Odnos uma i tela
Odnos uma i tela, ranije poznat kao odnos duše i tela, u novije vreme kao problem odnosa uma i mozga je jedno od centralnih pitanja filozofije uma i bihevioralne neuronauke.
Problem odnosa uma i mozga se tiče objašnjavanja odnosa koji postoji između umnih procesa i telesnih stanja ili procesa.[1] Glavni cilj filozofa jeste da se utvrdi priroda uma i mentalnih procesa, te kako na um utiče telo i obratno. Pitanje je kako je moguće da svesna iskustva proističu iz gomile sive materije obdarene ničim drugim osim elektrohemijskih svojstava. Srodan problem je da se objasni kako nečiji propozicioni statovi (e.g. verovanja ili želje) mogu da uzrokuju aktivaciju individualnih neurona i kontrakcije mišića na precizno korektan način. Sa ovim problemima se suočavaju epistemolozi i filozofi uma još od vremena Rene Dekarta.[2]
U današnjoj nauci dominira materijalistička teorija koja celokupno ponašanje objašnjava aktivnostima koja se odvijaju u mozgu i nervnom i endokrinom sistemu.[3]
U filozofiji
urediAntička
urediAristotel je svojom filozofijom postavio temelje za shvatanje da je nematerijalna psiha (um, duša ili duh) odgovorna za naše ponašanje, emocije i mentalne procese. Prema ovom shvatanju psiha je nezavisna od tela, besmrtna je, i napušta ga nakon smrti.
Srednjovekovna
urediToma Akvinski nije prihvatio platonsko shvatanje odnosa duše prema telu, već je prihvatio aristotelsko gledište ο duši kao formi tela, naglašavajući njihovu čvrstu povezanost. Ne postoji nikakva forma corporeitatis, već samo jedna supstancijalna forma u čoveku — racionalna duša — koja neposredno uobličava prvu materiju i uzrok je svih ljudskih delatnosti na vegetativnom, osetnom i intelektualnom nivou.[4] Duša zadržava sposobnost da oblikuje telo, i to upravo zato što je prirodna forma tela; pa ipak, ona je racionalna duša i njene moći nisu iscrpljene u oblikovanju tela. Akvinski dokazuje da je duša nepropadljiva zato što je supsistentna forma. Duša životinje zavisi od tela i propada kada i telo; međutim, racionalna duša, budući da je supsistentna forma, ne može biti pogođena propadanjem tela.[5]
Novovekovna
urediPrema Hobsu, budući da hodanje, govorenje i slične voljne kretnje uvijek ovise o prethodnoj zamisli, očigledno je da je zamisao prvo unutrašnje počelo svakog voljnog kretanja. Prije nego što se pojave u hodanju, govorenju, udaranju i drugim vidljivim radnjama, ti mali začeci kretanja unutar ljudskog tijela, općenito se nazivaju napor.[6]
Dekart je konačno kao sedište uma označio mozak i time ga povezao sa telom. On je naznačio da dobar deo aktivnosti tela i mozga poput kretanja, digestije, disanja itd. može biti objašnjen mehaničkim i fizičkim principima, ali da je nematerijalni um odgovoran za racionalno ponašanje. Dualističko shvatanje Dekarta ukazivalo je na dvojnu kontrolu ponašanja od strane materijalnog tela, koje kontroliše jednostavnije oblika ponašanja poput kretanja, i nematerijalnog uma koji upravlja mislima i osećanjima.
Prema Spinozi, samo dok traje telo, duh može da predstavlja sebi nešto i da se seća prošlih stvari. Međutim, ljudski duh ne može biti apsolutno uništen sa telom, no od njega ostaje nešto što je večno.[7] Ko ima telo sposobno za vrlo mnogo stvari (ko ima veliki broj sposobnosti), taj ima duh čiji je najveći deo večan.[8]
Lajbnic objašnjava prirodnu vezu, odnosno suglasnost duše i organskog tijela na sledeći način. Duša slijedi svoje vlastite zakone, a tijelo također svoje, i oni se sreću zbog unaprijed uređenog sklada među svim supstancijama, jer su sve one predočivanja jednog te istog univerzuma.[9] Duše djeluju po zakonima svršnih uzroka, pomoću požuda, svrha i sredstava. Tijela djeluju po zakonima tvornih uzroka ili kretanja. A ta dva područja, ono svršnih uzroka i ovo tvornih uzroka, međusobno su usklađena.[9] On tvrdi, poput Dekarta, da duše ne mogu dati tijelima nikakve sile, jer postoji uvijek ista količina sile u materiji. Međutim, za razliku od Dekarta, Lajbnic tvrdi da duša ne može mijenjati smjer tijela, zbog prirodnog zakona o očuvanju totalnog usmjerenja, koji već sama materija u sebi nosi. Lajbnic ovo naziva sistemom prestabilirane harmonije. Po tom sistemu tijela djeluju, kao da nema nikakvih duša, a duše djeluju, kao da nema tijela, a obadvoje djeluju tako, kao da jedno utječe na drugo.[9]
Savremena
urediNeki smatraju da je naizgled nerazrešljiv problem uma i tela prevaziđen, i zaobiđen, putem pristupa utelotvorene spoznaje, koji ima korene u radovima Hajdegera, Pijaža, Vigotskog, Merlo-Pontija i Džon Djuija.[10][11] Ovaj pristup navodi da je klasični aranžman odvajanja uma i analize njegovih procesa pogrešan: umesto toga, potrebno je posmatrati um, akcije otelotvorenog agenta, i okruženje koje on percipira i predviđa, jer su to međusobno zavisni delovi celine. Stoga, funkcionalna analiza samog uma uvek proizvodi problem uma i tela koji je nerešiv.[12]
Izvori
uredi- ↑ Kim, J. (1995). Honderich, Ted. ur. Problems in the Philosophy of Mind. Oxford Companion to Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
- ↑ Companion to Metaphysics, By Jaegwon Kim, Gary S. Rosenkrantz, Ernest Sosa, Contributor Jaegwon Kim, 2nd edition, Wiley-Blackwell, 2009, ISBN 978-1-4051-5298-3
- ↑ Dragan Marinković. Biološke osnove ponašanja. Izdavač: Univerzitet u Beogradu - Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju. 2017. ISBN 978-86-6203-098-6
- ↑ Frederik Koplston, Srednjovekovna filozofija (str. 379), Beograd, 1989.
- ↑ Frederik Koplston, Srednjovekovna filozofija (str. 380), Beograd, 1989.
- ↑ Thomas Hobbes, Levijatan (str. 40), Zagreb, 2004.
- ↑ Spinoza, Etika (str. 265), Beograd, 1983.
- ↑ Spinoza, Etika (str. 276), Beograd, 1983.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Gotfrid Vilhelm Lajbnic, Monadologija (izvod iz dela)
- ↑ Varela, Francisco J., Thompson, Evan T., and Rosch, Eleanor. (1992). The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. Cambridge, MA: The MIT Press. ISBN 0-262-72021-3
- ↑ Cowart, Monica (2004). Embodied Cognition. ISSN 2161-0002. Pristupljeno 27. 2. 2012.
- ↑ Di Paolo, Ezequiel (2009). „Shallow and Deep Embodiment” (Video, duration: 1:11:38). University of Sussex. Arhivirano iz originala na datum 2018-11-07. Pristupljeno 27. 2. 2012.