Udmurtska – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m robot Dodaje: tl:Udmurtia |
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.2 |
||
| (Nije prikazano 48 međuverzija 16 korisnika) | |||
Red 1:
{{Ruski federalni subjekt |
| SHIme =
| genitiv = Udmurtske
| RusIme = Удмуртская Республика
Red 8:
| zastava = Flag of Udmurtia.svg
| grb = Coat of arms of Udmurtia.svg
| karta =
| vrsta_upravnog_središta = [[Glavni grad]]
| ime_upravnog_središta = [[Iževsk]]
Red 19:
| stan_gust = 36,9
| pol_stat_poveznica = Ruske republike
| pol_stat_ime = [[Ruske republike|Republika]]
| vremenska_zona_slika = RTZ3.png
| vremenska_zona = [[Samarsko vrijeme]] <br /> ([[UTC]] + 4/+5)
Red 36:
|}}
'''Udmurtska''' ili '''Udmurtija''' ({{lang-ru|Удму́ртия}}, [[Udmurtski jezik|udmutski]]: ''Удмуртия'') je republika u [[Rusija|Ruskoj Federaciji]] smještana u porječju rijeke [[Volga|Volge]] u [[Privolški federalni okrug|Privolškom federalnom okrugu]]. Glavni grad Udmurtske je [[Iževsk]]. Prema popisu stanovništva iz 2010. godine u Udmurtskoj je živjelo 1,521,420 stanovnika. Republika dijeli granicu sa [[Kirovska oblast|Kirovskom oblasti]] na sjeveru i zapadu, sa [[Permski kraj|Permskim krajem]] na istoku i sa [[Baškirija|Baškoristanom]] i [[Tatarstan|Tatarstanom]] na jugu.
==Istorija==
===Praistorija===
Prvi tragovi ljudskih zajednica u dolini rijeke [[Kama (rijeka)|Kama]] potiču iz perioda od 8 do 6 hiljada godina prije nove ere. Budući da ne postoje pisani tragovi, glavni izvor informacija o drevnoj istoriji regije predstavljaju [[Arheologija|arheološka]] istraživanja. Arheološka istraživanja otkrivaju tragove postojanja nekoliko glavnih permjanskih kultura ''(Ananjinska, Pjanoborska, Polomska i Čepecka)'', ogranka [[Ugro-finski jezici|ugro-finskih]] kultura ovoga područja na koje se kao na svoje pretke pozivaju današnji narodi [[Komi (narod)|Komi]] (posebno [[Komi-Permjaci]]) i [[Udmurti]]. Na prelazu iz 1. u 2. milenij savremene ere došlo je do formiranja etnolingvističke grupe koja će kasnije u istoriji u dodiru sa zapadnim [[Nacionalizam|nacionalističkim]] idejama i sama razviti naconalnu svijest o pripadnosti Udmurtskom narodu.
===Prvi dodiri sa Ruskim Carstvom===
U XVI vijeku sjeverne oblasti naseljene Udmurtima ušle su u sastav [[Rusko Carstvo|Ruskog Carstva]] dok su južni krajevi ostali pod vlašću [[Turkijski narodi|turkijskog]] [[Kazanjski kanat|Kazanjskog kanata]] sa sjedištem u [[Kazanj|Kazanu]] u današnjem [[Tatarstan|Tatarstanu]]. Nakon rata vođenog od strane cara [[Ivan IV Grozni|Ivana Groznog]] protiv Tatara 1552. godine i južni dijelovi regije našli su se u okviru ruske države. 1731. godine [[Ruska pravoslavna crkva]] provela je masovno pokrštavanje Udmurta na [[Pravoslavlje|pravoslavno]] [[hrišćanstvo]]. 1774. i 1775. godine lokalno je stanovništvo učestvovalo u Pugačovljevom ustanku, posljednjoj seljačkoj buni u ruskoj istoriji koja ime nosi po svome vođi Jemeljanu Pugačovu.
U XIX vijeku došlo je do otvaranja prvih fabrika i početka industrijalizacije u regiji, kao i do ostvaranja prvih škola i gimnazija. 1899. godine kroz Udmurtsku je prošla i pruga na relaciji [[Perm]]-[[Kotlas]]. Od XVIII do početka XX vijeka administrativno središte regije bilo je u gradu [[Kirov|Kirovu]] u današnjoj [[Kirovska oblast|Kirovskoj oblasti]].
