Anemona alpina
| Anemona alpina | |
.JPG)
| |
| Anemona alpina | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Ranunculales |
| Famiglia | Ranunculaceas (Ranunculaceae) |
| Sutfamiglia | Ranunculoideae |
| Tribus | Anemoneae |
| Gener | Anemonas (Pulsatilla) |
| Num scientific | |
| Pulsatilla alpina ((L.) Delarbre) | |
L’anemona alpina (Pulsatilla alpina, sinonim Anemone alpina L.) è ina spezia da plantas dal gener da las anemonas (Pulsatilla) entaifer la famiglia da las ranunculaceas (Ranunculaceae).
Il gener da las anemonas en survista
modifitgar
Las anemonas (Pulsatilla, tudestg ‹Kuhschellen›) furman bain in agen gener entaifer la famiglia da las ranunculaceas. Sco che han mussà retschertgas geneticas, pudessan las spezias da quest gener atgnamain vegnir classifitgadas entaifer las Anemone (tudestg ‹Windröschen›); a quellas eran ellas er vegnidas attribuidas oriundamain tras Carl von Linné. (Per rumantsch vegnan tant las spezias dal gener Pulsatilla sco er quellas dal gener Anemone numnadas ‹anemonas›; en quest artitgel vegn il term duvrà en il senn da las spezias dal gener Pulsatilla.)
Las anemonas èn derasadas en l’Eurasia ed en l’America dal Nord. Il num botanic Pulsatilla deriva dal latin ‹pulsare› (tutgar, batter) e sa referescha a la flur en furma da brunsina ch’è caracteristica per blers geners.
En tut datti radund 30 geners dad anemonas. Bundant 10 da quellas èn da chasa en China. En l’Europa Centrala cumparan t.a. l’anemona gronda, l’anemona da Haller, l’anemona da muntogna, l’anemona tempriva, l’anemona cumina e l’anemona alpina. Da las spezias numnadas sa tracti surtut tar l’anemona da Haller, l’anemona tempriva e l’anemona alpina da flurs che creschan (er) en autezzas alpinas. La pli flexibla en quest reguard è l’anemona tempriva che crescha tranter 200 e 3100 m s.m.
Las sutspezias da l’anemona alpina
modifitgarLa spezia sa cumpona da pliras sutspezias. Las duas principalas ch’èn derasadas en las Alps Centralas furman l’anemona alpina (Pulsatilla alpina subsp. alpina) da colur alva e l’anemona alpina melna (Pulsatilla alpina subsp. apiifolia)[1]:
Anemona alpina
modifitgarLa sutspezia anemona alpina (Pulsatilla alpina subsp. alpina, per tudestg ‹Grosse Alpen-Kuhschelle› u ‹Alpen-Anemone›) ha fegls da la flur alvs. Ella è derasada sin terrens chaltschinus en il Giura Svizzer, las Alps, il nordvest da las Dinaridas, las Apenninas, las Pireneas e las Muntognas Cantabricas.
Medemamain fegls da colur alva ha in’ulteriura sutspezia da l’anemona alpina derasada en l’Europa Centrala, numnadamain la ‹sora pitschna› da l’anemona alpina (Pulsatilla alpina subsp. austriaca Aichele & Schwegler, sinonim Pulsatilla alba Rchb., per tudestg ‹Kleine Alpen-Kuhschelle› u ‹Brockenanemone›). Quella na cumpara però betg en Svizra (resp. be sporadicamain en l’Engiadina / Val Müstair)[2], mabain è da chasa en las Carpatas, las Alps da l’Ost ed en pliras alps mesaunas da l’Europa Centrala (Vogesas, Harz, Riesengebirge). Sco ch’il num di gia, è questa sutspezia en tuttas parts in pau pli pitschna che l’anemona alpina; ultra da quai è ella da chasa sin terrens cun ina pli bassa cumpart da chaltschina che sia ‹sora gronda›.
Anemona alpina melna
modifitgar
La sutspezia anemona alpina melna (Pulsatilla alpina subsp. apiifolia, per tudestg ‹Gelbe Alpen-Kuhschelle› u ‹Schwefel-Anemone›) cumpara sin funds cun pauca chaltschina, e quai en las Alps dal Vest, vers ost fin en il Tirol, en il Massif Central, las Pireneas ed en intginas muntognas da la Spagna Centrala e dal Nord.
