चन्द्रशेखर आजाद
| चन्द्रशेखर आजाद | |
|---|---|
 आजादस्य मूर्तिः (आल्फ्रेड्-उद्यानम्, अलहाबाद्, उत्तरप्रदेशराज्यम्, भारतम्) | |
| जन्म |
चन्द्रशेखर तिवारी २३ १९०६ भावराग्रामः, अलिराजपुरम्[१][२] |
| मृत्युः |
२७ १९३१ (आयुः २४) अलहाबाद्, उत्तरप्रदेशराज्यम्, भारतम् |
| देशीयता | भारतीयः |
| अन्यानि नामानि | आजाद् |
| शिक्षणस्य स्थितिः |
महात्मा गाँधी काशी विद्यापीठ  |
| वृत्तिः | क्रान्तिकारिनायकः, स्वातन्त्र्ययोधा |
| Organization | हिन्दुस्तान प्रजातन्त्र संघ |
| कृते प्रसिद्धः | शौर्यम् |
| आन्दोलनम् | भारतस्य स्वातन्त्र्यसङ्ग्रामः |
जननम् बाल्यम् च
चन्द्रशेखर आजाद भारतदेशस्य स्वातन्त्र्यसम्पादनार्थम् आङ्गलशासनविरुद्धम् आन्दोलनं कृतवान् । स्वातन्त्र्यं मे जीवितम् इति सः अमन्यत । अयं चतुर्विंशे वयसि शत्रुभिः परिवृतः सन् गोलकावेधेन आत्मनैव आत्मानं मारितवान् क्रान्तिवीरः । चन्द्रशेखरः मध्यप्रदेशे भावराग्रामे षडधिकनवदशशततमे (१९०६) क्रिस्ताब्दे जुलैमासे त्रयोविंशतितमे दिने अजायत । तस्य पिता सीतारामतिवारिः । सः कस्मिंश्चित् उपवने वनपालक आसीत् । माता जगराणीदेवी । १९५६ ख्रीस्ताब्दस्य अकालकारणात् स्वपैत्रिकस्थानं बदरकां परित्यज्य मध्यप्रदेशस्य अलीराजपुररियासते सेवां प्रदत्तवान् अनन्तरं भावरा ग्रामे न्यवसत् । अत्रैव बालचन्द्रशेखरस्य बाल्यकालः अतीतः । आदिवासीप्रदेशे तस्य बाल्यकालः व्यतीतः । भीलबालकैः सह धनुषाभ्यासः सम्यकतया कृतः तेन । लक्ष्यभेदे सः बाल्यकाले एव प्रवीणः अभवत् । बाल्ये एव चन्द्रशेखरः संस्कृतभाषामभ्यसितुं वाराणसीं गत्वा तत्र अध्ययनम् आरभत। तस्मिन्नेव समये सर्वत्र भारते स्वातन्त्र्यान्दोलनं प्रचलितमासीत् । तत्काले क्रूरं जलियन्वालाहत्याप्रकरणं श्रुत्वा उद्विग्नः चन्द्रशेखरः भारतदेशे आङ्गल-शासनम् उन्मूलयितुमैच्छत् । तदानीं महात्मागान्धीमहाभागः लाललजपतरायः, मदनमोहनमालवीयः इत्यादयो नेतारः भारतीयस्वातन्त्रान्दोलनस्य धुरीणाः आसन् । तदा वाराणसी क्रान्तिकारिणां केन्द्रमासीत् । चन्द्रशेखरस्य मनसि देशस्य बन्धनमुक्त्यर्थं सशस्त्रान्दोलनमेव वरम् इत्यभासत । मन्मथनाथगुप्त-प्रणवेश चटर्जी इत्ययोः सम्पर्के आगतः सः क्रान्तिकारिसमूहस्य सदस्यतां स्वीकृतवान् । क्रान्तिकारिणां संघः हिन्दुस्तान प्रजातन्त्र संघ इति नाम्ना निर्दिश्यते स्म ।
असहकारान्दोलनम्
बालकेन दत्तमेवंविधं वीरोचितम् उत्तरं श्रुत्वा तत्रत्याः सर्वे जनाः तमभ्यनन्दयन् । आजाद् इत्येव तमाह्वयन् । ततः प्रभृति चन्द्रशेखर- 'आजाद' इत्येव सः प्रथितः । वस्तुतः आजाद् इत्यस्य हिन्दीभाषायां स्वातन्त्र्यमित्यर्थः । एतादृशेन उत्तरेण क्रुद्धो न्यायाधीशः आजादस्य वेत्रताडनदण्डनम् आदिशत् । आजादस्तु प्रतिताडनं महान्तं क्लेशमनुभवन् अपि 'वन्दे मातरं’, 'जयतु गान्धीमहोदयः’ इत्यादि उद्घोषणं नात्यजत् । तदारभ्य सः स्वातन्त्र्यान्दोलने प्रधानं भागं वहन्नेव अभ्यवर्धत ।
