Kobna 1071

Vizantijsko carstvo je u 1071. godini pretrpelo dva žestoka udara koji se nisu odmah osetili, ali su presudno uticali na propast Carstva, kome je nakon ovoga propast bila neminovna. Carstvo koje je u tom trenu bilo u velikoj krizi stvorenoj stalnim građanskim ratovima oko vlasti.

Pad Barija u ruke Normana (april 1071)

Odlučni normanski vođa Robert Gvidiskar sistematski je osvajao vizantijske teritorije u južnoj Italiji sredinom XI veka. U aprilu on osvaja Bari, čime je Vizantija izgubila poslednje posede na Apeninskom poluostrvu, a Normani su jasno naznačili da se njihove ambicije u pogledu teritorija posrnulog Carstva tu ne završavaju. To se moglo zaključiti i na osnovu normanske ekspanzije u celoj Evropi, naročito nakon prodora u Britaniju 1066. godine pod vođstvom Vilijama Osvajača tj. normanske pobede u bici kod Hejstingsa.

Ova opasnost je primorala Vizantiju da pokuša na sve načine da se pripremi za predstojeću invaziju, što se odrazilo u povećanju nameta i dažbina ne bi li se došlo do preko potrebnih sredstava, jer je carska kasa bila skroz prazna. Povećani nameti i pokušaji helenizacije doveli si do nove slovenske pobune u srednjem Balkanu pod vođstvom Đorđa Vojteha (Slovenski ustanak u Pomoravlju 1072).

Bitka kod Mancikerta (26.08.1071)

Turski prodori u istočne delove Male Azije primorale su cara Romana Diogena da sa vojskom krene i pokuša da zaustavi Turke pre nego što se okrenu ka centralnom delu Male Azije. U bici kod Mancikerta 26. avgusta 1071. vizantijska vojska je poražena, a sam Diogen je zarobljen, što je otvorilo put Turcima u Malu Aziju koja je predstavljala žitnicu Carstva i čije je stanovništvo činilo veći deo vizantijskih snaga.

Važno je istaći da su se vizantijske snage kod Mancikerta nakon početka bitke i izdaje jednog dela trupa, povukle iz borbe i iz cele bitke izašle praktično neoštećene. Prema procenama vizantijski gubici su bili oko 10.000 ljudi od oko 40.000 koliko se procenjuje da je Diogen vodio sa sobom. Glavnina vojske je sačekala Diogena koji je nakon nedelju dana pušten iz turskog zarobljeništva i povukla se ka unutrašnjosti Carstva, što su već učinili ostali delovi vizantijske vojske. Ovo jasno govori o tome da vizantijska vojska nije bila uništena i samim tim da nije bila nesposobna da zaštiti istočne granice Carstva, o čemu svedoči i podatak da Turci nisu zauzeli Mancikert koji im je Roman u tom pohodu oduzeo.

Kasnije je bitka kod Mancikerta označena kao početak kraja (Katastrofa kod Mancikerta), a ne retko je Grci karakterišu kao Početak masakra, koji je u narednim vekovima sproveden (Genocid nad Jermenima) i još uvek se sprovodi na tim prostorima (Septembarski pogrom).

Vizantija nakon 1071.

Ova dva udara došla su najgorem trenutku po Vizantiju. Roman IV Diogen koji je, zbog političke izdaje, pretrpeo poraz kod Mancikerta i pao u tursko zarobljeništvo zaključio je mir sa Turcima. Međutim politički sukobi koji su izazvali poraz kod Mancikerta i dalje su postojali i još više su se zaoštravali da bi svoju kulminaciju dostigli 24. oktobra 1071. kada za cara biva proglašen Mihajlo Duka (Mihajlo VII Duka) umesto Diogena, što Carstvo baca u još veći građanski rat koji se okončava tek 4. aprila 1081. kada za cara biva ovenčan Aleksije Komnin.

Zbacivanje Diogena sa vlasti pokreće Turke u akciju, jer su oni mir zaključili sa Diogenom, a ne Mihajlom i stoga su taj mir smatrali ništavnim sada kada Diogen više nije bio car. Kako nevolja nikada ne ide sama u prevrate i borbe oko carigradskog trona otvoreno su se uključivali Turci dajući podršku pretendentima, a 1072. godine u srcu Balkanskog poluostrva Sloveni podižu ustanak pod vođstvom Đorđe Vojteha. Normanske pripreme za invaziju i njihova otvorena saradnja i pregovori sa Mihajlom Vojislavljevićem i nekim od pretendenata za carski tron vezivali su i ono malo vojske što je carstvo moglo izdvojiti za sopstvenu odbranu od silnih građanskih ratova, za balkansko poluostrvo čime je Turcima otvoren put u Malu Aziju i oni su već oko 1080. godine držali skoro celu Malu Aziju, stigavši do Hristopolja (naselja na azijskoj strani Bosfora, nasuprot Carigrada), teško je opustošivši.

Na katastrofalnu situaciju u Carstvo dodatno su uticali pljačkaški pohodi Pečenega i stalni mađarski upadi. Takvo stanje u Carstvu iskoristili su Hrvati i Srbi koji su se približili svetoj stolici, od koje su zauzvrat dobili kraljevske vence. Tako je Hrvatska 1076. godine postala kraljevina, a Zvonimir njen prvi kralj. Zetski vladar Mihajlo Vojislavljević dobija 1077. godine potvrdu kraljevske titule od Pape čime Zeta postaje prva srpska kraljevina. Mihajlo se nije zaustavio na kraljevskom vencu, već je sklopio savez sa Normanima i dračkim strategom o zajedničkoj akciji protiv Carstva, koja se izjalovila u tom trenu, ali je 1081. godine kada su Normani napokon stigli na Balkan njegov sin Konstantin Bodin otvoreno stao na njihovu stranu.

Dugoročne posledice

Dolaskom Aleksija I na vlast 1081. godine Carstvo je napokon stalo na noge i bilo je u mogućnosti da se odbrani i da čak krene u ofanzivu u kojoj će povratiti deo teritorija u Maloj Aziji. Međutim posledice turskog prodora u Malu Aziju su bile nepopravljive.

Turci koji su preplavili Malu Aziju, osvojivši 1077. godine Nikeju, osnovavši Rumski (Rimski) sultanat, opustošili su te prostore uništivši vizantijski sistem stratiota koji je činio udarnu snagu vizantijske vojske i proredivši seosko stanovništvo čime je uništen osnovni izvor hrane za Carstvo. Vizantija, koja je 658. godine ostala bez Egipta, ostala je i bez Male Azije, čime je osuđena na brdoviti Balkan kao osnovni izvor hrane za Carstvo.