Мартонош
| Martonoš | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Severnobanatski |
| Opština | Kanjiža |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) |  1988
|
| Gustina stanovništva | 44* st./km² |
| Geografija | |
| Koordinate | 46°07′00″N 20°03′00″E / 46.116666°N 20.05°E |
| Nadmorska visina | 76 m |
| Površina | 52,2* km² |
  Martonoš Martonoš (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 24417 |
| Pozivni broj | 024 |
| Registarska oznaka | KA |
Koordinate: 46° 06′ 60" SGŠ, 20° 03′ 00" IGD
Martonoš (mađ. Martonos) je naselje u Srbiji u opštini Kanjiža u Severnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1988 stanovnika.
Smešten je na reci Tisi, desetak kilometara severno od Kanjiže i oko pet kilometara na sever je državna granica sa Mađarskom. U blizini mesta je i železnička pruga.
Martonoš - u pisanim dokumentima se prvi put spominje 1237. godine, u vezi sa jednim manastirom po imenu Mortinus koji je nakon tatarske najezde obnovljen. Prilikom obilaska jednog vlastelinskog poseda 1335. godine se spominju plemići iz Martonoša, na primer Bekuš, sin Lerinca od Martonoša i Pesćenji Ištvan de Martonoš. Po ovim izvorima posad Martonoša se graničio sa selima Ludašeđhaz, Đekenjto, Pustaeđhaz (Današnja Stara Torina). Dolaskom Turaka naziv sela se opet spominje, na primer u junačkim pesmama poznatog mađarskog pesnika-hroničara Tinodi Lantoš Šebešćen. Martonoš se u ovo vreme više puta stradao, ali je uvek obnovljeno. Mađarska vojska je pobedila Turaka 1552. godine, već 1554. godine međutim bilo je pod turskom vlašću sa tri poreskog obveznika do godine 1569. je broj stanovnika naglo povećao. Poznati turski putopisac Evlija Čelebi ovako piše o mestu: „Tvrđava Martonoša, nazvana po nekadašnjem graditelju je drevno mesto, naši su ga zauzeli 1554. godine. Ima jednog zapovednika i 15 vojnika. Tvrđava je mala i nalazi se pored Tise. Naselje ima 150 mađarskih kuća i jednu crkvu ".
Oktobra 1686. godine Martonoš je oslobođen od turske vlasti, i utvrđenje je ulazilo u sastav potiske vojne granice i dao je 50 pešaka i 25 konjanika a imao je oko 300 oporezovanih pojedinaca. Za vreme Rakocijeve bune je bilo više puta spaljeno. Oko 1750. godine je počelo doseljavanje mađarskog stanovništva koje je naredbom Marije Terezije od 1774. godine izjednačeno sa satarosedelačkim srpski stanovništvom. Starešine šanca su dobili od carice plemstvo (Egrešići, Đurišić i Eremić) i 60 jutara zemlje.
Godine 1771. Martonoš je imao 206 kuća, a po popisu iz 1784. godine naselju pripadaju sledeće pustare: Gornji i Donji Puč, Gorni Oštorak. Katolička crkva Pravoslavna crkva Na kraju 1870. godine se Martonoš potpuno oslobodio otkupom od svih urbanijalnih obaveza zajedno sa krunskom okrugom što je omogućilo intenzivnije naseljavanje, povećanje broja salaša. Martonoš je nekada imao veoma povoljan položaj jer se nalazio pored Tise, ali usled promene rečnog korita je ovaj položaj izgubio. Ima železničku stanicu, autobusku vezu, na Tisi je nekada saobraćala i skela prema Krsturu, ali je posle izgradnje kanjiškog mosta izgubila značaj.
- Poljoprivreda
Martonoš je danas seosko naselje. Većina stanovnika se bavi zemljoradnjom, povrtarstvom, gajenjem paprike, luka, krompira. I stočarstvo je dobro razvijeno. Zanatstvo ima dugu tradiciju, cehovi su osnovani već 1826. godine. Čuvene su martonoške korparsko radionice, sušionice paprike.
