Mokraćna bešika

Mokraćna bešika (vesica urinaria) je neparan kesasti organ, odnosno prošireni deo mokraćnih puteva, koji služi kao privremeni rezervoar urina. Smeštena je u subperitonealnom prostoru karlične duplje, iza preponske simfize i ispred čmarnog creva kod muškarca, odnosno materice kod žene. Ložu mokraćne bešike (paracystium) sačinjava rastresito vezivno tkivo, koje je okružuje sa gotovo svih strana.

Položaj, oblik i topografski odnosi organa zavise od stepena ispunjenosti njegovog volumena. Mokraćna bešika ima približan oblik kruške i na njoj se razlikuju tri dela: vrh (apex vesicae), koji je okrenut napred i naviše; telo (corpus vesicae), postavljeno u sredini; i baza ili dno (fundus vesicae), koje gleda naviše i unazad.

Vrh bešike je postavljen otprilike u visini preponske simfize, kada je ona prazna. Prilikom punjenja vrh postaje zaobljen i uzdiže se iznad simfize, stupajući u odnos sa prednjim trbušnim zidom. Telo bešike je u odnosu sa zadnjom stranom simfize i vijugama creva kod muškarca, odnosno matericom kod žene. Sa zadnje strane je pokrivena peritoneumom. Dno bešike kod muškarca leži na prostati, semenim kesicama i čmarnom crevu, a kod žena na prednjem zidu vagine.

Unutrašnja površina organa je obložena sluzokožom, koja gradi veliki broj nestalnih nabora. Prilikom punjenja mokraćne bešike oni se povlače. U predelu dna bešike nalazi se trouglasto polje pokriveno glatkom sluzokožom nešto tamnije boje, koje se naziva trougao bešike (trigonum vesicae). Vrh trougla je okrenut napred i odgovara unutrašnjem otvoru mokraćne cevi, a baza je okrenuta nazad i njene uglove čine desni i levi otvor mokraćovoda. Između ovih otvora pruža se interuterični nabor (plica interureterica), dug 1,5–2 cm, a iza njega se nalazi poprečno udubljenje u kome se nakuplja mokraćni kamen i gnoj kod zapaljenskih procesa.

Funkcionalna zapremina bešike iznosi oko 350 cm³, ali pokazuje znatne individualne varijacije. Kapacitet se može popeti i na 700 cm³ kod muškarca, odnosno 650 cm³ kod žene. U patološkim slučajevima kapacitet mokraćne bešike može da varira od nekoliko mililitara do čak 2 litra.

Građa

Mokraćna bešika ima građu sličnu mokraćovodu i njen zid se sastoji od tri sloja: sluznice, mišićnog i spoljašnjeg vezivnog sloja.

Sluznica (tunica mucosa) je sastavljena od epitela prelaznog tipa (urotela) i rastresitog vezivnog tkiva (lamina propria). Kod punog organa epitel je tanak i ima 2-3 sloja ćelija, a kada je bešika prazna epitel izgleda kao da ima 4-8 slojeva i sluznica je naborana (osim u predelu trougla bešike). Ispod urotela nalazi se lamina propria, izgrađena od nešto gušćeg vezivnog tkiva, i tela submucosa (podsluzokožni sloj) izgrađen od nešto šireg sloja rastresitog veziva. Između sluznice i podsluznice nalazi se sloj lamina muscularis mucosae.

Mišićni sloj (tunica muscularis) se sastoji od glatkih mišićnih ćelija, koje se pružaju u svim pravcima i obrazuju tri nejasno odvojena podsloja: spoljašnji (longitudinalni), srednji (cirkularni) i unutrašnji (longitudinalni). Glatki mišić bešike se naziva i detruzor i svojom kontrakcijom on povećava pritisak u bešici na 40-60 mmHg. Zbog toga je kontrakcija mišića detruzora glavni korak u pražnjenju bešike. Ćelije ovog mišića se međusobno stapaju (spajaju) i grade električne puteve niskog otpora, pa se akcioni potencijal može brzo proširiti od ćelije do ćelije i izazvati istovremenu kontrakciju cele bešike. U predelu unutrašnjeg otvora mokraćne cevi mišićni sloj formira tzv. unutrašnji sfinkter (m. sphincter vesicae). Njegov prirodni tonus sprečava pražnjenje bešike, sve dok pritisak u njoj ne poraste iznad kritičnog nivoa, a takođe onemogućava i ulazak spermatozoida u bešiku za vreme ejakulacije.

Spoljašnji sloj (tunica adventitia) je izgrađen od vezivnog tkiva i obavija najveći deo mokraćne bešike, osim gornjeg dela organa koji prekriva seroza (deo peritoneuma).

Vaskularizacija i inervacija

U vaskularizaciji bešike učestvuju gornje bešične arterije (aa. vesicales superiores), koje potiču iz pupčane arterije (a. umbilicalis); donja bešična arterija (a. vesicalis inferior), koja zajedno sa pupčanom arterijom potiče iz unutrašnje bedrene ili hipogastrične arterije; i zadnja bešična arterija (a. vesicalis posterior), grana hemoroidalne arterije.

Glavna inervacija organa se ostvaruje putem vegetativnih pelvičkih nerava (nn. pelvici). U njihovom sastavu se nalaze i senzorna i motorna vlakna. Senzorna nervna vlakna detektuju stepen istegnutosti zida bešike i odgovorna su za nastajanje refleksa koji izaziva njeno pražnjenje. Motorni nervi su parasimpatička vlakna, koja inervišu mišić detruzor. Osim pelvičkih nerava, bešika ima i druga dva tipa inervacije: skeletna motorna vlakna u pudendalnom nervu (n. pudendalis), za inervaciju i voljnu kontrakciju sfinktera, i simpatička vlakna u sastavu hipogastričkih nerava, koja deluju na krvne sudove. U njihov sastavu se nalaze i retka senzorna nervna vlakna odgovorna za osećaj bola.

Punjenje i pražnjenje bešike

Kada je mokraćna bešika prazna pritisak u njoj iznosi približno 0 cmH₂0. Tokom vremena u njoj se nakupi 40-50 ml mokraće i pritisak poraste na oko 5 cmH₂0. Zahvaljujući tonusu zida bešike, dalji priliv urina neće izazvati značajniji porast pritiska, sve dok volumen urina ne pređe 300-400 ml. Tada se dešava nagli porast pritiska i kao rezultat se javljaju kontrakcije mišića detruzora, koje postaju sve snažnije i snažnije. Odnosno počinje tzv. refleks mikturicije. Kada ovaj refleks postane dovoljno snažan uzrokovaće pojavu drugog refleksa, koji će izazvati inhibiciju spoljašnjeg sfinktera. Ako je ova inhibicija snažnija od voljnih signala za sfinkterski mišić doći će do mokrenja, odnosno javiće se svesna želja za mokrenjem. U slučaju da do toga ipak ne dođe, nervni elementi refleksa mikturicije se isključuju narednih nekoliko minuta (ili časova), sve dok se ne pojavi novi još snažniji refleks.

Literatura

Arthur C. Guyton, John E. Hall: Medicinska fiziologija, IX izdanje ("Savremena administracija" Beograd, 1999.) ISBN 86-387-0599-9;
Stanoje Stefanović i saradnici: Specijalna klinička fiziologija, III izdanje ("Medicinska knjiga" Beograd – Zagreb, 1980.);
Z. Anđelković, LJ. Somer, M. Perović, V. Avramović, LJ. Milenkova, N. Kostovska, A. Petrović: Histološka građa organa, I izdanje ("Bonafides" Niš, 2001.) ISBN 86-7434-003-2;
Slavoljub V. Jovanović, Neva L. Lotrić: Deskriptivna i topografska anatomija čoveka, III izdanje ("Medicinska knjiga" Beograd – Zagreb, 1987.);
Vjekoslav Duančić: Osnove histologije čoveka, VIII izdanje ("Medicinska knjiga" Beograd – Zagreb, 1983.);

Urinarni sistem
Bubreg \| Mokraćovod \| Mokraćna bešika \| Mokraćna cev