Descripziun
modifitgarTar l’anemona alpina sa tracti d’ina planta perenna, ervusa che cuntanscha autezzas da 20 fin 50 centimeters. Caracteristic è il pail spess che surtira la planta. Ils fegls per terra èn sviluppads be pauc a l’entschatta dal temp da fluriziun; pli tard han quels in moni lung ed èn tripartids dublamain. En la part superiura dal moni sa sviluppan trais fegls auts.
Il temp da fluriziun dura dal matg fin il fanadur. Las singulas flurs mesiran tar las sutspezias Pulsatilla alpina subsp. alpina e Pulsatilla alpina subsp. apiifolia 4 fin 6 cm; tar la Pulsatilla alpina subsp. austriaca percunter be 2 fin 4 cm. Il tschertgel enturn la flur sa cumpona per ordinari da sis fegls ovals da colur alva u melna; sin la part exteriura èn quels savens d’in tun blauent u violet, e quai tant la varianta alva sco era la melna.
En il decurs dal svilup dal fritg sa prolungheschan ils stigmas pailus, da caracter da plima, sin ina lunghezza da fin 5 cm. Terminada questa transfurmaziun, sa preschenta il portafritgs en furma d’ina chavallera marcanta, da la quala derivan numerus nums populars da la flur (cf. sutvart). L’enviern passenta la flur en furma da rizoms.
Il dumber da cromosoms munta a 2n = 16 per tut las sutspezias numnadas.[3]
Derasaziun
modifitgarL’anemona alpina cumpara en las Alps ed en il Giura en autezzas tranter 1200 e 2700 m s.m. L’anemona alpina melna crescha tranter 1800 e 2300 m s.m. e be excepziunalmain pli a bass.[4]
La planta preferescha prads maghers e pastgets carpus. La sutspezia alva gronda preferescha terrens chaltschinus, la sutspezia alva pitschna e la sutspezia melna percunter terrens cun pauc chaltschina.[5]
Nums populars
modifitgarPer l’anemona alpina è derasada ina vasta paletta da nums populars locals u regiunals; per part sa refereschan quels al portafritg cun sia chavallera caracteristica.
Exempels tudestgs: ‹Kuhschelle›, ‹Bärenplumpen›, ‹Bitzwurz›, ‹Bocksbart›, ‹Hexenbesen›, ‹Wildmännli›.[6]
Exempels rumantschs: ‹Luffa›, ‹flur Niessegner›, ‹barba caputschiner›, ‹flur luf›, ‹tgamutschas›.[7]
En il linguatg dal pievel vegn per part er duvrà en il territori rumantsch il term ‹anemona alva› per differenziar entaifer l’anemona alpina la sutspezia alva da la melna. Tenor la sistematica uffiziala designescha il term ‹anemona alva› percunter l’anemona nemorosa (tudestg: ‹Augenwurz›, ‹Buschwindröschen› u ‹Windröschen›) ch’appartegna a las umbelliferas.
Ulteriuras indicaziuns
modifitgarL’anemona alpina è da tissi e stat ultra da quai sut protecziun da la natira.
Annotaziuns
modifitgar- ↑ Jaakko Jalas, Juha Suominen: Atlas florae europaeae. (Nymphaeaceae to Ranunculaceae). Tom 8, p. 87–89, Helsinki 1989, ISBN 951-9108-07-6.
- ↑ Cf. la descripziun sin www.infoflora.ch.
- ↑ Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. ed. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 404.
- ↑ Erhard Dörr, Wolfgang Lippert: Flora des Allgäus und seiner Umgebung. Tom 1, p. 527–528. IHW-Verlag, Eching bei München, 2001, ISBN 3-930167-50-6.
- ↑ Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. ed. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 404.
- ↑ Georg August Pritzel, Carl Jessen: Die deutschen Volksnamen der Pflanzen. Neuer Beitrag zum deutschen Sprachschatze. Philipp Cohen, Hannover 1882, p. 27, online.
- ↑ S. Brunies/Chasper Pult: Noms populers da plauntas. En: Annalas da la Societad Retorumantscha 60, 1946, p. 84–121, qua p. 98. Cf. la versiun online.
Litteratura
modifitgar- Holger Zetzsche: Die Phylogeographie des Artkomplexes Pulsatilla alpina (Ranunculaceae), Dissertaziun, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 2004 [1].
- Xaver Finkenzeller/Jürke Grau, Alpenblumen, Mosaik-Verlag, ISBN 3-570-01349.
Colliaziuns
modifitgar
Commons: Anemona alpina – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio