Treća jugoslovenska armija
| Treća armija JA | |
|---|---|
.svg) | |
| Osnivanje | 1. januar 1945. Mesto formiranja: Beograd |
| Formacija | 12. slavonska divizija 16. vojvođanska divizija 32. zagorska divizija 33. hrvatska divizija 36. vojvođanska divizija 40. slavonska divizija 51. vojvođanska divizija |
| Jačina | oko 50.000 |
| Deo | Jugoslovenske armije |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Kosta Nađ |
Treća armija Jugoslovenske armije formirana je 1. januara 1945. godine od jedinica Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine i Dvanaestog vojvođanskog korpusa, koji su sačinjavali: Šesnaesta, 36. i 51. vojvođanska divizija. U operativnom smislu, Štabu armije su bili potčinjeni Šesti slavonski korpus (12. i 40. slavonska, Istočna grupa NOP odreda i Posavski partizanski odred) i Deseti zagrebački korpus (32. zagorska i 33. hrvatska divizija, Istočna i Zapadna grupa NOP odred u čijem sastavu bila i Zagorska brigada). Ukupno oko 50.000 ljudi.
Posle rasformiranja štabova Dvanaestog i Šestog slavonskog korpusa, 29. marta, odnosno 21. aprila, njihove divizije su stavljene pod neposrednu komandu Štaba Treće armije. U sastav armije 21. aprila ušla je i Sedamnaesta istočnobosanska divizija, a 27. maja 1945. godine Deseti zagrebački korpus je izašao iz sastava armije. Tada su u sastavu armije bili: Dvanaesta, Šesnaesta, Sedamnaesta, 36. vojvođanska, 40. slavonska i 51. vojvođanska divizija.
Komandant Druge armije bio je Kosta Nađ, politički komesar Branko Petričević, a načelnik Štaba Vukašin Subotić.
Početkom januara 1945. godine Treća armija JA držala je front prema neprijatelju na kotama Barč (u Mađarskoj)-Podravska Slatina-Donji Miholjac-Darda-Apatin i na levoj obali Dunava do u visini Vukovara, dok je Šesnaesta vojvođanska divizija prebačena u rejon Suho Polje. Do 31. januara Treća armija je vodila borbe radi proširenja Virovitičkog mostobrana, a 1. februara su sve jedinice NOVJ prešle u odbranu. Nemci su 6. februara u vezi sa planiranom protivofanzivom kod Blatnog jezera prešli u protiv napad i u borbama od 6. do 8. februara, preoteli Feričance, Orahovicu, Čačince, Mikleuš, Voćin i Podravsku Slatinu.
Da bi se izbeglo odsudno i frontalno angažovanje jedinica protiv nadmoćnijeg neprijatelja, Štab Treće armije je u saglasnosti sa Vrhovnim štabom NOV i POJ, od 8. do 10. februara prebacio 16, 36. i 51. vojvođansku diviziju i Osiječku brigadu 12. slavonske divizije na levu obalu Drave, dok su jedinice Šestog slavonskog i Desetog zagrebačkog korpusa produžile da dejstvuju u pozadini neprijatelja u rejonu Končanica, Daruvar, Badljevina i u Požeškoj kotlini; 23. februara snage Treće armije smenile su delove Prve bugarske armije na levoj obali Drave i Dunava, od Torjanaca do Plavne. U sklopu nemačke protivofanzive u Mađarskoj, marta 1945. godine, na frontu Treću armiju napadala je 11. vazduhoplovno-poljska divizija nemačkog 91. armijskog korpusa koja je 5/6. marta prešla Dravu, severno od Valpova, na odseku Šesnaeste vojvođanske divizije i u rejonu Novog Bezdana i Bolmana obrazovala uži mostobran na levoj obali Drave. Posle sloma nemačke protivofanzive u Mađarskoj, sredinom marta 1945. godine, snage Treće armije, uz sadejstvo jednog puka Crvene armije i delova bugarske 16. divizije, 20/21. marta likvidirale su gornji nemački mostobran i 22. marta izbile na levu obalu Drave.
U završnim operacijama Jugoslovenske armije jedinice Treće armije (16. i 36. vojvođanska divizija) forsirale su noću 11/12. aprila Dravu kod sela Narda, Josipovaca, Kravica, Sarvaša i Dalja, odbacile nemačku 11. vazduhoplovno-poljsku diviziju sa desne obale reke i obrazovale uži mostobran, a sutradan oslobodile Valpovo i proširile mostobran do linije: reka Drava-Črnkovci-Marjanci-Valpovačka Glavica-ušće reke Karašnice u Dravu. Istovremeno, Osma vojvođanska udarna brigada je kod Dalja forsirala Dunav, a Osječka brigada Dravu, kod Sarvaša; protivnapadom neprijatelja one su odbačene preko Drave i Dunava, te su tek 12/13. aprila ponovo prebacile na desne obale reka, zauzele Dalj i Sarvaš, i produžile napredovanje ka Osijeku.
U periodu od 13. do 16. aprila jedinice Treće armije su oslobodile Osijek, Donji Miholjac, Našice, nakon čega su u rejonu severno od Đakova uspostavile kontakt sa Prvom armijom JA. U gonjenju neprijatelja na zapad Treća armija je do kraja aprila oslobodila Podravsku Slatinu, 20. aprila; Čađavicu sutradan i Viroviticu, 25. aprila; a 1. maja Pitomaču, Grubišno Polje i Đurđevac; Bjelovar, 4. maja; Koprivnicu, 5. maja; Ludberg i Križevce, 6. maja; Varaždin i Varaždinske Toplice, 7. maja. Brzom nastupanju Treće armije i čišćenju Podravine od neprijatelja na relaciji Našice-Koprivnica, znatno je doprineo Deseti zagrebački korpus, koji je nastupao Bilo-gorom, na levom krilu Treće armije, stalno je bio 10-15 kilometara ispred opšte linije njenog fronta, a zaobilazeći i odsecajući nemačko-ustaške garnizone u Podravskoj Slatini, Virovitici, Pitomači i drugim mestima sa severozapadne strane, stvarao uslove za njihovo okruženje i uništenje, što je bitno smanjivalo njihov frontalni otpor ostalim snagama Treće armije.
U nastupanju kroz severni deo Slovenije, snage Treće armije su sa delovima bugarske 12. divizije oslobodile 9. maja Ptuj, a sa delovima bugarske 3. i 12. divizije 10. maja Maribor, 11. maja u blizini Rogaške Slatine slomile otpor jakih ustaških zaštitnica, a 12. maja izbile u Dravograd. Do 15. maja Treća armija je u sadejstvu sa snagama Prve armije i Četvrte operativne zone Slovenije oslobodila Štajersku, razbila i primorala nemačku i ustaško-četničku grupaciju u rejonu Celja, Šoštanja, Slovenj-Gradeca i Dravograda da položi oružje. Zaplenjeno je preko 300 motornih vozila, 1.300 automatskih oruđa, 4.500 pušaka, 36 radio-stanica i velike količine druge ratne opreme.
Vrhovni komandant Jugoslovenske armije, mašral Josip Broz Tito, pohvalio je 10. maja 1945. godine jedinice Treće armije za slamanje otpora nemačkih snaga pri oslobođenja Bjelovara, Koprivnice, Križevaca, Varaždina, Ptuja, Krapine i drugih mesta, 14. maja za uspešno forsiranje reke Drave (zajedno sa Prvom armijom JA), a 15. maja za uspešno izvedenu operaciju u rejonu Slovenj-Gradeca, Pliberka i Dravograda.
- Vojna enciklopedija (knjiga deseta). Beograd 1975. godina