बीज
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
अमरकोशः
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बीज नपुं।
कारणम्
समानार्थक:हेतु,कारण,बीज,प्रमाण,निमित्त,प्रत्यय,इति,हि,यत्_तत्,यतः_ततः
1।4।28।2।3
दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः। हेतुर्ना कारणं बीजं निदानं त्वादिकारणम्.।
: मुख्यकारणम्
पदार्थ-विभागः : कारणम्
बीज नपुं।
रेतस्
समानार्थक:शुक्र,तेजस्,रेतस्,बीज,वीर्य,इन्द्रिय
2।6।62।1।4
शुक्रं तेजोरेतसी च बीजवीर्येन्द्रियाणि च। मायुः पित्तं कफः श्लेष्मा स्त्रियां तु त्वगसृग्धरा॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, अचलसजीववस्तु
शब्दसागरः
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बीज¦ n. (-जं) See वीज |
Apte
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बीजम् [bījam], 1 Seed (fig. also), seedcorn, grain; अरण्य- बीजाञ्जलिदानलालिताः Ku.5.15; बीजाञ्जलिः पतति कीटमुखावलीढः Mk.1.9; R.19.57; Ms.9.33.
A germ, element.
Origin, source, cause; बीजप्रकृतिः Ś.1.1 (v. l.).
Semen virile; यदमोघमपामन्तरुप्तं बीजमज त्वया Ku.2.5,6.
The seed or germ of the plot of a play, story &c.; see S. D.318.
Marrow.
Algebra.
The mystical letter forming the essential part of theMantra of a deity.
Truth, divine truth.
A receptacle, place of deposit.
Calculation of primary germs.
Analysis.
The position of the arms of a child at birth. -जः The citron tree. (बीजाकृ means
To sow with seed; व्योमनि बीजाकुरुते Bv.1.98.
To plough over after sowing). -Comp. -अक्षरम् the first syllable of a Mantra. -अङ्कुरः a seed-shoot, first shoot; अपेक्षते प्रत्ययमुत्तमं त्वां बीजाङ्कुरः प्रागुदयादिवाम्भः Ku.3.18; Pt.1.223. (-रौ) seed and sprout. ˚न्यायः the maxim of seed and sprout; see under न्याय. -अङ्घ्रिकः a camel. -अध्यक्षः an epithet of Śiva. -उपहारिणी a witch. -अम्लम् the fruit of Spondias Magnifera (Mar. कोकंबी). -अर्थ a. desirous of procreation. -अश्वः a stallion. -आढ्यः, -पूरः, -पूरकः the citron tree. (-रम्, -रकम् the fruit of citron. -उत्कृष्टम् good seed; अबीज- विक्रयी चैव बीजोत्कृष्टं तथैव च Ms.9.291. -उदकम् hail.-उप्तिः f. sowing seed. ˚चक्रम् a kind of astrological diagram for indicating good or bad luck following on the sowing of seed. -कर्तृ m. an epithet of Śiva. -कृत् a. producing semen. (-n.) an aphrodisiac.
कोशः, कोषः the seed-vessel.
the seed-vessel of the lotus. (-शी) a pod, legume. -क्रिया algebraic operation or solution.
गणितम् analysis of primary causes.
the science of Algebra.
N. of the 2 nd part of सिद्धान्तशिरोमणि.-गर्भः Trichosanthes Dioeca (Mar. पडवळ). -गुप्तिः f. a pod, legume. -दर्शकः a stage-manager. -द्रव्यम् primary or original matter. -धान्यम् coriander (Mar. धने).-निर्वापणम् sowing seed. -न्यासः making known the germ of the plot of a play. -पादपः Semecarpus Anacardium (Mar. बिब्बा). -पुरुषः the progenitor of a family. -पुष्पः, -पूरणः the citron tree; Rām.2.91.3.-पुष्पिका Andropogon Saccharatus (Mar. जोंधळा, ऊंस).-पेशिका the scrotum. -प्रदः a procreator, generator.-प्रभावः the power of the seed; यस्माद्बीजप्रभावेण तिर्यग्जा ऋषयो$भवन् Ms.1.72. -प्ररोहिन् a, growing from seed.-प्रसूः the earth. -फलकः the citron tree. -मतिः f. a mind capable of analysis, the power of penetrating into the very first principles. -मन्त्रः a mystical syllable with which a Mantra begins. -मातृका the pericarp of a lotus. -मात्रम् only as much as is required for seed (for the preservation of a family). -रत्नम् a kind of seed. -रुहः grain, corn.
वपनम् a field.
the act of sowing seed. -वरः a kidney-bean (Mar. उडीद).
वापः a sower of seed; an agriculturist (कृषीवल); कालं प्रतीक्षस्व सुखोदयस्य पङ्क्तिं फलानामिव बीजवापः Mb.3.34. 19.
sowing seed. -वाहनः an epithet of Śiva. -सूः The earth. -सेक्तृ m. a procreator, progenitor; cf. Ms. 9.51 (com.) -स्नेहः the Palāśa tree (Mar. पळस).-हरा, -हारिणी a witch.
Monier-Williams
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बीज n. (also written वीज, of doubtful origin ; ifc. f( आ). )seed (of plants) , semen (of men and animals) , seed-corn , grain RV. etc.
बीज n. a runner (of the Indian fig-tree) Vcar.
बीज n. any germ , element , primary cause or principle , source , origin( ifc. = caused or produced by , sprung from) ChUp. MBh. Ka1v. etc.
बीज n. the germ or origin of any composition (as of a poem , of the plot of a drama , of a magical formula etc. ) R. BhP. Das3ar. Prata1p.
बीज n. calculation of original or primary germs , analysis , algebra Col.
बीज n. truth (as the seed or cause of being) L.
बीज n. anything serving as a receptacle or support(= आलम्बन) , Yogas3.
बीज n. the mystical letter or syllable which forms the essential part of the मन्त्रof any deity RTL. 197 etc.
बीज n. the position of the arms of a child at birth BhP.
बीज n. quicksilver (?) Su1ryas.
बीज n. marrow L.
बीज m. = बिजक, the citron tree A1ryabh.
Purana index
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--from ईश्वर and Yoni; from प्रकृति; from नारा- यण. वा. १०१. २२८.
Vedic Index of Names and Subjects
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Bīja denotes ‘seed,’ the operation of sowing seed (vap) being several times referred to in the Rigveda[१] and later.[२] In a metaphorical sense the term is used in the Upaniṣads of the classes of beings according to origin, of which the Chāndogya Upaniṣad[३] enumerates three, the Aitareya[४] four. The former list includes aṇḍa-ja, ‘egg-born,’ jīva-ja, ‘born alive,’ and udbhij-ja, ‘produced from sprouts,’ ‘germinating,’ while the latter adds sveda-ja, ‘sweat-born’--that is, ‘generated by hot moisture,’ an expression which is glossed to comprise flies, worms, etc. Cf. Kṛṣi.