Pejzaž (likovni)

Slikanje pejzaža je jedna od tema u slikarstvu i podrazumeva prikazivanje predela. Do renesanse pejzaž je bio samo sporedna tema koja je pratila druge glavne teme, a od renesanse, postaje i on sam glavna tema u slikarstvu. Svoj vrhunac slikanje pejzaža doživljava u 19. veku kada su romantične predstave omogućile da ta tema postane ravnopravno zastupljena sa istorijskim temama.

U načelu u romantičarskom slikartvu razlikuju se dva tipa pejzaža: herojski pejzaž je ispunjen antičkim štafažnim figurama i građevinama i nastoji da oživi antiku koju slikari ovog tipa pejzaža smatraju za uzornu epohu. Nasuprot tome, idealni pejzaž je sastavljen od pojedinačnih elemenata pejzaža koji sačinjavaju idealan prizor koji nadmašuje samu prirodu. On je nastao oko 1600. godine u Rimu i karakteriše se idealizovanim prostorime, otvara se pre u dubinu. To je predeo idealan napunjen svetlom.

Stari i srednji vek

Naturalistički prikaz pejzaža bio je raširen još u antičkom slikarstvu mada su elementi pejzaža često stavljani jedni pored drugih na način naznaka i skraćenja i nisu bili u stanju da obrazuju kontinuiranu celovitost slike. U još većoj i izraženijoj meri važi to za vizantijsko i rano srednjovekovno slikarstvo koje je pejzaž u najboljem slučaju naznačavalo uz pomoć pojedinačnih motiva, kao što su stene, drveće i livade. U srednjem veku se pejzaž nije negovao. U slikarstvu sputanom strogim pravilima ikonografije nije bilo mesta za čulno naziranje i beleženje prirodne realnosti.

Renesansni pejzaž

Poimanje pejzaža kao kompaktnog prostora slike tesno je povezano sa idejno-istorijskim inovacijama rane renesanse kao što je razvoj centralne perspektive. Kao rani primer pejzaža u vidu scenografskog okruženja za prikazivanje prostora mogu se smatrati freske Ambrođija Lorencetija Dobra i loša vladavina (1337-39) u Sijeni na kojima umetnik ističe i topografske posebnosti pejzaža. Dalji razvoj prostorno pojimanog pejzaža išlo je paralelno sa kompozicionim razdvajanjem prednjeg, srednjeg i zadnjeg |plana što je omogućavalo kontinuiran sa stanovišta perspektive ispravan prelaz između bliskih i udaljenih delova što je na primer realizovano na pozadini diptiha Vojvode od Urbina (1465.) Pjera dela Frančeske koji prikazuje trijumfalna kola ispred brežuljkastog predela. Najraniji topografski tačno odrediv prikaz pejzaža predstavlja slika Čudnovato ribarenje Konrada Vica iz 1444. godine koja prikazuje predeo Ženevskog jezera u pozadini.

Kao prvi prikaz pejzaža gde predeo stoji sam za sebe može se smatrati jedan crtež Leonarda da Vinčija koji je bio namenjen za privatnu upotrebu. Na isti način su nastajali i akvarelni pejzaži Albrehta Direra koji su u stvari predstavljali njegove studijske radove. Ovi primeri, ipak, pokazuju povećano zanimanje za prirodu koja se sada za razliku od srednjeg veka ne doživljava kao neprijateljska već kao lepa i zadivljujuća. O tome svedoči i štafelajska slika malog formata nastala oko 1520. godine Dunavski pejzaž sa dvorcem Vert kod Regensburga Albrehta Altdorfera koja je poznata kao prva slika u ulju pravog pejzaža. I staro holandsko slikarstvo je iznedrilo veličanstvene pejzaže Jan van Ajkov pejzaž u oltaru u Gentu, kao i panoramski pejzaži Joahima Patenira. U 16. veku Piter Brojgel Stariji je uveo inovativne elemente u slikarstvo pejzaža kao na primer prikazivanje promena u skaldu sa godišnjim dobima. Ovaj tip pejzaža komponuje se iz realnih prirodnih formi i izražava dialektičku poetiku odnosa čoveka i prirode. Njegov sin Jan Brojgel Stariji bio je takođe značajan flamanski slikar pejzaža kao što su i osali slikari iz porodice Brojgel te i njegov zemljak Peter Paul Rubens ostavio u ovoj oblasti značajna dela. U protestanskoj Holandiji slikarstvo pejzaža bilo je veoma omiljeno kao građanska vrsta slikarstva o čemu svedoče dela Jakoba van Rojsdala, Jana van Govena i drugih. U Italiji su u vreme baroka slikari Karači, Nikola Pusen i Klod Loren bili ti koji su dali pečat slikarstvu pejzaža, tz. heroiskog pejzaža koji je razvijan u duhu francuskog slikarstva 17. veka sa antičkom štafažom. Slikarstvo rokokoa nasuprot tome nije sa sobom donelo nijednu novinu u ovu oblast slikarstva. Tek se pri kraju 18. veka promenio, pre svega u engleskoj, pogled na predstave pejzaža, što se podudaralo sa uređivanjem pejzažnih bašta i parkova koji su delovali prigodno a manifestovalo se u slikarstvu Aleksandra Kozena, Džona Konstabla ili Vilijama Tarnera koji se karakteriše kako težnjom za prirodnim pejzažom tako i za tumačenjem prirodnih atmosferskih pojava i promena uz njega.

U 19. veku slikarstvo pejzaža zauzima značajno mesto. Nemački romantičari shvatali su doživljaj prirode kao spiritualno-religiozno iskustvo što je možda na najočigledniji način izrazio Kaspar David Fridrih. Značajni francuski slikari pejzaža druge polovine tog veka bili su Gistav Kurbe i umetnici barbizonske škole koji su sa intimnim pejzažem prezentovali realistični pogled na prirodu i završili sa akademskim komponovanjima predela u stilu eklekticizma.

Savremeni pejzaž

U polovini 19. veka nastupa period plenera kada slikar ne teži da komponuje predeo na osnovu lista, drveća i grana i kada teži da zahvati pejzaž u njegovim estetskim i likovnim vrednostima.

Kako smatramo da je impresionizam početak savremene umetnosti on je naglašavao fenomen boje i elemenat boje u pejzažu i rastavljao je sliku u bezbroj fleka i njihovu igru u svetlosti i senci kako je to radio Pol Sezan koji se trudio da uspostavi novi konstrukcioni red u celovitost umetničkog prednosa.

Na početku 20. veka Ferdinand Hodler i Đovani Segantini uzdigli su pejzaž u oblast simboličkog što je u slikama pripadnika grupa Plavi jahač i Most i dalje razvijano sa još izraženijom ekspresivnošću. U celini se, međutim, može reći da je u 20. veku značaj slikanja pejzaža u velikoj meri oslabio.

Literatura

Enciklopedija likovnih umjetnosti, glavni urednik Andre Mohorovičić, Zagreb 1962.
Janson H.V, Istorija umetnosti, Prometej, Novi Sad, 2005.

Vanjski linkovi

Neretvanski pejsaži Velimira Trnskog, 24. 6. 2019.

Learn Painting demonstrations Arhivirano 2009-03-01 na Wayback Machine-u, online overview of landscape painting demonstrations