Izvorni kod stranice Justinijan I

{{Monarh (HR)
| ime     = Justinijan Veliki<br /><small>Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus Augustus</small><br /><small>Φλάβιος Πέτρος Σαββάτιος Ἰουστινιανός</small>
| titula   = Bizantski car
| slika    = [[Datoteka:Meister von San Vitale in Ravenna.jpg|thumb|center|300px|Detalj portreta sa [[mozaik]]a u  [[San Vitale|Bazilici San Vitale]] [[Ravenna]]]]
| opis slike           = 
| vladavina           = [[527]]. - [[565]]. (ukupno 38 god.)
| krunidba            = 
| ostale titule        = 
| puno ime           = 
| datum rođenja  = [[11. 5.|11. maj]], [[483]].
| mjesto rođenja  = [[Tauresium]], [[Dardanija (rimska provincija)|Dardanija]] [[Bizantsko Carstvo]]
| datum smrti      = [[14. 11.|14. novembar]], [[565]]. 
| mjesto smrti     = [[Konstantinopolj|Konstatinopolis]], [[Bizantsko Carstvo]]
| mjesto pokopa        =
| datum pokopa         =
| prethodnik           = [[Justin I]]
| nasljednik           = [[Justin II]]
| način nasljeđivanja  = 
| prijestolonasljednik = 
| supruga              = [[Carica Teodora (žena Justinijana)|Teodora]]
| suprug               = 
| supruga 1            = 
| supruga 2            = 
| supruga 3            = 
| supruga 4            = 
| supruga 5            = 
| supruga 6            = 
| supruga 7            = 
| supruga 8            = 
| djeca                =
| obitelj              = 
| dinastija            = 
| vladarska himna      = 
| otac                 = Sabbatius
| majka                =Vigilantia
}}
'''Justinian Veliki''', pravim imenom na [[latinski jezik|latinskom]] '''Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus''' ([[Tauresium]] [[Dardanija (Evropa)|Dardanija]], [[11. 5.|11. maj]] [[483]]. – [[Kostantinopolj|Konstatinopolis]], [[14. 11.|14. novembar]] [[565]].), [[Popis bizantskih careva|car]] [[Bizantsko Carstvo|Istočnog Rimskog Carstva (Bizantskog Carstva)]] od [[1. 8.|1. augusta]] [[527]]. do svoje smrti [[565]].

Nećak je i naslednik cara [[Justin I|Justina I]]. Došavši na prestol, težio je uspostaviti nekadašnje jedinstvo [[Rimsko Carstvo|Rimskog Carstva]], kojemu će središte biti [[Konstantinopolj|Konstatinopolis]]. Za ostvarenje toga cilja izabrao je dvojicu sposobnih vojskovođa, [[Velizar|Belizara]] i [[Narzes]]a, kao i pravnika [[Tribonijan]]a. 
Osvajački su napori iscrpili snage zemlje i oslabili njezine pozicije na Istoku, te se Justinijan obvezuje na plaćanje danka [[Perzija]]ncima, a te nevolje uvećale su i provale [[Slaveni|Slavena]] i [[Avari|Avara]] na bizantsko područje.

== Biografija ==
Justinijan se rodio u [[Tauresium|Tauresiju]] [[483]]. u blizini današnjeg [[Skoplje|Skoplja]] u [[Severna Makedonija|Severnoj Makedoniji]]. Justinijan I bio je savladar svog ujaka, [[Justin I|Justina I]], već od [[518]], a stupio je na presto [[527]]. kao neograničeni gospodar države i crkve. Preduzimao je pohode protiv varvarskih naroda: [[Ostrogoti|Istočnih Gota]] u [[Italija|Italiji]], [[Zapadni Goti|Zapadnih Gota]] u [[Španija|Španiji]] i [[Vandali|Vandala]] u [[Afrika|Africi]], u nameri da obnovi carsku vlast u zapadnom delu Rimskog Carstva. 
[[Datoteka:Byzantium550.png|thumb|desno|330px|''Istočno Rimsko Carstvo oko 550.'']]
Vodio je odbrambene ratove protiv [[Persijanci|Persijanaca]] i [[Slaveni|Slovena]] koji su iz rubnih područja nadirali u vizantijske oblasti.