- Naziv sela
Selo ima osnovnu školu, zdravstvenu stanicu i kulturno društvo. Mesnu upravu čini mesna kancelarija i mesna zajednica. O poreklu naziva Martonoš nema pouzdanih podataka. Po predanju izloženom 1864. godine na ovom mestu je živeo jedan ribar po imenu Marton (Martin) na „zlatnom bregu“ to jest na onom usvišenju, bregu na kojem se nalazi i današnje selo. Verovatnije je da je ime u vezi sa manastirom Svetog Martina (Szent Marton), ili strmom obalom Tise kod sela koja se na mađarskom jeziku zove „mart“.[1]
U naselju Martonoš živi 1751 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,7 godina (39,7 kod muškaraca i 43,7 kod žena). U naselju ima 865 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,52.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Mađarima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Mađari | 1897 | 86.89% | ||
| Srbi | 155 | 7.10% | ||
| Romi | 86 | 3.93% | ||
| Albanci | 12 | 0.54% | ||
| Hrvati | 9 | 0.41% | ||
| Jugosloveni | 8 | 0.36% | ||
| Bunjevci | 4 | 0.18% | ||
| Slovaci | 3 | 0.13% | ||
| Nemci | 2 | 0.09% | ||
| Crnogorci | 1 | 0.04% | ||
| Slovenci | 1 | 0.04% | ||
| Makedonci | 1 | 0.04% | ||
| nepoznato | 0 | 0.0% | ||
| m | ž | |||
| ? | 3 | 2 | ||
| 80+ | 13 | 50 | ||
| 75-79 | 31 | 44 | ||
| 70-74 | 47 | 75 | ||
| 65-69 | 65 | 87 | ||
| 60-64 | 55 | 76 | ||
| 55-59 | 79 | 80 | ||
| 50-54 | 71 | 74 | ||
| 45-49 | 83 | 68 | ||
| 40-44 | 88 | 70 | ||
| 35-39 | 80 | 84 | ||
| 30-34 | 70 | 74 | ||
| 25-29 | 59 | 49 | ||
| 20-24 | 71 | 51 | ||
| 15-19 | 62 | 77 | ||
| 10-14 | 79 | 68 | ||
| 5-9 | 57 | 63 | ||
| 0-4 | 43 | 35 | ||
| prosek | 39.7 | 43.7 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 541 | 241 | 1 | 1 | 202 | 5 | 33 | 23 | 1 | 10 |
| Ženski | 322 | 173 | - | - | 83 | - | 1 | 16 | 9 | 1 |
| Oba | 863 | 414 | 1 | 1 | 285 | 5 | 34 | 39 | 10 | 11 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 1 | 3 | 9 | 5 | 4 | 2 | - | - | - | |
| Ženski | 4 | 1 | 3 | 15 | 14 | 2 | - | - | - | |
| Oba | 5 | 4 | 12 | 20 | 18 | 4 | - | - | - |
→ * - Podaci za površinu i gustinu naseljenosti dati su zbirno za katastarsku opštinu Martonoš, na kojoj se nalaze dva naselja, Mali Pesak i Martonoš.
- ↑ dr Pap Đerđ Banatera (21. septembar,2006)
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Izvor Monografija Podunavske oblasti 1812-1927 sastavio Dr, Vladimir Margan biv. Predsednik Oblasnog odbora Komesar Oblasne Samouprave, objavljeno 1927„Napredak Pančevo,,
- dr Pap Đerđ “Banatera“ (21. septembar 2006)
- Letopis Opština u južnom Banatu: Banatska mesta i običaji Marina M.(Beč 1999). Letopis period 1812 – 2009 g. Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o Banatskih mesta i običaji nastanak sela ko su bili Dosenjenici čime se bavili meštani.
