Iseljavanje Albanaca sa Kosova (1912–1941)
Iseljavanje Albanaca sa Kosova je započelo odmah nakon što je Kraljevina Srbija zauzela Kosovo 1912. godine. Paralelno sa prinudnim iseljavanjem Albanaca, tekao je proces srpske kolonizacije Kosova.[1]
Istorijat
urediPripajanje Kosova Srbiji
uredi
Nasilno iseljavanje Albanaca sa Kosova, Metohije, Sandžaka i Makedonije je počelo u Prvom balkanskom ratu, oktobra 1912. Prema dokumentima srpske diplomatije, 281.747 ljudi je iseljeno do avgusta 1914. godine, ne računajući decu do šest godina.[2] Albanske porodice su iz novoosvojenih oblasti deportovane preko Grčke u Tursku. Za naseljavanje muslimana iz balkanskih država određena je obala Anadolije a za Albance vilajeti Halep i Bagdad, u Siriji i Iraku.[3] Na imanja raseljenih Albanaca, srpska vlada je naselila preko 20.000 srpskih porodica, a vlada Crne Gore je planirala da naseli 5.000 porodica u Metohiji.[4]
Iseljavanje iz Kraljevine Jugoslavije
urediPo povratku srpske vojske 1918. godine, nasilno iseljavanje Albanaca, bez prava povratka, se nastavilo sve do Drugog svetskog rata.[5] U periodu Kraljevine Jugoslavije, "leteći odredi" vojske, policije i četnika mučili su i ubijali Albansko stanovništvo.[5] Od 1918. do 1938. vojska je zapalila i uništila 320 albanskih sela. Samo u periodu 1918-1921, ubijeno je 12.346 osoba, zatvoreno 22.160, opljačkano 50.515 kuća i spaljeno 6.125 kuća.[6][7] Prema podacima Istorijskog instituta u Prištini, u periodu od 1919-1940 godine je iseljeno ukupno 255.878 muslimana iz Kraljevine Jugoslavije u Tursku, od čega:[5]
Pored iseljavanja u Tursku, postojala je i velika emigracija u Albaniju. Prema nekim podacima, samo u 1921. godini iz jugoslovenskih oblasti u Albaniju je iselilo oko 40.000 lica.[8] Osim Turske i Albanije, Albanci su bežali i u Evropu i Severnu Ameriku, i na taj način je nastala brojna albanska dijaspora u tim zemljama.[5]
Prvi državni kontakti između Kraljevine SHS i Turske oko iseljenja Albanaca ostvareni su 1926. godine, a 1933. je uspostavljena nova platforma Jugoslovenskog ministarstva agrikulture, čija je misao vodilja bila da ekspatrijacija Albanaca može biti postignuta samo kao dugoročan proces, jer ni Jugoslavija nema dovoljno sredstava niti međunarodne okolnosti dozvoljavaju da to bude izvedeno u kratkom roku.[5] Po zavođenju diktature, Kraljevina Jugoslavija je intenzivirala etničko čišćenje Albanaca, u čemu je vodeću ulogu imao Srpski kulturni klub, podržan od državne administracije.[9]
Jugoslovenske vlasti su 1935. održale sastanak predstavnika pet ministarstava i Generalštaba na kome je sastavljen projekat „o iseljenju neslovenskog elementa iz Južne Srbije“.[10] Među njegovim zaključcima dominira potreba hitnog donošenja bilateralnih konvencija sa Turskom i Albanijom. Dogovorom je predviđeno oslobađanje od svih poreza i vojne obaveze za one koji bi se dobrovoljno odrekli jugoslovenskog državljanstva i besplatan prevoz za one koji bi svoju nepokretnu imovinu ostavili državi.[10] Predlozi Generalštaba su prihvaćeni kao mere za „uspešnije i brže iseljavanje neslovenskog življa“ u Tursku i Albaniju.[10] Mere su podrazumevale i suzbijanje propagande protiv iseljavanja koja se vodila iz Tirane, češće pozivanje albanskih regruta iz graničnih područja na vojne vežbe, zabranu primanja u državnu službu „lica koja dolaze u obzir za iseljenje“, premeštaj aktuelnih neslovenskih činovnika u druge krajeve zemlje, „nacionalizovanje geografskih objekata i osobnih prezimena“ itd.[10]
Turska je početkom 1936. izrazila spremnost da zaključi s Jugoslavijom formalni sporazum o iseljavanju 200.000 stanovnika "koji su srodni po mentalitetu turskom, te će se u Turskoj lako asimilovati".[8]
Kritikujući politiku dugotrajnog iseljavanja Albanaca, srpski akademik i političar Vasa Čubrilović predlaže načine za rešavanje "albanskog problema" masovnim etničkim čišćenjem Kosova od Albanaca.[11] Čubrilović je 1937. godine izradio projekat isterivanja Albanaca za Stojadinovićevu vladu, koji je trebalo da sprovedu državne vlasti.[12]
Arnaute je nemoguće suzbiti samo postupnom kolonizacijom ... Jedini način i jedino sredstvo to je brutalna sila jedne organizovane državne vlasti, u čemu smo mi uvek bili iznad njih.[12]