Prekomerni poreski nameti izazvani stalnim ratovima doveli su do pobune '''Nika''' ([[532]]), koja je ugušena zahvaljujući Justinijanovoj ženi, [[Carica Teodora|carici Teodori]]. 
Pobuna je započela okupljanjem naroda na carigradskom hipodromu gdje su obe stranke ([[Dema|deme]]: Zeleni i Plavi) udruženo izvikivale Nika! Nika! što na grčkom jeziku znači Pobjedi! Treći dan pobune, pobunjenici su počeli jurišati na carsku palaču. U ključnom momentu kad je Justinijan namjeravao abdicirati Teodora je zapovijedila vojsci da napadne pobunjenike na hipodromu.

Došlo je do strahovitog [[Pokolj na hipodromu|pokolja]] u kojem je u jedno poslijepodne oko 50000 stanovnika izgubilo život. Ovim činom odbranjena je carska vlast Justinijana I i njegove carice Teodore zahvaljujući upravo njezinoj hladnokrvnosti i odlučnosti.

U toj pobuni je, među ostalim, bila uništena i stara crkva Svete Marije ([[Aja Sofija|Hagia Sofia]]), pa su se Justinijan i Teodora dali u gradnju nove bazilike, svojom veličinom dostojne središta Carstva.

Glavni arhitektri ovog velebnog zdanja bili su Antemije iz Trala i Izidor iz Mileta. Gradnja je trajala od 532. g. do [[537]] g. kada je posvećena. Međutim oko [[550]]. g. bila je prilično devastirana u potresu pa je gotovo nanovo građena. Tada joj je dodana kupola. Nakon [[Turci|turskog]] osvajanja [[Istanbul|Carigrada]] 1453. g. crkva Svete Marije je pretvorena u džamiju Aja Sofiju, a danas se u njoj nalazi muzej.

Bez obzira na protivljenje svoje okoline i uprkos ozbiljnim nemirima u [[Istanbul|Konstatinopolisu]], Justinijan pod nepovoljnim uslovima (uz danak od 11 000 zlatnih livara) okončao rat s Perzijancima ([[532]]), koji je trajao od [[527]] godine.

== Obnavljanje Carstva ==
Uz Justinijana je neraskidivo vezano ime njegovog najvećeg vojskovođe, [[Velizar]]a. Justinijan 22. juna [[533]]. šalje u Afriku vojsku od 15.000 do 16.000 pešaka i konjanika pod komandom Velizara, jednog od najboljih vojskovođa starog sveta. Dve bitke nedaleko od [[Kartaga|Kartagine]] (''Ad'' ''Decimum'', septembra, i ''Tricamarun'', decembra [[533]]) kao i zarobljavanjem [[Vandali|vandalskog]] kralja, Gelimera (proleće [[534]]) učinile su kraj vandalskoj vlasti u [[Afrika|Africi]], koja postaje prefektura.

Odmah zatim [[535]], sa svega 9.000 ljudi, Velizar započinje osvajanje [[Italija|Italije]]. Zagospodarivši [[Sicilija|Sicilijom]] krajem 535, on osvaja [[Napulj]] (novembra 536), a 9—10. decembra [[536]]. ulazi u [[Rim]]. [[Ostrogoti|Istočno-gotski]] vladar, Vitiges, opseda ga sa ogromnom vojskom (februar 537—mart [[538]]). S jeseni ili u zimu 539—540, pošto je najzad dobio pojačanje od Justinijana, Velizar opseda [[Ravenna|Ravenu]], ulazi na prepad u grad, maja [[542]], i zarobljava Vitigesa. Italija (koja kasnije postaje prefektura pod zapovedništvom ravenskog egzarha) vraćena je imperiji.

[[Datoteka:Justinian.jpeg|thumb|left|150px|''Justinijanov novac]]
U pohodima na sever, imperator Justinijan stiže do Save i Dunava, i oko [[535]]. godine renovira grad [[Beograd|Singidunum]].

U [[Španija|Španiji]] Justinijan oslobađa samo [[Andaluzija|Andaluziju]] i primorsku oblast na jugoistoku od [[Zapadni Goti|Zapadnih Gota]], sa veoma oskudnim sredstvima, zaslugom patricija Liberija od od [[550]]. do [[554]]. godine. [[Bizantsko Carstvo|Istočno Rimsko Carstvo]] ([[Romejsko Carstvo|Romejsko]]), [[Византијско царство|Vizantija]] u njoj organizuje vojno zapovedništvo.
  
