Konoplja
| Konoplja | |
|---|---|
| |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | Plantae |
| Divizija: | Magnoliophyta |
| Razred: | Magnoliopsida |
| Red: | Rosales |
| Porodica: | Cannabaceae |
| Rod: | Cannabis L. |
Konoplja (lat. Cannabis — kanabis) je jednogodišnja biljka iz roda skrivenosemenica koja uključuje više podvrsta. Veruje se da je poreklom iz Centralne Azije, Kine i Himalaja. Već vekovima se koristi u industrijske, medicinske, duhovne i uživalačke svrhe.
Obično se pod nazivom industrijska konoplja podrazumeva konoplja gajena za dobijanje tkanina, dok se konoplje gajena zbog opojnog dejstva obično naziva: kanabis (latinski), marihuana (španski naziv iz Meksika), gandža (indijski), trava (žargonski), itd.
Svaka konoplja, pa i industrijska, sadrži psihoaktivni sastojak delta-9-tetrahidrokanabinol (skraćeno THC). Pretežan deo THC-a se nalazi u cvetnim vrhovima ženske biljke, dok muška biljka uglavnom nije psihoaktivna. U cvetovima ženskih biljaka gajenih za uživanje, taj nivo dostiže do 20-30 %, dok je kod biljaka gajenih za industrijsku upotrebu, i do sto puta niži (ispod 0.3 %).[1]
Ime konoplje potiče od sanskritske reči cana, koja se danas pojavljuje u raznim fonetskim konstrukcijama u mnogim jezicima sveta.[2]
Reči raznih slovenskih naroda za konoplju (staroslovenski: konoplia, ruski: конопля, češki: konopi, poljski: konopie) su toliko slične, da reč zasigurno vuče poreklo iz zajedničke slovenske prapostojbine. Poznavanje reči nam ukazuje i na poznavanje biljke, pa tako etimologija može pomoći da se otkrije koliko dugo Sloveni poznaju konoplju, kada drugi, arheološki ili pisani, izvori nedostaju.
Pikte smatra da su Sloveni doneli reč konoplja "neposredno sa istoka". On takođe smatra da su Grci tek nakon Herodota od Tračana preuzeli tu reč:
„Verovatno je, da su oni to ime primili od Tračana, skupa sa samom biljkom i to posle Herodotovog vremena. Posle toga, Grci su to ime preneli kao ’kannabis’, ili ’kanabis’ Rimljanima, od kojih je ona ušla u novolatinske jezike, da bi se ponovo srela sa slovenskim i germanskim rečima, donetim, bez sumnje, neposredno sa istoka."[3]
U savremenom srpskohrvatskom jeziku se srećemo još sa rečima kanap i konac, koje su nastale od istog korena kao i konoplja.
Konoplja raste kao samonikla biljka, ali se takođe već nekoliko hiljada godina uzgaja širom planete, što je rezultiralo izuzetnom varijabilnošću vrste. Postoje tri varijante iste botaničke vrste:[1]
- Cannabis sativa L, koja je uzgajana u Evropi a zabeležio ju je Line (Linné) 1753. godine definisavši je kao monotipsku biljku.
- Cannabis indica, biljka donesena iz Indije koju je Lamark 1783. godine prepoznao kao biološki različitu od sative.
- Cannabis ruderalis, biljka samonikla u jugoistočnim delovima centralne Azije, koju je početkom XX veka definisao ruski botaničar V. Janiševski, ostavljajući otvorenim pitanje radi li se o posebnoj vrsti ili o posebnom tipu.
U botanici postoje monotipski i politipski pristup klasifikaciji konoplje, koji se spore oko toga da li je reč o jednoj vrsti s brojnim varijacijama ili o više različitih vrsta s različitim svojstvima. Ove nedoumice izazivaju društvene implikacije, npr. u zakonskoj praksi kada je nemoguće razlikovati podvrste.[1]
Konoplja je jedna od najstarijih gajenih biljaka za koje čovečanstvo zna.[2] Konoplja je jedna od prvih kultivisanih biljaka, a njena upotreba je bila višenamenska.[1] U početku se najviše gajila zbog vlakana, a stari Kinezi su od nje pravili konopce, odeću i hartiju. Konopljino seme se koristilo za ishranu u Kini već oko 6000 godine pne.[6] Kako pokazuje Vera Rubin (1975), već tada nije bila zanemariva i rekreativna upotreba.[1]
Najranija pominjanja njenih psihoaktivnih svojstava možemo naći u vedskom spisu Atharva-Veda, indijskom svetom spisu starom četiri hiljade godina. Smatra se da su je Sumeri doneli u Mesopotamiju iz Indije, u trećem milenijumu pre nove ere.[2] Škotski misionar i istraživač Dejvid Livingston našao je konoplju na obalama Konga i Zambezija u Africi.[2]
Višestruku upotrebu konoplje na Balkanskim prostorima je u 5. veku pne. zabeležio Herodot:
Konoplja u njihovoj zemlji raste divlja, ali je Skiti i seju, a narodi Trakije od nje prave odeću. Skiti uzmu seme ove konoplje, uđu pod svoje šatore i bacaju ga na usijano kamenje, pa se ono dimi i stvara paru, kojoj nije ravno ni jedno parno kupatilo u celoj Grčkoj. Od te pare, Skiti su oduševljeni od veselja.
– Herodot
Smatra se da je u Evropu konoplja dospela u vreme velikih seoba naroda, iz dva pravca. Severni put je vodio iz južne Rusije preko Litvanije severnih delova Nemačke, Holandije, Švedske i Engleske. Klimatski uslovi ovde nisu bili pogodni za uzgoj, tako da se u tim krajevima stvorio niskoproduktivan severni tip malog rasta. Južni put se formirao kasnije iz Persije, obalama Kaspijskog jezera, preko Male Azije konoplja je stigla do Grčke, Italije, Španije, Francuske ka srednjoj i Zapadnoj Evropi. Tim putem širili su se tzv. južni tipovi konoplje visokog rasta i bogatog roda.[2]
U antičkom Rimu konoplja je bila donekle zastupljena u proizvodnji vlakana, a rekreativna i medicinska upotreba naznačene su tek na nekoliko mjesta u spisima Galena i Plinija starijeg . [1]
O gajenju konoplje kod slovenskih naroda postoji veoma malo tragova. Pretpostavlja se da su je stari Sloveni poznavali još u prapostojbini, ali nije poznato da li su je koristili u opojne svrhe. Tokom Seobe naroda su je doneli u plodnije krajeve.[7] Pretpostavlja se da je tako stigla i na prostore današnje Srbije.[2]
Sa usponom službenog kršćanstva bivaju potisnuti, marginalizirani i proskribirani svi rekreativni i ritualno‐religijski oblici upotrebe konoplje. Papa Inoćentije VIII je 1484. godine osudio vještice i upotrebu konoplje na crnoj misi, a neki demonolozi su navodili konoplju kao glavni sastojak u mastima i melemima ʺvražjihʺ sljedbenika.[1] S druge strane, uzgoj i prerada konoplje u svrhu proizvodnje vlakana i različitih živežnih namirnica predstavlja integralan dio srednjenjevjekovnih ekonomija.
U vreme srednjovjekovne Srbije proizvodnja konoplje bila je rasprostranjena na seoskom području o čemu svedoče detalji na bojnim freskama manastira, crteži i beleške crkvenih monaha, ornamenti na predmetima materijalne kulture: ćupovima, činijama, zemljanim posudama, buradima, ostacima ratne opreme itd.[2]
Ceo XVIII i XIX vek je austrijska carevina, a kasnije Austro-Ugarska, važila kao najveći i najznačajniji svetski proizvođač konoplje, od koje su se izrađivali konopci za zaprege i brodove, kao i brodska jedra.[2]
Uzgoj i prerada konoplje je predstavljao sastavni deo modernih ekonomija sve do 19. veka. Konoplja je bila nezamjenjivi resurs u proizvodnji tkanina, u pomorstvu, u proizvodnji hrane, u građevinarstvu, u proizvodnji papira. Krajem XIX veka nestankom dva najveća potrošača, brodova na jedra i konjskih zaprega, opada značaj konopljinog vlakna kao strateškog proizvoda. Konoplja je, pred kraj XIX veka izgubila na svojoj konkurentnosti pred narastajućim industrijama pamuka i nafte.
14. aprila 1937. godine u SAD je donet protektivni zakon o oporezivanju uzgajivača Canabis sative (pod imenom marihuana), za koji je lobirala petrohemijska industrija, kojoj je industrijska konoplja bila konkurent.[8] Zakon je oporezivao stotinu dolara na jednu uncu konoplje i oporezivao bilo kakvu komercijalnu prodaju, što je konoplju brzo učinilo nekompetitivnom na tržištu.[8]
Krajem 20. veka, širi društveni interes za uzgoj industrijske konoplje najviše se ispoljava u zemljama Evropske Unije i ona biva povremeno uključena u državne podsticaje ekološki održivoj proizvodnji.
Konoplja ima više različitih načina upotrebe: industrijsku, medicinsku, uživalačku i duhovnu. Mnogi narodi u Aziji i Evropi su tokom povesti otkrili višestruku primenu ove biljke.
Žetva konoplje (Theodor von Hörmann; 1840–1895)
Konoplja koja služi za industrijsku upotebu se najčešće naziva industrijska konoplja. Ona se koristi u industriji radi izgrade konopaca, tkanine, platna, hartije, odeće, goriva, građevinskih materijala, itd. Odlikuje se veoma niskim nivoom glavnog opojnog sastojka, THC-a (obično ispod 0.3%).
Sve do XIX veka konoplja je bila nezamjenjivi resurs u proizvodnji tkanina, u pomorstvu, u proizvodnji hrane, u građevinarstvu, u proizvodnji papira. Prva Biblija, geografske i pomorske karte, prvi nacrt američke Deklaracije o nezavisnosti i američki Ustav bili su na papiru od konoplje.[2] Punih 150 godina Britanska enciklopedija se štampala na papiru od konoplje. Slike Rembranta, Tomasa Geinsboroua, Van Goga kao i mnogih drugih slikara bile su slikane najčešće na konopljinom platnu.[2]
Od konoplje se prave mnogi korisni proizvodi. Konopljino seme je veoma zdravo za ljudsku ishranu.[9] Od konoplje se pravi gorivo, koje je u prošlosti korišćeno za lampe, a danas se koristi kao alternativno gorivo naftnim derivatima (tzv. biodizel).[10] Presovane stabljike konoplje se koriste kao građevinski materijal. Zidovi od konoplje su jači od betonskih, a ujedno lakši i elastičniji, otporni na pucanje, razbijanje i vatru, odličan zvučni i toplotni izolator.[2]
Izvesno je da je medicinska primena konoplje stara najmanje 7000 godina[11] U Kini je prva upotreba konoplje kao leka zabeležena 2727. godine pne.[6] Herbarijum kineskog cara Šen Nunga konoplju spominje kao biljku koja može biti delotvorna u lečenju malarije i konstipacije.
I Srbi su upotrebljavali konoplju u mediciske svrhe, o čemu je Veselin Čajkanović zabeležio sledeće:
U narodnoj medicini upotrebljuje se konoplja protiv krajnika, zaduhe, groznice, bolesti želuca, vrućice. U ovom poslednjem slučaju konopljino seme se prosipa po postelji bolesnikovoj, te na njemu spava tri noći, i svako jutro ono na kome je spavao prospe se na bunjište – da ga tice raznesu. Kad što raste, npr. potkožni čir, pije se tej od konopljinog semena. Puhor od konoplje koja je sagorela na živoj vatri daje se stoci. Oko detinje kolevke meću se zelene konoplje – da bi dete bolje spavalo.[12]
Danas se u medicini konoplja najčešće upotrebljava kao lek protiv stresa, gubitka apetita, mučnine izazvane hemoterapijom, radi ublažavanja posledica teških bolesti, itd.[13]
Motanje buksne.
O uživalačkoj ili rekreativnoj upotrebi konoplje se govori onda kada se ona upotrebljava zbog njenih opojnih dejstava a ne, na primer, radi dobijanja vlakana ili lečenja.[1] Konoplja se najčešće uživa putem pušenja, i to cvetovi ženske biljke. Ručno smotana cigareta od konoplje se naziva džoint, buksna ili sprava. Nakon duže i učestale rekreativne upotrebe konoplje može se javiti psihička zavisnost.[14]
O duhovnoj upotrebi konoplje se govori onda kada se ova biljka koristi u religiji u ritualne svrhe. Konoplja ima dugu istoriju ritualne upotebe u mnogim kultovima i religijama širom sveta. Taoisti su jeli konoplju da uvećaju koncentraciju dok čitaju svete tekstove.[2] U Indiji se upotrebljava već vekovima u čast boga Šive. U islamu su je koristili derviški (sufi) redovi. Neki istoričari smatraju da je upotrebljavana i u judaizmu i ranom hrišćanstvu.[15]
Rastafarijanci je smatraju svetom biljkom, a njeno uživanje verskim činom.
Zakoni zemalja sveta o konoplji
Ključno pitanje u zakonu se odnosi na razlikovanje tipova konoplje koji poseduju psihoaktivni sastojak THC od tipova konoplje koji ne poseduju THC. Zakonodavstvo većine zemalja u svetu zastupa monotipski pristup koji smatra da naglašena varijabilnost ipak ne dopušta definisanje različitih vrsta biljke. Uzgajivače konoplje direktno pogađa i obeshrabruje delovanje službi društvene kontrole zasnovano na poistovećivanju indijske i industrijske konoplje. Premda uzgajivači mogu razlikovati psihoaktivne primerke konoplje od industrijskih, jer strategije uzgoja variraju već od odabira sjemenki, preko načina sadnje, sve do vremenskog perioda sazrijevanja biljke, državne službe ne posvećuju preveliku pažnju razlikovanju. Biljka čije se mogućnosti i uzgoj danas sve više istražuju, u kontekstu održivog razvoja, neretko je predmet sistematskog uništavanja. Na primer, preko 90% konoplje koje su 1990-ih američke državne agencije (ponajviše DEA - Drug Enforsement Agency) zaplenile i uništile, otpada na nekultivisanu (divlju) konoplju koja uglavnom ne poseduje psihoaktivne sastojke[16]. Tako u „ratu protiv droga“ uz primerke vrste koji su ciljani zbog psihoaktivnih sastojaka, kao kolateralna žrtva pada i industrijska konoplja.