===Sovjetski period===
[[Datoteka:The Soviet Union 1970 CPA 3902 stamp (Udmurt Autonomous Soviet Socialist Republic (Established on 1920.11.04)).jpg|mini|levo|Sovjetska poštanska markica iz 1970. u povodu 50 godina Udmurtske autonomije]]
1918. i 1919. godine, poslije [[Oktobarska revolucija|Oktobarske revolucije]] i za vrijeme [[Ruski građanski rat|Ruskog građanskog rata]], na teritoriji današnje Udmurtske dolazilo je do vojnih sukoba između [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[Bijela garda (Rusija)|Bijele garde]]. 4. novembra 1920. godine [[Vladimir Lenjin]] je potpisao odluku o osnivanju autonomnih oblasti za narode [[Kalmici|Kalmike]], [[Marijci|Marijce]] i Udmurte za koje je tada bio korišten naziv Votjaci. 1. januara 1932. naziv oblasti je promijenjen iz Votskaja autonomna oblast u Udmurtska autonomna oblast. 28. decembra 1932. proglašena je i [[Udmurtska Autonomna Sovjetska Socijalistička Republika]].
U periodu [[Veliki otadžbinski rat|Velikog otadžbinskog rata]] industrijska postrojenja iz zapadnih dijelova SSSR-a koji su bili pod okupacijom ili izravnom opasnošću od agresije [[Treći Reich|Nacističke Njemačke]] bila su premještena na istok, uključujući i Udmurtsku koja je primila postrojenja za proizvodnju oružja i vozila. 20. juna 1958. Udmurtska ASSR dobila je ''[[Orden Lenjina]]''. 1970. republika je nagrađena i ''Ordenom Oktobarske revolucije'', a 1972. i ''Orden prijateljstva među narodima''.
31. maja 1978. godine Vrhovni sovjet Udmurtske ASSR usvojio je novi ustav autonomne republike.
===Udmurtska u sastavu Ruske Federacije===
[[Datoteka:Udmurt03.png|thumb|180px|right]]
11. oktobra 1991. Vrhovni sovjet Udmurtske ASSR donio je zakon kojim je naziv republike promijenio u Udmurtska Republika. [[Raspad Sovjetskog Saveza]] izazvao je duboku ekonomsku [[Kriza|krizu]] u republici koja je naročito porazne posljedice imala u domenu proizvodnje mašina. 7. decembra 1994. godine na snagu je stupio Ustav Udmurtske Republike koji je do danas više puta mijenjan ''(11. maja 1995, 9 januara 1998, 24. januara, 26. marta, 18. aprila i 28. novembra 2000. godine, 22. i 26. februara i 12. septembra 2002, 16. oktobra 2003, 29. decembra 2005, 22. novembra 2007, 9. oktobra 2009, 4. maja i 26. juna 2010 i 4. juna 2012. godine)''. Aleksandr Aleksandrovič Volkov (rođen u [[Brjansk|Brjansku]]) bio je predsjednik republike od 2000. do 2014. godine i član [[Jedinstvena Rusija|Jedinstvene Rusije]]. 3. juna 2011. u blizini sela Pugačeva na jugu republike izbio je veliki požar izazvan ljudskim faktorom u kojemu je stradalo oko 100 osoba i oštećeno 2889 domova dok je ukupna financijska šteta iznosila 1 milijardu [[Ruska rublja|ruskih rublji]].
==Demografija==
[[Datoteka:Народы Удмуртии.png|mini|levo|Etnička karta Udmurtske Republike (na ruskom jeziku)]]
U popisima stanovništva 1989. (1,609,003 osoba), 2002. (1,570,316 osoba) i 2010. (1,521,420 osoba) vidljiv je pad broja stanovništva što je tipičan trend i za veći dio ostatka zemlje. Neobičan je podatak da je prema situaciji iz 2007. godine pad broja stanovnika bio vidljiviji u urbanim sredinama koje su te godine imale 12,631 rođenih ili 11.86 na svakih 1000 stanovnika, dok su ruralne sredine brojile 7,036 rođenih ili 14.88 na svakih 1000 stanovnika. Stope rađanja bile su za 25% više u ruralnim nego u urbanim sredinama. Od ukupnog broja umrlih iste godine, njih 21,727, 14,366 je umrlo u urbanim sredinama ili njih 13.49 na svakih 1000 stanovnika dok je u selima umrlo njih 7,361 ili 15.56 na svakih 1000 stanovnika. To je predstavljalo (izuzmu li se migracije) pad broja stanovnika od -0.16% u urbanim i -0.07% u ruralnim sredinama Udmurtske te godine. Prosjek za cijelu Rusiju iste j godine bio -0.33%. 2010. regija je zabilježila i blagi rast populacije.
===Etničke grupe===
Prema popisu iz 2010. [[Rusi]] čine 62.2% republike dok titularni narod [[Udmurti]] čini 28% ukupnog stanovništva. Ostale etničke grupe uključuju [[Tatari|Tatare]] sa 6.7%, [[Ukrajinci|Ukrajince]] sa 0.6%, [[Marijci|Marijce]] sa 0.6% i brojne druge male etničke grupe koje ne prelaze 0.5% udjela u ukupnom stanovništvu. Udio etničkih Rusa u ukupnoj populaciji vremenom je rastao od 43.3% 1926, 55.7% 1939 do 58.9% 1989. i 60.1% 2002. godine. Ipak, ukupan broj Rusa u republici se smanjuje od 1989. godine, ali sporijim tempom od smanjenja populacije koja pripada drugim etničkim skupinama.
{| class="wikitable" style="text-align: right;"
|-bgcolor="#e0e0e0"
! rowspan="2" | Etnička<br />grupa
! colspan="2" | Popis 1926
! colspan="2" | Popis 1939
! colspan="2" | Popis 1959
! colspan="2" | Popis 1970
! colspan="2" | Popis 1979
! colspan="2" | Popis 1989
! colspan="2" | Popis 2002
! colspan="2" | Popis 2010<sup>1</sup>
|-bgcolor="#e0e0e0"
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
! Broj osoba
! %
|-
| align="left"| [[Udmurti]]
| 395,607
|52.3%
| rowspan="2"| 480,014
|rowspan="2"| 39.4%
| rowspan="2"| 475,913
|rowspan="2"| 35.6%
| rowspan="2"| 484,168
|rowspan="2"| 34.2%
| rowspan="2"| 479,702
|rowspan="2"| 32.1%
| rowspan="2"| 496,522
|rowspan="2"| 30.9%
| 460,584
|29.3%
| 410,584
|28.0%
|-
| align="left"| [[Besermani]]
| 9,200
|1.2%
| 2,998
|0.2%
| 2,111
|0.1%
|-
| align="left"| [[Rusi]]
| 327,493
|43.3%
| 679,294
|55.7%
| 758,770
|56.8%
| 809,563
|57.1%
| 870,270
|58.3%
| 945,216
|58.9%
| 944,108
|60.1%
| 912,539
|62.2%
|-
| align="left"| [[Tatari]]
| 19,248
|2.5%
| 40,561
|3.3%
| 71,930
|5.4%
| 87,150
|6.1%
| 99,139
|6.6%
| 110,490
|6.9%
| 109,218
|7.0%
| 98,831
|6.7%
|-
| align="left"| Ostali
| 4,716
|0.6%
| 19,481
|1.6%
| 30,314
|2.3%
| 36,794
|2.6%
| 43,061
|2.9%
| 53,435
|3.3%
| 53,408
|3.4%
| 42,558
|2.9%
|-
| align="left" colspan="17"| <sup>1</sup> <small>54,797 je registrovano direktno iz administrativnih baza podataka i oni nisu mogli odgooriti na pitanje o etničkoj pripadnosti. Procjenjuje se da etnička pripadnost u toj grupi približno odgovara rezultatima u ostatku populacije.</small><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.perepis-2010.ru/news/detail.php?ID=6936 |access-date=2016-04-27 |archive-date=2018-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225111852/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm |dead-url=yes }}</ref>
|}
===Vjerske grupe===
[[Datoteka:Svyato Mihailovsky Cathedral Izhevsk Russia Richard Bartz-edit.jpg|mini|Katedrala svetog Mihajla u Iževsku]]
Prema istraživanju iz 2012. godine 33.1% izjasnilo se da su sljedbenici [[Ruska pravoslavna crkva|Ruske pravoslavne crkve]], 5% da su nekonfesionalni [[hrišćani]], 2% kao pravoslavci koji ne pripadaju niti jednoj ili pripadaju nekoj od drugih pravoslavnih crkava osim ruske, 4% kao [[muslimani]], 2% kao sljedbenici slavenskog neopaganizma ili ugro-finskog udmurskog voskog neopaganizma, 1% kao [[protestanti]] i 1% kao [[staroverci]]. Uz religiozno stanovništvo, od preostalih se njih 29% izjasnilo da su spiritualni ali ne i religiozni, 19% kao [[ateisti]] i 3.9% se nije izjasnilo ili je dalo druge odgovore.
===Jevreji u Udmurtskoj===
[[Jevreji]] u Udmurtskoj i Tatarstanu čine posebnu podgrupu među jevrejima [[Aškenazi|aškenazima]]. Karakteristična multijezična sredina (slavenski, ugro-finski i turkijski jezici) uticali su na formiranje ove zajednice. Aškenazi su se počeli naseljavati na području Udmurtske oko 1830. godine. Karakteristički idiom ove zajednice nastao je usvajanjem posuđenica iz jezika drugih zajednica na osnovu koju je činio [[jidiš]].
== Izvori ==
{{izvori}}
==Vanjske veze==
* [http://www.udmurt.ru/ Službeni predstavnici Udmurtske Republike] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181014044800/http://www.udmurt.ru/ |date=2018-10-14 }}
* [http://www.vlast18.ru/ Službene novosti i obavijesti organa vlasti Udmurtske Republike] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130106022541/http://vlast18.ru/ |date=2013-01-06 }}
* [http://www.udmgossovet.ru/ Državni savjet Udmurtske Republike]
{{commonscat|Udmurtia}}
Linija 44 ⟶ 201:
[[Kategorija:Ruske republike]]
[[Kategorija:Privolški federalni okrug]]
[[Kategorija:Istočna Evropa]]
| |||