Beogradska vlast je organizovala paravojne formacije četnika, koje su predvodili Kosta Pećanac, Milić Krstić, Jovan Babunski, Vasilije Trbić i drugi, koji su organizovali kaznene ekspedicije vršeći nasilje, teror i organizovanu pljačku.[5] 7. oktobra 1938. Ministarstvo vojske Kraljevine Jugoslavije naređuje da se nastavi akcija iseljavanja Albanaca, a komanda III armije predlaže mere kojima treba "smišljeno, sistematski, ali i energično" sprovoditi ovu akciju, dovoditi srpski elemenat i nastojati da se u što skorije vreme jake kompaktne mase arnautske razbiju.[8] Armija pritom ukazuje i na značajnu ulogu koju treba da odigraju Crkva, narodna odbrana i privatna inicijativa.[13]
U vreme veoma teškog perioda za Albance pod srpskom monarhističkom upravom, Komunistička partija Jugoslavije je delovala na Kosovu i Metohiji, zalažući se za autonomiju i bratsku ravnopravnost naroda Kosmeta, a protiv iseljavanja Albanaca u Tursku, oduzimanja njihove zemlje i terora prema njima.[14]
Jugoslovensko-Turska konvencija
urediDržavne aktivnosti na iseljavanju muslimana su kulminirale potpisivanjem jugoslovensko-turske konvencije.[10] Od 9. do 11. jula 1938. je u Istanbulu održan niz sastanaka na pripremanju Jugoslovensko-Turskog sporazuma o iseljenju Albanaca. Strane su se usaglasile da u roku od šest godina rasele 40.000 albanskih porodica sa Kosova, Makedonije i Crne Gore u puste oblasti Anatolije.[10] Jugoslovensko-Turska konvencija je potpisana 11. jula 1938. godine, a trebalo je da stupi na snagu kada je ratifikuju parlamenti obe zemlje. Iseljavanjem Albanaca je trebalo da se oslobodi obradiva zemlja za Srbe iz pasivnih krajeva.[8] Član 2. konvencije je predviđao kompletnu ekspatrijaciju Albanaca iz mnogih gradova, među kojima su: Prizren, Uroševac, Priština, Kačanik, Gnjilane, Preševo, Peć, Istok, Mitrovica, Đakovica, Vučitrn, Drenica i drugi. Za prvih pet godina, od 1939-1944, bilo je predviđeno da se u Tursku iseli 25.000 albanskih porodica, i to sledećom dinamikom:
- 4.000 porodica 1939,
- 6.000 porodica 1940,
- 7.000 porodica 1941 i 1942, i
- 8.000 porodica 1943 i 1944.
Prema sporazumu, jedna porodica je mogla da sadrži do 250 članova, pa je 40.000 porodica moglo iznositi i više miliona ljudi.[5] Ratifikaciju i realizaciju ove konvencije omeli su finansijski nesporazumi, albanska kampanja protiv iseljavanja i izbijanje Drugog svetskog rata.[10] Iako ovaj sporazum nije ratifikovan niti sproveden kako je planirano, imao je teške posledice na položaj i budućnost albanske populacije.[5]
Posledice
urediKao posledica dugogodišnjeg etničkog čišćenja i kolonizacije albanskih oblasti, došlo je do značajnih izmena u etničkoj strukturi stanovništva. Takođe, usled primene nasilnih mera odnosi između etničkih grupa su postali veoma napeti, posebno između Albanaca i Srba, što je imalo posledica na produbljenje srpsko-albanskog sukoba.[5]
Izvori
uredi- ↑ „Expulsions of Albanians and Colonisation of Kosova”. Arhivirano iz originala na datum 2009-12-17. Pristupljeno 2009-11-16.
- ↑ Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903-1914, knj. VII, sv. 1. Beograd, 1980, str. 617-618.
- ↑ Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903-1914, knjiga Vll/2, str. 319 (br. 186), SANU Beograd, 1980.
- ↑ Dr Branko Babić, Politika Crne Gore u novooslobođenim krajevima 1912-1914, Titograd, 1984, str. 267-277.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 „Isterivanja Albanaca i kolonizacija Kosova II (Istorijski institut u Prištini)”. Arhivirano iz originala na datum 2006-10-31. Pristupljeno 2009-11-16.
- ↑ AJ. Bgd. fund of MIA. doc. of 1918-1921
- ↑ A.Q.Sh. Tirana, fund of KMKK -D-32 no. 70881, 21/XII/1921.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 „Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-31. Pristupljeno 2010-01-25.
- ↑ Svetozar Pribicević, Diktatuara Kralja Aleksandra, Beograd, 1983, str.15.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 „Vladan Jovanović, U potrazi za domovinom? - migracije muslimana iz Jugoslavije u Tursku 1918-1941”. Arhivirano iz originala na datum 2012-02-10. Pristupljeno 2009-12-27.
- ↑ Historical dictionary of Kosova
- ↑ 12,0 12,1 Ante Beljo, Ideologija Velike Srbije
- ↑ A. Hadri, Kosovo i Metohija u Kraljevini Jugoslaviji, IG 1967 1-2 76-77.
- ↑ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972., knjiga četvrta, strana 656.