Kao rekacija na restriktivne zakone o konoplji u pojedinim državama, širom sveta se javlja niz protesta za dekriminalizaciju ili legalizaciju konoplje. Svetski marš konoplje je globalna manifestacija koja se prve subote maja meseca, svake godine održava u stotinama gradova širom planete. Cilj marša je ukidanje prohibicije konoplje i omogućavanje njene legalne medicinske, industrijske, uživalačke i duhovne upotrebe.
Danas je upotreba kanabisa u rekreativne svrhe rasprostranjena širom sveta, posebno u urbanim sredinama. Kanabis je izvršio uticaj na razne potkulturne i kontrakulturne grupe od šezdesetih do danas, i brojne umetničke pravce, uključujući jazz, psihodelični rok, brakedance, rap, rege. Takođe, uživalačka upotreba konoplje je uobičajena među mnogim umetnicima.[2]
Postoje indikacije da je prohibicija Cannabis-a u direktnoj vezi sa sve vecim uticajem iste na razne bolesti i uspesan tretman psiho-fizickih nepravilnosti. Postiji verovanje da je razlog ilegalnosti "trave" nametnut od strane Big Pharma ili Farmakioloskog kartela koji, u slucaju Cannabis-a, vidi opasnost od gubitka velike koliciine investicija u postojece lekove i procedure. Ukratko, "trava" leci ili ublazava simptome raznih bolesti i nepravilnosti ljudskog tela i psihe te je kao takva i velika pretnja za ekonomiju sadasnje medicine i farmakologiju.
Evo sta Joe Rogan ima da kaze u vezi toga: https://www.youtube.com/watch?v=d7fa4gV06pg&feature=share
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Nikša Dubreta: Konoplja – sociološki aspekti uzgoja i upotrebe
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 Siniša Marček, Upotreba konoplje nekada i sada
- ↑ Navedeno prema: Les origines indo-europeennes, ou les Aryas primitifs, par Adolphe Pictet, Tome premier, Paris, 1877. c. 386.-395.
- ↑ Matthews, A; Matthews, L (2007). Learning Chinese Characters. str. 336. ISBN 978-0-8048-3816-0.
- ↑ Stafford, Peter (1992). Psychedelics Encyclopedia. Berkeley, CA, USA: Ronin Publishing. ISBN 0-914171-51-8.
- ↑ 6,0 6,1 Timeline: the use of cannabis
- ↑ Jan Kišgeci, Konoplji hvala, str. 9 i 10, Nolit, Novi Sad, 1994.
- ↑ 8,0 8,1 Ivona Živković, KO SE BOJI MARIHUANE JOŠ?
- ↑ „Ljudska ishrana”. Arhivirano iz originala na datum 2012-05-29. Pristupljeno 2013-04-05.
- ↑ „Canabis Enciklopedija”. Arhivirano iz originala na datum 2013-10-22. Pristupljeno 2013-04-05.
- ↑ Humas E. Rastliny v službach človeka, Orbis, Praha, 1976.
- ↑ Veselin Čajkanović, Rečnik srpskih narodnih verovanja o biljkama, strana 116, BIGZ reizdata 1994, Beograd
- ↑ „Clinical Studies and Case Reports”. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-24. Pristupljeno 2008-04-16.
- ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2007-09-27. Pristupljeno 2008-04-16.
- ↑ „Cannabis linked to Biblical healing”. BBC. 03. 01. 2003.. Pristupljeno 03. 07. 2007.
- ↑ Navedeno prema: N. Dubreta: Konoplja – sociološki aspekti uzgoja i upotrebe
- Enciklopedija konoplje Arhivirano 2008-07-06 na Wayback Machine-u
- Siniša Marček, Upotreba konoplje nekada i sada
- Nikša Dubreta: Konoplja – sociološki aspekti uzgoja i upotrebe (pdf)
- Jan Kišgeci, Konoplji hvala (o industrijskom konoplji)
- Mirsad Đulbić, Sjećanja: Konoplja u Zenici
- Istorija marihuane
| Osnovno |  | |
|---|---|---|
| Upotreba | ||
| Proizvodi | ||
| Po državama | ||