Vlasotince

Vlasotince
Vlasotince;
	; Panorama Vlasotinca
	; Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Jablanički
Opština	Vlasotince
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	16212
Geografija
Koordinate	42°57′29″N 22°07′14″E / 42.958166°N 22.1205°E
Nadmorska visina	234 m
	Vlasotince Vlasotince (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	16210
Pozivni broj	016
Registarska oznaka	VL

Koordinate: 42° 57′ 29" SGŠ, 22° 07′ 14" IGD

Vlasotince je gradsko naselje, sedište opštine Vlasotince u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 16212 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 14552 stanovnika), dok prema prvim rezultatima popisa iz 2011. ima 15830 stanovnika.

Istorija

Po turskim izvorima 1516. godine bilo je kulturno i poljoprivredno sedište. Naselje se pominje pod turskim nazivom „Vlašotinac“ i u sastavu je Sofijskog sandžaka. (Opširnije o ovome u članku Legende o nastanku Vlasotinca) U šesnestom veku ima oko 600 stanovnika i 66 kuća. 1879. godine u Vlasotincu je bilo 519 kuća i oko 2626 stanovnika. Po zakonu od 14. maja 1878. godine pripadalo je Vlasinskom srezu. Godine 1879. je umesto Vlasinskog stvoren Vlasotinački srez.

Za varošicu je proglašeno 1878. godine. O njemu su pisali mnogi putopisci i književnici. Milan Rakić kaže:" Ja sam mislio da je Vlasotince selo, ili, ako ne to, a ono kakva mala jadna Kasabica. Ali, kako sam se iznenadio kada sam ušao u varoš, koja je tako čista, bela, uljudna i uređena, kao da je 30 godina pod Srbijom, bila (radi se o opisu Vlasotinca 1880., godine). Ovde nema turskih zidova nego su kuće na ulici. Kuće su lepe i čiste; mnoge na dva boja, izgledaju kao kakve vile..."

Osnovna škola Siniša Janić je osnovana 1866. godine.

Oslobođenje od Turaka

Vlasotinčani su bili čuveni po tome da su pružali veliki otpor Turcima. Tako u Vlasotincu nije sagrađena ni jedna džamija. Vlasotinčani se protiv Turaka dižu prvi put 1809. godine, a poslednji put 1877. Pre nego što su srpske snage pri proterivanju Turaka došle u Vlasotince, varoš je bila slobodna. Vlasotinački „tojagaši“ su već unapred izdejstvovali bekstvo Turaka. Željni da se hvate „evropskog“ šešira umesto turske kape, meštani su čak i odbijali da piju turski čaj sa obrazloženjem da čaj čovek pije samo kad je bolestan. Posle oslobođenja od Turaka mnogi Vlasotinčani šalju svoju decu na školovanje u evropske zemlje. Po povratku sa školovanja mladi ljudi su u Vlasotince donosili napredne ideje. Izgradnja železničke pruge Leskovac-Vranje 1886. donela je povremenu stagnaciju u razvoju Vlasotinca. To dovodi do jačanja Grdelice i Predejana kao lokalnih trgovačkih centara. Vlasotinčani se okreću vinogradarstvu kao izlazu iz zaostajanja. Razvoj tekstilne industrije počinje posle 1890. godine. Velika potražnja za gajtanom navela je trgovce da izgrade gajtanare na Vlasini i njenim pritocima. Prvi mlin izgrađen je 1895. godine u Vlasotincu, a 1912. je u mlin ugrađen generator od 20 kW. Time je Vlasotince dobilo prvo električno osvetljenje. Istovremeno se trgovina i zanatstvo razvijaju. Tako nastaju nova udruženja i esnafi: obućarski esnaf 1883., kovačko-potkivačko-puškarsko-kazandžijski esnaf 1884., bakalsko-trgovački esnaf 1885., kao i još dva esnafa 1894. godine. Vlasotinački esnaf koji okuplja zanatlije svih profila se stvara 1901. godine. Trgovačko udruženje se osniva 1920.

Renesansa između ratova

Između dva svetska rata Vlasotince doživljava renesansu. Vinogradari se udružuju u vinogradarsku zadrugu. Pojavljuje se prvi broj lista „Vlasina“, osniva se fudbalski klub „Vlasina“, otvaraju se prve banke. Sledi otvaranje Knjižnice i čitaonice. Niču hidrocentrale na Vlasini i osniva se Sokolsko društvo.

Kulturni život se bogati formiranjem pevačkih družina „Karađorđe“ i „Mokranjac“, tamburaškog orkestra Branka Davinića kao i džez benda „Marko“. Pevačka družina „Njegoš“ je osnovana još 1897. Vlasotinački kulturo-umetnički život se odvijao u Narodnom domu, sadašnjem sedištu TV Vlasotince. Objekat u akademsko-nacionalnom stilu je sagrađen oko 1930. godine materijalnim sredstvima Vlasotinačkog esnafa, Sokolskog društva, Trgovačkog udruženja, pevačke grupe „Njegoš“ i Narodne knjižnice i čitaonice. U njemu su priređivane razne zabave sa igrankama, matinei i maskenbali.

Drugi svetski rat

Nemci su zauzeli Vlasotince 10. aprila 1941. godine. Tokom Drugog svetskog rata su na teritoriji i u okolini Vlasotinca delovale razne vojne grupacije: partizani, četnici, kvislinzi, ljotićevci, nedićevci, Nemci i Bugari. Opširnije o delovanju četničkih formacija na teritoriji Vlasotinca se može pročitati u članku Četništvo u Vlasotinačkom kraju- pristup istoriji. Delovanja vlasotinačkog partizanskog pokreta su detaljnije opisana u članku Partizanski pokret u Vlasotinačkom kraju. Dana 10. oktobra 1944. je Vlasotince oslobođeno ulazom Prve vlasotinačke brigade (partizani) u grad. Nova istorija Vlasotinca počinje posle Drugog svetskog rata.

Demografija

U naselju Vlasotince živi 12504 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,8 godina (36,1 kod muškaraca i 37,4 kod žena). U naselju ima 4902 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,31.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija

Godina	Stanovnika




1948.	4917	^[1]
1953.	5225
1961.	5932
1971.	8787
1981.	12166
1991.	14552	14453
2002.	16369	16212

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi	15894	98.03%
Romi	213	1.31%
Makedonci	21	0.12%
Hrvati	11	0.06%
Crnogorci	7	0.04%
Mađari	5	0.03%
Bugari	4	0.02%
Rumuni	3	0.01%
Rusi	2	0.01%
Slovenci	1	0.00%
Bošnjaci	1	0.00%
Jugosloveni	1	0.00%
nepoznato	17	0.10%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[2]


	m	ž
?	41	33
80+	75	93
75-79	126	192
70-74	227	322
65-69	346	388
60-64	414	409
55-59	374	393
50-54	643	581
45-49	692	700
40-44	642	586
35-39	560	630
30-34	589	562
25-29	605	609
20-24	561	588
15-19	611	641
10-14	591	551
5-9	547	445
0-4	418	427
prosek	36.1	37.4

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	1186	1291	1635	2376	3324	4046	4902

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	585	1042	936	1476	480	288	69	18	5	3	3.31

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	6506	1779	4400	232	90	5	6727

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	1296	4465	802	151	13

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	3120	126	1	1	666	67	1092	323	69	95
Ženski	1782	41	-	-	642	18	70	333	77	13
Oba	4902	167	1	1	1308	85	1162	656	146	108
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	14	20	189	140	81	105	-	-	131
Ženski	14	17	78	161	233	28	-	-	57
Oba	28	37	267	301	314	133	-	-	188

Običaji: Narodna kola i veselja u Vlasotinačkom kraju

Svako veselje u porodici, selima, završavalo se narodnim kolom. Narodna kola, tada zvana ora, su bila poseban ritual na veseljima; čačak-stari i novi, vlasinka, bela rada, zavrzlama, drdavka, u šest, bugarka, žikino kolo, moravac. Nekada se na svadbama, ispraćajima u vojsku, kracajima, preseljenja u novu kuću, vašarima i saborima na verskim praznicima, igralo i pevalo uz muzičke instrumente: duduk, gajde, tupan, frulu (duduče), harmoniku i pleh muziku sa trubačima.

Svi pečalbari, i momci i oženjeni, su dolazili kući kako bi se proveselili igrajući narodno kolo uz muziku. Kolo je bilo mesto okupljanja mladih i starih da se gledaju među sobom, da se šale, upoznaju, pa i zavole.

Svako selo, svaki deo sela, imalo je svoje mesto za vođenje kola (ora). Niko nije smeo da napusti ili prekine kolo. Dešavalo se da je kod zauzimanja mesta i muzike, često izbijala i međusobna tuča između momaka, kako oko vođenja kola tako i zbog devojaka koje se uhvate da igraju do kolovođe-momka.

I danas se u selu Predance i drugim planinskim selima vlasotinačkog kraja, može čuti narodna izreka oko vođenja kola: „Baba davala banku da se uhvati, a dve da se pusti iz kola“. Miroslav Mladenović, lokalni etnolog iz Vlasotinca, je kao momak negde sedamdesetih godina, prisustvovao događajima kada se na Petrovdan u selu Lopušnja, Trnovci u Svođu, Sveti Iliji na Čobancu, Svetog Jovana (Sedmi Juli) u Zlatićevu, Prvom Maju u Dejanu i drugim saborima, igrala sva narodna kola i kako se niko nije smeo pustiti iz kola kad se uhvati u njega, jer je posle toga obavezna bila tuča.

Lokalni stanovnici takmičili su se čije će kolo biti veće, bolje i među sobom i među selima. U kolu je bio najglavniji onaj na čelu, kolovođa, a na začelju (na „kec") momak koji je bio zadužen da se kolo ne kida. Onaj ko je prekidao kolo više nije bio puštan da igra, pa zato niko nije smeo da se pusti dok se kolo ne izigra.

Gospodin Mladenović je zabeležio od starijih ljudi, negde sedamdesetih godina dvadesetog veka, da su se pre Prvog svetskog rata, igrala narodna kola i u samom Vlasotincu, kod „Krsta“ za vreme vašara letnjeg Gorešnjaka i jesenjeg Pejčindana i Krstovdana, gde su bile opasne tuče među igrača kolovođa oko devojaka iz različitih sela. Čak su „sevali“ i noževi. Igrala se kola na saborima na verskim praznicima oko crkve kruševačke i konopničke, u selima Kruševica i Konopnica, naročito u vreme letnjih i jesenjih vašara.

Danas, po pričama starijih, mladi ljudi ne obraćaju tome pažnju kao da nema seoskih sabora i vašarskih okupljanja uz narodno kolo. Svi koji su odrasli uz (ora) kola, često se žale što mladi nisu prihvatali njihove narodne igre. Ipak, poslednjih godina, narod se ponovo okreće tradiciji. Igra uz narodno kolo, naročito na svadbenim i drugim porodičnim veseljima, a sve je više i folklornih grupa po školama, koje neguju narodne igre uz narodna kola iz vlasotinačkog kraja.

Vlasotinčani se češće i nazivaju Rosuljci. Razlog za to je biljka Rosulja (lat. drosera rotundifolia L), koja raste na prostranstvima okoline Vlasotinca. Drosos je grčka reč i znači rosa.

Galerija

Pogled prema severozapadu na polje
Rosulja - (lat. drosera rotundifolia L)

Slavni ljudi

Dragiša Stanković Čelik, poznati jugoslovenski bokser

Povezano

Reference

↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

Spoljašnje veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Vlasotince

[1] Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9

[2] Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

[1]

[2]