Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo
Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo
Autor: Dritëro Agolli
Viti i botimit: 1973
Botuesi: Naim Frashëri
Zhanri: Roman humoristik, satirë politike
"Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo" [1] është një nga veprat më të njohura dhe të dashura të shkrimtarit të shquar shqiptar Dritëro Agolli. Botuar fillimisht në vitin 1973, romani është një satirë e thellë dhe komike e burokracisë dhe servilizmit në sistemin komunist shqiptar. Agolli përdor humorin dhe ironinë për të portretizuar jetën e nënpunësve të mesëm të aparatit shtetëror dhe për të shfaqur absurditetin dhe kontradiktat e sistemit të kohës.
Romani rrëfen historinë e Zylos dhe Demkës, dy personazhe që simbolizojnë aspekte të ndryshme të burokracisë shqiptare. Zylo Kamberi, protagonisti kryesor, është një burokrat që e mbivlerëson veten dhe mendon se hierarkia shtetërore përkon drejtpërdrejt me meritat personale. Ai është një personazh tragjikomik, veprimet e të cilit shpesh janë të pabazuara dhe të gabuara, por ai i justifikon ato me qëllimet e tij "të mbara".
Demka, në anën tjetër, është një vartës i përulur dhe servil, që luan rolin e bashkëpunëtorit dhe përkrahësit të Zylos, duke përforcuar absurditetin e situatave me nënshtrimin dhe përulësinë e tij. Të dy personazhet janë produkt i njëri-tjetrit dhe janë përfaqësues të një marrëdhënieje komplekse që i ushqen dhe i vë në pozita komike e tragjike njëkohësisht.
Dritëro Agolli përdor një stil të thjeshtë, të drejtpërdrejtë dhe të mbushur me humor për të përshkruar absurditetet e një sistemi të kalbur nga burokracia dhe servilizmi. Romani tregon sesi personazhe të tillë, si Zylo, bëhen viktima dhe përfitues të një sistemi që favorizon hipokrizinë dhe mediokritetin.
Agolli trajton temën e "bashkëfajësisë" midis eprorit dhe vartësit në një mënyrë që kujton lidhje të tjera të njohura në letërsi, si Don Kishoti dhe Sanço Pança nga Servantesi. As Zylo dhe as Demka nuk mund të ekzistojnë pa njëri-tjetrin, pasi marrëdhënia e tyre është një marrëdhënie reciproke që i mban të lidhur në një cikël të pafund gabimesh dhe hipokrizie.
Figura e Zylos është një përzierje e komikes dhe tragjikes. Edhe pse veprimet e tij shpesh bëjnë që lexuesi të qeshë, ato shoqërohen edhe me një ndjenjë pezmatimi. Zyloja është një figurë që i jep vetes një rëndësi dhe vlerë që nuk e ka, duke treguar sesi sistemi i kohës e shndërron çdo individ në një instrument që nuk është në përputhje me kapacitetin dhe meritat e tij të vërteta.
Në të njëjtën kohë, Agolli përdor ironinë për të nxjerrë në pah sesi Zyloja dhe të tjerë si ai janë të mbërthyer në një cikël vetë-shkatërrues, ku arrogance e heshtur dhe prepotenca me zë të ulët i çojnë në gabime të njëpasnjëshme që u heqin çdo shpresë për të përparuar apo për të ndryshuar.
"Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo" mbetet një nga veprat më të rëndësishme të letërsisë shqipe, veçanërisht për mënyrën sesi pasqyron realitetin social dhe politik të periudhës komuniste me një humor të hollë dhe një kritikë të fshehtë. Agolli arrin të krijojë një roman që është njëkohësisht argëtues dhe i thellë, duke e bërë lexuesin të reflektojë mbi absurditetet e sistemeve burokratike dhe marrëdhëniet e ndërlikuara ndërnjerëzore.
Romani është ribotuar disa herë që prej botimit të parë të tij në vitin 1973. Ndër botimet kryesore janë ato të viteve 1981, 1990, 1999, 2009 dhe 2016. Në vitin 2009, romani u përkthye edhe në gjuhën kineze, duke u bërë kështu një vepër e njohur ndërkombëtarisht dhe duke shënuar një arritje të rëndësishme për letërsinë shqiptare.
"Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo" mbetet një nga romanet më të dashura dhe të vlerësuara të Dritëro Agollit, duke u shndërruar në një pasqyrë të kohës së tij dhe një dëshmi e fuqisë së humorit dhe ironisë për të shprehur të vërtetat e hidhura të shoqërisë. Ai është një vepër që e mbijeton kohën dhe vazhdon të ketë një rëndësi të madhe në letrat shqipe dhe në kritikën ndaj burokracisë dhe servilizmit të shoqërisë moderne.
Shih edhe
Redakto