wuud so immer haager baud bit n gouden Meeter. Noch eenfacher wieren Ringe: twäin Sooden ieuwenskenunner mäd twäin deer twäärs ap, uk wier mäd Twiskenruumten. Dät apbreeken wuud maast fon Wieuwljuude däin, älken Mäiden deerwai.

Bältje un lääwerje

Wan dät Eed druuch waas, dan wuude bäälted. Dan wuude n Kring moaked foar n fjoodendeels Daiwierksbäält of n hoolwen Daiwierksbäält. Un hoolwe Daiwierksbäälte moasten genau 17 Sooden hooch weese un dan mäd n Truchmäite fon n Stok loang. Do Bäälte wuuden dan ferkooped.

Leeter wai dieden se t an n Waggon lääwerjen un dan fierden se dät mäd n grooten Woain mäd de Hoangst uut de Foan. Bie de Boan stuuden dan Ställoasjen, deer geen dät dan so bie uumhooch. Dan dieden se dät Eed in sukke Kroiten, do wuuden mäd twäin Mon drain en deer geenen se dan sun Ställoasje mäd hooch un kipten dät in dän Waggon oun. Un dan wuud deer noch sun Hööchte uurfläid, dan moast die Waggon 20.000 Puund weege.

Bält
Eedwaal
Eed ap n Woain
Kroiten

Eedmul

Däälich wäd dät Eed maast mechanisk greeuwen un dan feroarbaided tou Eedmul (de. Torfstreu), t.B. in dät Mulfabrik bie Roomelse. Dät fint Ferweendenge as Gruundferbeeternge bie Tuunkeräie, in Medizin un Kosmetik un dan as Aktivkoole un sogoar tou Textilien.

Fideos

Ap YouTube sünt fuul Fideos uur ju traditionelle un ju moderne maskinelle Eedgreeuweräi tou fiende. Hier ne Uutwoal:

Sjuch uk

Ferbiendenge ätter buuten

Schweißtreibende Arbeit mit eigenem Torfgeschirr (NWZ)