Justinijanova obnova nije spasla carstvo od opasnosti koje su mu pretile sa istoka. Kršeći "večiti mir" iz 532, [[Persijanci]] početkom [[540]]. napadaju [[Antiohija|Antiohiju]], grad razaraju a Makedonce raseljvaju. Velizar će ih potući na [[Eufrat]]u, ali je Justinijan primoran da s njima, [[546]], zatim [[562]], obnovi mir koji ga sve skuplje staje. 
  
Na [[Balkan]]u se još od kraja [[4. vijek|IV]] veka pojavila nova opasnost: [[Slaveni|Sloveni]], nastanjeni između [[Baltik]]a, [[Visle]], močvara Pripeti i [[Karpati|Karpata]], pod stalnim pritiskom zavojevača iz [[Azija|Azije]], podelili su se u tri grane i započeli, da se šire u više pravaca. [[Zapadni Slaveni]] zauzimaju, između Elbe i srednjeg toka [[Dunav]]a teritorije koje su napustili [[Germani]]. [[Istočni Slaveni]] — po rečima historičara ''Jordanesa'' — verovatno su u [[6. vijek|VI]] veku obrazovali, između Dnjestra i Dona, kraljevinu [[Anti|Anta]]. [[Južni Slaveni]] se pojavljuju na donjem Dunavu krajem vladavine cara Anastasija. Pod Justinijanom oni u nekoliko mahova (svake godine od 548. do 551) prelaze nezaštićenu granicu i upadaju sve do [[Solun]]a i [[Istanbul|Konstatinopolisa]]. U isto vreme druge grupacije stižu do [[Jadran]]a ([[536]]). Plemena nastanjena između donjeg Dunava i Solunskog zaliva potpadaju pod vlast [[Huni|Huna Kutrigura]] ili [[Bugari|Bugara]], čije ime primaju. Ovi pustoše [[Trakija|Trakiju]], [[Ilirik]]um, Grčku do samih prilaza [[Istanbul|Konstatinopolisu]] ([[538]], [[540]], [[558]]).
  
Teškoće u kojim se nalazi [[Istočno Carstvo]] odražavaju se i na Zapadno gde se javljaju pobune. U Italiji energični kralj Totila ponovo osvaja skoro celo poluostrvo, uključujući [[Rim]], između [[542]]. i [[547]]. godine. Velizarov naslednik [[Narzes]], kome Justinijan poverava, uz znatno pojačanje, vrhovno zapovedništvo nad Italijom, stao je na put Totili (552). Posle poraza i smrti [[Tejas]]a (552), Vizantiji se vraća opustošena oslabljena zemlja, unapred predodređena za deobe. U [[Afrika|Africi]] samo blagodareći energiji guvernera Jovana Troglite, ugušena je pobuna [[Berberi|Berbera]] (546—548).

Počevši od [[565]]. Justinijan odustaje od osvajanja. Pritisnut godinama, finansijskim teškoćama, sve lošijim trupama i vojskovođama, primoran je da pređe u defanzivu. Da bi se lakše odupro varvarima, naređuje da se izgradi sistem utvrđenja čiji ostaci u Tebesi, Setifu, Timgadu, i danas izazivaju divljenje. Odustajanje u spoljnoj politici ne može da baci u zasenak trajne spomenike kao što je '''''Justinijanova kodifikacija''''' klasičnog rimskog prava: '''''Kodeks''''' (529), '''''Digesta''''' i '''''Institucije''''' (533) i '''''Novele''''' (534). [[Rimsko pravo]] koje danas poznajemo i koje je osnova savremenih građanskih prava civilizacije, zapravo je Justinijanova, vizantijska kodifikacija. 
  
Tokom svoje vladavine Justinijan je objavio veliki broj zakona, teoloških spisa, vodio veoma bogatu i sadržajnu prepisku sa državnim i crkvenim velikodostojnicima, i sastavio crkvenu pesmu ''Jedinorodni Sine i Slove Božij'', koja na liturgiji poje od [[536]]. godine.

== Justinijan i crkva ==
{{izdvojeni citat|»Želja je Naša da svi narodi koji žive pod blagom vlašću Naše milosti žive u veri koju je sveti apostol Petar doneo Rimljanima i koja se i danas propoveda onakvom kakvom ju je propovedao apostol. Određujemo stoga i zapovedamo da samo oni imaju pravo da se zovu hrišćanima koji se ovom zakonu pokoravaju, a da su svi ostali ludaci ili bezumnici na čije glave pada sramota jeresi. Oni najpre mogu očekivati osvetu Božju da bismo ih napokon i Mi kaznili presudom na koju Nas nadahnjuje nebo«.<ref>[http://www.republika.co.rs/496-497/20.html O ideološko-političkom obrascu u SPC]</ref>|Justinijanova pravna novela, 16. 1–2.}}

U Justinijanovoj teološkoj zaostavštini nalaze se i ''Ispovedanje vere'' (oko [[544]]), ''Tri poglavlja'' (oko [[551]]. godine), zatim ''Pismo'' ili ''Poslanica'' koju je uputio konstatinopoliskom patrijarhu Mini u kojem posebno razmatra sporna dogmatska učenja poznatog crkvenog pisca i učitelja iz [[Aleksandrija|Aleksandrije]], [[Origen]]a (+253). U ''Ispovedanju vere'' se po logičnlom principu, za i protiv (pro et contra), u trinaest tačaka iznose [[Pravoslavlje|pravoslavni]] stavovi i istovremeno izriče anatema (prokletstvo) na one koji suprotno veruju. Justinijanovo ''Ispovedanje vere'' uvod je i priprema za održavanje [[Peti Vaseljenski Sabor|Petog Vaseljenskog Sabora]], koji na neki način predstavlja završnicu teološkog spora starog više od dve stotine godina, ali i proveru snage tek ujedinjenog Carstva. 
  
Justinijan je osnivac porodicnog stabla [[Andjelkovic]],zapravo porodice Andjela,kojoj je pripadala njegova porodica,poreklom iz okoline [[Leskovca]]. Oni su prvobitno bili stocari iz Caricinog grada,zatim su bivali preseljeni u [[Konstantinopolj]] ne bi li ih Veliki car vratio na prostore južne Srbije odakle ce se prosiriti u Bugarsku, Crnu Goru i Makedoniju. Svojom vlascu,car je uspeo da obezbedi svome narodu mnoge uslove za zivot.

[[Monofizitstvo|Monofiziti]] su u Carstvu bili tako brojni i jaki da je Justinijan sa njima vodio pregovore. U [[Istanbul|Konstatinopolisu]] je održan [[532]]. godine susret [[Monofizitstvo|monofizitskih]] i [[Pravoslavlje|pravoslavnih]] teologa, susret koji nije dao nikakve konkretne rezultate, ali je pokazao da sve nije izgubljeno za uvek i da hitno treba ponovo pretresti neka teološka pitanja vezana za bivšeg kontatinopoliskog patrijarha [[Nestorijanstvo|Nestorija]], osuđenog [[431]]. godine na [[Treći Vaseljenski Sabor|Saboru]] u [[Efes]]u. 
  
U pokušaju da izmiri stanovništvo svoje države i učvrsti jedinstvo imperije Justinijan je sazvao [[Peti Vaseljenski Sabor]] (maj-juni [[553]]. godine) u [[Istanbul|Konstatinopolisu]]. Sabor je osudio [[Monofizitstvo|monofizite]] kao [[hereza|jeretike]] ali i spis tri episkopa, kao ostatka [[Nestorije]]ve [[hereza|jeresi]]. Iako papa Vigilije iz Rima nije prisustvovao Saboru (iako je već nekoliko godina boravio u Carigradu i bio nekoliko puta pozivan da se uključi u rad sabora), papa je prihvatio sve saborske odluke, a to je učinio i ceo Zapad.
  
[[Srpska pravoslavna crkva]] slavi Svetog Justinijana, bizantskog cara, [[14. 11.|14. novembra]] po Julijanskom kalendaru, odnosno [[27. 11.|27.novembra]] po Gregorijanskom kalendaru, zajedno sa njegovom ženom, [[Carica Teodora (žena Justinijana)|caricom Teodorom]].
[[Datoteka:Justinian mosaik ravenna.jpg|thumb|340px]]

== Justinijanova kodifikacija (Corpus iuris civilis) ==
Nastojeći da povrati moć i slavu [[Rimsko Carstvo|Rimske Imperije]], Justinijan (527—565) obrazuje komisiju od 16 pravnika, na čelu sa Tribonijanom (Tribonionus) i nalaže im im da prikupe i kodifikuju celokupnu pravnu ostavštinu klasičnog perioda rimskog prava ('''''ius''''') i sve propise koje su izdali imperatori pre njega ('''''leges''''').

