1854
godina
(Preusmjereno sa stranice 1854.)
- Ovo je članak o godini 1854.
Godina 1854 (MDCCCLIV) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1820-e 1830-e 1840-e – 1850-e – 1860-e 1870-e 1880-e |
| Godine: | 1851 1852 1853 – 1854 – 1855 1856 1857 |
| Gregorijanski | 1854. (MDCCCLIV) |
| Ab urbe condita | 2607. |
| Islamski | 1270–1271. |
| Iranski | 1232–1233. |
| Hebrejski | 5614–5615. |
| Bizantski | 7362–7363. |
| Koptski | 1570–1571. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1909–1910. |
| • Shaka Samvat | 1776–1777. |
| • Kali Yuga | 4955–4956. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4490–4491. |
| • 60 godina | Yang Drvo Tigar (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11854. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji
urediJanuar/Siječanj – Mart/Ožujak
uredi- 3. 1. - Krimski rat: britanski i francuski brodovi ulaze u Crno more, kao odgovor na Bitku kod Sinopa.
- 4. 1. - Kapetan William McDonald otkrio otočje McDonald.
- 10. 1. - Avanturist William Walker proglasio fiktivnu Republiku Sonoru u severozapadnom Meksiku.
- 21. 1. - Kliper RMS Tayleur se nasukao u Irskoj na svom prvom putovanju, stradalo preko 360 ljudi.
- 30. 1. - Počinje Epirski ustanak protiv Turske - ugušen do maja; pobuna ima i u Tesaliji, Kritu i Makedoniji[1].
- veljača - Car i kralj Franjo Josip dao opću amnestiju povodom svoje ženidbe, pomilovani i izdavač "Nevena" Mirko Bogović i pjesnik Ivan Filipović[2].
- februar - Sukob između Turaka i Vasojevića - žestoki bojevi na Polimlju, u Budimlji i na Polici[3].
- 23. 2. -
Osnovana burska Slobodna Država Oranje (traje do 1902). - 27. 2. - Velika Britanija šalje ultimatum Rusiji da povuče trupe iz dunavskih kneževina Moldavije i Vlaške.
- 1. 3. - U Meksiku objavljen Plan iz Ayutle: traži se rušenje diktatora Santa Anne i novi ustav.
- 10. 3. - Deo britanske flote pod kontraadmiralom Napierom poslat u Baltik.
- mart - Britanski parobrod SS City of Glasgow nestao na Atlantiku sa oko 480 putnika i članova posade.
- 20. 3. - Antirobovlasnički aktivisti u SAD osnivaju Republikansku stranku, povod je suprotstavljanje Zakonu Kanzas-Nebraska.
- 27. 3. - Krimski rat: Velika Britanija objavljuje rat Rusiji a sutradan i Francuska.
- 27. 3. - Vojvoda Parme Karlo III umire nakon što ga je izbo anarhista, nasleđuje ga Robert I, poslednji vojvoda (do 1859).
- 31. 3. - Američki mornarički komodor Matthew C. Perry potpisuje Ugovor iz Kanagawe kojim su dve japanske luke otvorene američkoj trgovini; ovo je kraj japanske politike Sakoku ("zatvorena zemlja"), uvedene 1633-39.
April/Travanj – Jun/Lipanj
uredi
- 5. 4. - Započinje ruska opsada Silistre (do juna), grad brani Omer-paša Latas.
- 16. 4. - Carsko-kraljevskom odlukom, banska vlada u Hrvatskoj postaje "cesarsko kraljevsko namjesništvo" (k. k. Statthalterei) - proglašeno naredbom ministarstva unutarnjih poslova od 30. travnja[2].
- 16. 4. - Kod New Jerseya se nasukao brod Powhatan, stradalo preko 200 nemačkih doseljenika.
- 24. 4. - Vjenčanje Franje Josipa I. i Elizabete od Bavarske.
- 25. 4. - Gadsdenova kupovina: Senat SAD odobrio kupovinu zemlje od Meksika nakon što je smanjena kupljena površina kao ustupak severnjačkim senatorima (ugovor stupa na snagu 30. juna).
- maj, početkom - Anglo-francuska okupacija Pireja i embargo grčkih luka.
- 30. 5. - Zakon Kanzas-Nebraska stupa na snagu - stvorene teritorije Kanzas i Nebraska za koje bi stanovnici trebali odrediti hoće li biti robovlasničke (protivno Misuri kompromisu iz 1820. kojim je taj prostor određen kao slobodan).
_-_Geographicus_-_NebraskaKansas-colton-1855.jpg)
- 3. 6. - Austrijsko carstvo traži od Rusije da napusti Dunavske kneževine.
- 3. 6. - Hrvatska i Slavonija podjeljene u pet županija na čelu sa "ces. kralj. okružnim predstojnicima" umjesto vrhovnih župana (stupa na snagu 30. listopada, traje do 1861)[2].
- 10. 6. - Diplomirala prva klasa na Mornaričkoj akademiji u Annapolisu.
- 14. 6. - Tursko-austrijski ugovor predaje Dunavske kneževine Austriji tokom rata - Rusija se pristaje povući iz kneževina.
- jun - Velika ekskurzija uglednih ličnosti SAD povodom otvaranja železničke veze između Čikaga i reke Misisisipi.
- 21. 6. - Oficir Charles Davis Lucas zaslužio prvi Viktorijin krst kada je sa palube broda kod Bomarsunda bacio rusku granatu.
- 24. 6. - Rusi napustili opsadu Silistre.
- 27. 6. - Kanađanin Abraham Pineo Gesner zaštitio patentom u SAD svoj pronalazak kerozin.
Jul/Srpanj – Septembar/Rujan
uredi- 4. 7. - James Ambrose Cutting prijavio prvi od tri patenta za poboljšani kolodijumski proces fotografije, što on naziva ambrotipija.
- 13. 7. - Egipatski valija Abas I ubijen, nasleđuje ga stric Said Paša (do 1863).
- 13. 7. - U Nemačkom Savezu zabranjene političke radničke organizacije, pojačan progon radničkih udruženja.
- 15. 7. - U Minhenskoj Staklenoj palati otvorena Prva opšta nemačka industrijska izložba.
- 17. 7. - Počeo putnički saobraćaj na Semmerinškoj željeznici
- 17. 7. - Vojska i narod iznudili smenu umerenjačke vlade u Španiji - počinje Bienio progresista, dvogodišnja vladavina radikalnih liberala.
- leto - Knjaz Danilo Petrović sprovodi represalije prema Bjelopavlićima koji su spremali bunu[4].
- 7. 8. - Rusi porazili kod Kuruderea glavnu osmansku vojsku na kavkaskom ratištu.
- 9. 8. - Ivan je novi kralj Saske (do 1873).
- avgust - Austrijske snage okupirale Vlašku i Moldaviju (u Vlaškoj je grof Coronini, s njim je gen. Đuro Jelačić). Austrijska vojska se povlači sa srpske granice nakon ovoga[5].
- 16. 8. - Bitka za Bomarsund: Rusi predali ovu tvrđavu u Ålandskim ostrvima.
- 19. 8. - Grattanov masakr: odeljenje vojnika ušlo u logor Sijuksa kod Fort Laramieja u današnjem Wyomingu zbog ubijenog teleta: ubijen poglavica Conquering Bear na šta su Sijuksi ubili svih 30 vojnika - početak prvog Rata sa Sijuksima.
- 20. 8. - U Banatu puštena u saobraćaj prva železnička pruga na teritorijama današnje Srbije i Rumunije, od Oravițe do Baziașa na Dunavu preko Iama te Jasenova i Vračevog Gaja (kod Bele Crkve) - u početku teretni saobraćaj (ugalj do Dunava), putnički od 1856.
- 24. 8. - Stephan Steinberger se popeo na Königspitze u Ortlerskim Alpima.
- 27. 8. - Alfred Wills se sa družinom penje na Wetterhorn u Alpima, što se smatra početkom "Zlatnog doba alpinizma" (do 1865).
- 29. 8. - 7. 9. - Neuspešna anglo-francuska Opsada Petropavlovska na Kamčatki.
- 31. 8. - 8. 9. - Kolera: epidemija u Londonu čijim proučavanjem John Snow ustanovljava da se širi vodom; mnogo kasnije se saznalo da je Filippo Pacini ove godine izolovao Vibrio cholerae.
- 13. 9. - Anglo-francuske snage počinju iskrcavanje na Krim.
- 20. 9. - Bitka na Almi - prva kopnena pobjeda saveznika u Krimskom ratu. Prvi put se koristi Miniéov metak.
- 27. 9. - Sudar američkog parobroda SS Arctic i francuskog SS Vesta kod Njufaundlenda, stradalo preko 300 osoba, uključujući sve žene i decu.
- jesen - Počinju predavanja na njemačkom u višim razredima gimnazija u Hrvatskoj[2].
Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac
uredi
- 4. 10. - Japan dogovorio ugovor o prijateljstvu sa Velikom Britanijom.
- 6. 10. - Veliki požar u Newcastleu i Gatesheadu, praćen ogromnom eksplozijom.
- 11. 10. - Tzv. Ostendski manifest: diplomate SAD u Evropi sastavili dokument u korist kupovine ili zauzimanja španske Kube - kada se za to sazna osudiće ga evropske vlade i protivnici robovlasništva u SAD.
- 17. 10. - Počinje 11-mesečna Opsada Sevastopolja.
- 17. 10. - S francuskim kapitalom osnovano Carsko i kraljevsko privilegirano austrijsko državno željezničko društvo (kratica StEG).
- 25. 10. - Bitka kod Balaklave - taktička pobjeda saveznika, ali ovjekovječena zbog katastrofalnog Juriša lake konjice.
- novembar, početkom - Florence Nightingale stigla sa timom dobrovoljnih sestara u Üsküdar gde će se starati o ranjenicima.
- 5. 11. - Bitka kod Inkermana je neuspešni ruski pokušaj deblokade Sevastopolja - najkrvavija bitka u ratu.
- 14. 11. - Velika oluja potopila 21 transportni brod sa provijantom za saveznike na Krimu (teška zima i loša organizacija nanose velike gubitke Britancima).
- 30. 11. - Ferdinand de Lesseps dobio prvu licencu od Said Paše za gradnju i upravljanje Sueckim kanalom.
- 2. 12. - Decembarski savez Velike Britanije, Francuske i Austrije protiv Rusije.
- 3. 12. - Rudari zlata u australskoj Viktoriji dižu Pobunu u Eureki koja je odmah ugušena.
- 5. 12. - U Berlinu postavljen prvi reklamni stub, tamo nazvan Litfaßov stub.
- 8. 12. - Apostolska konstitucija Ineffabilis Deus pape Pija IX.: Blažena djevica Marija je bezgrešno začeta, tj. bez istočnog grijeha.
- 15. 12. - Umro kralj Havaja Kamehameha III, sledećeg meseca ga nasleđuje sin Kamehameha IV.
Kroz godinu
uredi- U Hrvatskoj se njemački jezik uvodi u sve državne urede, otpušteni činovnici koji su se tome usprotivili ili ne znaju jezik - u službu dolaze stranci[2]. I u Srpskoj Vojvodini se uvodi nemački jezik u sve institucije[6].
- "Ilirska slovnica" Vjekoslava Babukića i "Gramatika ilirskog jezika" Andrije Torkvata Brlića.
- Baron Nikola Vranyczany-Dobrinović osnovao Karlovačku pivovaru.
- Otkriveni Brižinski spomenici, najstariji sačuvani pisani dokumenti pisani latinicom na nekom od slovenskih jezika (10-11. st.).
- Bivši samostan Lepoglava postaje kaznionica.
- Ignacy Łukasiewicz napravio u Poljskoj prvu naftnu bušotinu na svetu.
- Benjamin Silliman prvi na svetu izveo frakcionu destilaciju nafte.
- Gradnjom ruskog utvrđenja Vjernjij osnovan današnji kazahstanski grad Almati.
- Omanski sultan dao ostrva Kurija Murija Britancima
- U Parizu osnovana modna kuća Louis Vuitton.
- U Nikaragvi izbija građanski rat između liberala i konzervativaca.
- Ropstvo ukinuto u Venecueli i Peruu.
- André Adolphe Eugène Disdéri patentirao proces izrade fotografske vizit karte, naročito se raširile od 1859.