स्वातन्त्र्यान्दोलनम्
एकदा आङ्ग्लशासनविरुद्धं भित्तिपत्रस्थापनं सर्वत्र प्राचलत् । स्वातन्त्र्यान्दोलने प्रविष्टाः सर्वे सदस्याः अन्यान्यस्थानेषु भित्तिपत्रस्थापने व्यापृताः । चतुरः आजादस्तु आरक्षकस्थानेऽपि तत्स्थापयितुम् ऐच्छत् । एकं भित्तिपत्रं स्वीकृत्य उभयतः निर्यासलेपं कृत्वा पृष्ठे धृत्वा आरक्षकस्थानमगच्छत् । तत्र स्तम्भसमीपे स्थित्वा केनचिदारक्षकपुरुषेण कुशलवार्तालापं कुर्वन्नेव तदविदितं, स्तम्भे पृष्ठं निपीडय भित्तिपत्रं तत्र लग्नमकरोत् । ततः संलापं परिसमापितवान् इव आरक्षकम् आमन्त्र्य क्वापि अगच्छत् । पथिकजनाः आरक्षकस्थानेऽपि भित्तिपत्रं पश्यन्तः विस्मिताः अभवन् ।
भारतीयगणराज्यसेनाप्रवेशः
आजादः षोडशे वयसि रामप्रसादबिस्मिल्लेन आयोजितां भारतीयगणराज्यसेनाम् आविशत् । तस्यां सेनायां क्रान्तिकारिषु आन्दोलनेषु निपुणं शिक्षितोऽभवत् । एकदा गणराज्यसेनासदस्याः सर्वे सेनाकार्यार्थं धनं सङ्ग्रहीतुकामाः सर्वकारीयवित्त्वकोशमेव अपहर्तुं प्रवृत्ताः । तत्प्रसङ्गे च ते सर्वे सैनिकाः दुर्दैववशात् आरक्षकैः गृहीता अभवन् । नायकः बिस्मिल्लोऽपि आरक्षकहस्तगतः अभवत् । आजादस्तु आरक्षकमध्ये एव सञ्चरन्नासीत् । बिस्मिल्ले मरणदण्डेन मृते सति आजाद एव सेनानायकोऽभवत् । भगतसिंहनामकः अन्योऽपि वीरः क्रान्तिकारी तरुणः तस्य सहायकोऽभूत् । तस्मिन् काले आङ्ग्लशासनं 'साइमन्’ नामकस्य आध्यक्ष्ये एकां समितिमरचयत् । तस्याः समितेः उद्देशस्तु साधुपरिवर्तनव्याजेन स्वातन्त्र्यान्दोलने शैथिल्योत्पादनमेव आसीत् । अतः तस्य बहिष्करणाय लालालजपतरायप्रभृतयः प्रवृत्ताः । तदा लालालजपतरायः आरक्षकैः निर्दयं ताडितः सन् अचिरेण मृतवान् । तस्य प्रतीकारं विधातुम् आजादसेना 'साण्डर्स’नामानम् आरक्षकाधिपं व्यापादयत् । ततः प्रभृति आजादं ग्रहीतुम् आरक्षकाः सर्वप्रकारेण प्रयत्नम् अकुर्वन् ।
प्राणार्पणम्
वञ्चकाः केचन गुप्तवेषाछ्छन्नाः सन्तः आजादसेनां प्रविश्य सर्वं रह्स्यम् आरक्षकेभ्यः आवेदयन् । एकदा आजादः अलहाबाद्-नगरे आल्फेड्-उद्याने कुत्रचित् मित्रेण साकं सम्भाषमाण आसीत् ।
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
- चन्द्रशेखर आजादः
- [http://www.iloveindia.com/indian-heroes/chandrashekhar-azad.html
- ↑ Chandra Shekhar Azad (1906-1931)
- ↑ Bhawan Singh Rana (1 January 2005). Chandra Shekhar Azad (An Immortal Revolutionary Of India). Diamond Pocket Books (P) Ltd. p. 10. ISBN 978-81-288-0816-6. आह्रियत 11 September 2012.