Rezultat njihovog rada, '''[[Corpus iuris civilis]]''' (Zbornik građanskog prava) sastoji se iz četiri dela: Justinijanov kodeks – '''''Codex''''' (zbirka imperatorskih odredaba iz vremena od Hadrijana do Justinijana); '''''Digestae''''' (zbirka spisa rimskih pravnika); '''''Institutiones''''' (izvodi iz dva prethodna dela, sa komentarima, koncipiran kao udžbenik) i '''''Novelle''''' (nove odredbe i propisi objavljeni za vreme vladavine Justinijana).

'''''Corpus iuris civilis''''' kao zajednički naziv za sve knjige Justinijanove kodifikacije, prvi put je upotrebljen u Gothofredusovom izdanju [[1583]]. godine.

U kasnijim izdanjima, sve do 1954. donekle je promenjena organizacija Kodeksa. Danas je u upotrebi izdanje u 3 knjige, od kojih I sadrži ''Digesta'' i ''Institutiones'', II ''Codex'', a III ''Novellae'', i ono se smatra najboljim. Prvo reorganizovano izdanje pripremili su nemački istoričari [[Momsen]] i Kriger. Njeno poslednje, XVI izdanje izišlo je 1954. u [[Berlin]]u; uredničkim nastojanjem Kinkela u njoj su objavljene i dve Justinijanove konstitucije kojima je obrazovao komisiju koja je radila na Kodifikaciji. Momsenovo izdanje ''Digesta'' u dva toma (1870) poznato je kao '''''Editio maior'''''.

=== Rad na Kodeksu (zakoniku) ===
Zadatak je bio složen budući da nije bilo lako snaći se u važećim pravnim normama, pošto su one stvarane vekovima i na razne načine. Tu su bile odredbe [[Zakon XII tablica|Zakona XII tablica]], koje Rimljani nikada nisu ukinuli, kao i mnogi zakoni doneti tokom republike; osim toga, edikti gradskog i peregrinskog pretora i edila, senatske odluke, mnoga mišljenja pravnika koja su bila obavezna za sudove, kao i mnogobrojne konstitucije princepsa i svih imperatora od [[August (rimski car)|Oktavijana Avgusta]] do Justinijana. Mnogi tekstovi nisu više bili sačuvani u originalu, već samo prepričani ili komentarisani; mnogi propisi bili su međusobno protivrečni; veliki deo pravila nastao je u uslovima robovlasništva i razvijene razmene, a rimsko društvo poslednjih vekova [[Rimsko Carstvo|Rimske Imperije]] (period dominata) bilo je više feudalno nego robovlasničko.

Uz sve to, zbog prenošenja državnog centra u [[Istanbul|Konstatinopolis]] ([[Bizantsko Carstvo|Bizant]]), rimsko pravo je već vekovima trpelo uticaj grčkog i istočnjačkih prava, a donekle i hrišćanstva. Najzad, mnogi termini bili su već izašli iz upotrebe i stvoreni su novi. Od celog tog materijala je komisija trebalo da stvori jedinstven i pregledan sistem pozitivnog prava. Posao je obavljen u rekordno kratkom vremenu.

Prvo je objavljen prečišćeni zbornik imperatorskih konstitucija izdatih pre Severine([[1975]]). Tekst ovog zbornika je sačuvan. Zatim ([[533]]. godine) je objavljena kodifikacija klasičnog prava pod nazivom '''''Digesta''''' ([[latinski jezik|latinski]] naziv koji označava nešto što je izloženo izvesnim redom) ili ''''''Pandectae'''''' ([[grčki jezik|grčki]] naziv koji znači "sadrži sve").

== Reference ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Iustinianus I}}
* [http://ocafs.oca.org/FeastSaintsViewer.asp?SID=4&ID=1&FSID=103301 ''St Justinian the Emperor'' na portalu Orthodox Church in America] {{en icon}}

{{niz|
pre=[[Justin I]] ([[518]] - [[527]])|
spisak=[[Popis bizantskih careva|Bizantski car (527.-565.)]]|
posle=[[Justin II]] ([[565]] - [[578]])
}}

[[Kategorija:Justinijan I| ]]
[[Kategorija:Istočnorimski carevi]]
[[Kategorija:Rimski carevi]]