Rođenja
uredi- 1. 1. - James George Frazer, etnolog, filolog († 1941)
- c. 11. 1. - Samuel Liddell MacGregor Mathers, okultista († 1918)
- 26. 1. - Miša Dimitrijević, srpski glumac i reditelj († 1909)
- 12. 2. - Stefan Stambolov, premijer Bugarske († 1895)
- 16. 2. - Charles Webster Leadbeater, teozof († 1934)
- 17. 2. - Friedrich Alfred Krupp, industrijalac († 1902)
- 14. 3. - Paul Ehrlich, kemičar, nobelovac († 1915)
- 15. 3. - Emil Adolf von Behring, njemački liječnik i imunolog († 1917.)
- 15. 3. - Miloš Bogunović (četnik), narodni učitelj († 1937)
- 17. 3. - Paul von Rennenkampf, ruski general († 1918)
- 11. 4. - Bogdan Medaković, političar u Hrvatskoj († 1930)
- 28. 4. - Hertha Marks Ayrton, matematičarka, pronalazač († 1923)
- 29. 4. - Henri Poincaré, francuski matematičar i teorijski fizičar († 1912.)
- 6. 6. - Ante Kovačić, hrvatski književnik († 1889.)
- 7. 7. - Nikolaj Morozov, revolucionar, naučnik († 1946)
- 12. 7. - George Eastman, inovator fotografije, preduzetnik († 1932)
- 24. 7. - Konstantin Jireček, češki istoričar i slavista († 1918)
- 27. 7. - Vasil Radoslavov, premijer Bugarske († 1929)
- 3. 8. - Vladimir Matijević, trgovac, dobrotvor († 1929)
- 22. 8. - Milan Obrenović, vladar Srbije († 1901)
- 1. 9. - Engelbert Humperdinck, kompozitor († 1921)
- 11. 9. - Hinko Hinković, hrvatski političar († 1929)
- 27. 9. - Alois Lexa von Aehrenthal, austrougarski političar († 1912)
- 9. 10. - Mihajlo Pupin, srpsko-američki naučnik († 1935)
- 16. 10. - Oscar Wilde, irski književnik († 1900.)
- 16. 10. - Karl Kautsky, marksista († 1938)
- 20. 10. - Arthur Rimbaud, francuski pjesnik († 1891.)
- 21. 10. - Giacomo della Chiesa, papa Benedikt XV. († 1922)
- 26. 10. - Ksaver Šandor Gjalski, hrvatski književnik († 1935.)
- 30. 10. - Luka Ćelović Trebinjac, trgovac, dobrotvor († 1929)
- 5. 11. - Paul Sabatier, hemičar, nobelovac († 1941)
- 13. 12. - Tomislav Maretić, jezikoslovac († 1938)
- ? - Panta Mihajlović, pionir telekomunikacija u Srbiji († 1932)
- ? - Husein ibn Ali al-Hašimi, šerif Meke († 1931)
Smrti
uredi- 13. 1. - Fructuoso Rivera, prvi predsednik Urugvaja (* 1784)
- 27. 3. - Karlo III, vojvoda Parme (* 1823)
- 2. 4. - Dositej Novaković, episkop timočki (* ca. 1774)
- 10. 5. - Konstantin Bogdanović, srpski političar, publicista, i književni kritičar iz Vojvodine (* 1811)
- 31. 5. - Vatroslav Lisinski, hrvatski skladatelj (* 1819.)
- 11. 4. - Carl von Basedow, lekar (* 1799)
- 6. 7. - Georg Simon Ohm, njemački fizičar (* 1789.)
- 13. 7. - Abas I Egipatski (* 1812)
- 26. 7. - Milosav Zdravković, resavski vojvoda (* ca. 1780)
- 12. 8. - Teodor Pavlović, sekretar Matice srpske, novinar (* 1804)
- 20. 8. - Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, filozof (* 1775)
- 11. 12. - Prota Matija Nenadović, književnik, diplomata, vojvoda, predsednik prve srpske vlade (* 1777)
- 15. 12. - Kamehameha III, kralj Havaja (* 1813)
Reference
uredi- ↑ Irrendentism movements revolts of 1854 on mainland Greece. ime.gr
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Horvat, Prelom s Ugarskom
- ↑ Dašić. Miomir. Šekular u oslobodilačkim pokretima 1853 - 1878. godine. montenegrina.net
- ↑ Berber, Stojan. Књаз Данило Петровић – скица за патографију. rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 280
- ↑ Istorija s. n. V-2, 118
- Literatura
- Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
