Agricultura

Agricultura è il num per il sectur economic da la producziun primara. La finamira da quest sectur è da producir a moda intenziunada products vegetals ed animalics sin surfatschas che vegnan cultivadas per quest intent. En l’economia ed en la pratica dal fatg vegn er duvrà sinonim il term ‹economia agrara›.

Cultivaziun da plantas a Záhorie (Slovachia)

Allevament d’animals en l’Africa dal Sid

L’agricultura furma in dals pli vegls secturs economics da l’umanitad. Ozendi cumpiglia la surfatscha da la Terra che vegn cultivada radund 48 827 330 km². Quai èn stgars 10 % da l’entira surfatscha u radund 1/3 da la surfatscha da terren da l’entir planet.

Sco sectur economic fa l’agricultura part d’in sistem general pli vast cun secturs situads davantvart (p.ex. l’industria da maschinas agriculas) e secturs posteriurs (p.ex. l’elavuraziun da products agriculs tras l’industria alimentara).

‹Pur› u ‹agricultur› è la denominaziun per ina persuna ch’è activa en l’agricultura. Igl è quai ina professiun che po vegnir emprendida en furma d’ina scolaziun pratica professiunala. Daspera porschan numerusas scolas autas professiunalas ed universitads la pussaivladad da studegiar scienza agrara u agronomia; quest studi prepara tant sin la direcziun da manaschis agriculs sco er sin la lavur en secturs economics parentads e fa part da las scienzas d’inschigner.

Secturs

Racolta da fain moderna

En general sa lascha l’agricultura divider en ils dus roms da producziun ‹cultivaziun da plantas› ed ‹allevament d’animals›. Tgenin da quests dus secturs che dominescha al nivel local variescha da regiun tar regiun. Sch’ils terrens èn da main buna qualitad u difficils d’elavurar, alura è l’allevament da muvel pli cumpetitiv; en cas da terrens da buna qualitad è la cultivaziun da plantas la furma la pli economica.

Cultivaziun da plantas

Ina gronda part da la cultivaziun da plantas serva a moda directa u indirecta a la producziun da mangiativas (per l’uman e/u pavel per l’allevament d’animals). En il cas da la producziun indirecta vegnan producidas materias primas che vegnan silsuenter elavuradas en l’economia alimentara (p.ex. l’elavuraziun da granezza a farina per la producziun da paun). Ultra da quai vegnan products primars da l’agricultura elavurads tras l’industria da vestgadira (p.ex. plantas da fibras sco mangola u glin).

In’ulteriura pussaivladad d’utilisar products agrars furma la fermentaziun da biomassa. L’energia che resulta po per exempel vegnir transfurmada en electricitad. En rom da la midada sin il sectur da l’energia vegn la muntada da quest sectur anc a crescher. En il cas ideal cumplettescha la transfurmaziun da biomassa en energia la producziun da mangiativas e na concurrenzescha betg quella (cun utilisar parts da las plantas che na servan betg sco nutriment resp. cun far diever da lavadiras e rument verd).

La cultivaziun da plantas en il pli vast senn dal pled cumpiglia sper la cultivaziun dad ers er l’orticultura (incl. la pumicultura, la viticultura e la cultivaziun da plantas decorativas).

Allevament d’animals

Er l’allevament d’animals (sinonims: ‹economia d’animals› u ‹producziun d’animals›) serva surtut a la producziun da mangiativas (p.ex. latg, ovs, charn). En segunda lingia vegnan medemamain producidas materias primas per la producziun da vestgadira. Avant l’invenziun da fibras artifizialas vegniva la vestgadira da l’uman elavurada en emprima lingia or dals products animalics tgirom, pellitscha e launa (sper las fibras vegetalas dal chonv e glin).

Per ordinari vegn l’economia d’animals sutdividida tenor las spezias d’animals en producziun da portgs, d’arments, da giaglinom, da nursas, da peschs etc.

Agricultura extensiva ed intensiva

L’agricultura extensiva è segnada d’in diever relativamain ferm dal factur da producziun terren, entant che auters facturs da producziun vegnan duvrads be a moda marginala. Tar praticamain tut las furmas d’agricultura tradiziunala sa tracti da sistems extensivs. Quels han alimentà l’umanitad sur millennis e segireschan er anc a l’entschatta dal 21avel tschientaner l’existenza da radund 40 % da la populaziun mundiala.

Tar l’agricultura intensiva sa tracti dal proceder cuntrari, vul dir ch’ins emprova da gudagnar cun agid da meds auxiliars uschè bler sco pussaivel or d’ina surfatscha limitada. La differenziaziun tranter elavuraziun extensiva ed intensiva na vegn betg be applitgada areguard la cultivaziun da plantas, mabain er tar l’allevament d’animals. Il cunfin tranter questas duas furmas d’elavuraziun variescha tant al nivel global sco er regiunal.

Agricultura tradiziunala en l’India

Furmas tipicas d’agricultura extensiva èn l’alpegiaziun, la cultivaziun da plantas en furma migranta e la cultura da rimnaders. Istoricamain èn l’agricultura extensiva ed il nomadissem (er stagiunal) savens colliads fermamain in cun l’auter. Pass tipics che marcheschan la transiziun a l’utilisaziun intensiva furman la sauaziun, la drenascha, la runcada, la cultivaziun sin terrassas e la ladada intenziunada – tut quests process muntan in’intervenziun evidenta e considerabla en relaziuns oriundamain natiralas. Malgrà quai pon però er furmas da cultivaziun extensivas avair a lunga vista in’influenza gravanta sin l’ecosistem. Uschia èn per exempel las cuntradas da pastgira en la planira u las alps en il territori muntagnard bain furmas da la cuntrada da l’Europa Centrala ch’èn tipicas per in’utilisaziun extensiva, ma che furman incontestablamain cuntradas culturalas antropogenas.

Per part vegnan ils terms ‹agricultura intensiva› ed ‹agricultura extensiva› er duvrads per cunfinar l’agricultura convenziunala da l’agricultura ecologica. En quest connex èn ils terms però nunprecis e perquai main adattads.

Sistems da gestiun

Tar la classificaziun da manaschis agriculs differenziesch’ins vinavant tranter divers sistems da gestiun. Tut tenor il rom da la producziun ch’attribuescha principalmain a las entradas dal manaschi pon ins per exempel differenziar tranter:

• manaschis da producziun da pavel: dapli che la mesadad da las entradas derivan da l’economia da latg, da l’engrasch d’arments u da l’allevament da nursas/chauras u chavals;

• manaschis d’orticultura;

• manaschis maschadads: nagin dals roms da la producziun contribuescha a dapli che 50 % da las entradas da manaschi;

• manaschis cumbinads: la cumpart da l’agricultura, orticultura e selvicultura giascha ensemen sut 75 %, ma uschia ch’ina da questas spartas giascha sur 50 %;

• manaschis da plantas da martgà: l’accent principal dal manaschi furma la cultivaziun da plantas da martgà sco furment, ierdi, ravas, tartuffels, fritga d’ieli, tubac u legums;

• manaschis da culturas spezialas: producziun da vin, virtit, fritga e.a. sco er cultivaziun da plantas per diever farmaceutic;

• manaschis da tegnida d’animals: en il center stattan l’allevament d’animals u products animalics;

• manaschis da nobilisaziun: surtut engrasch da portgs ed allevament da giaglinom.

Gudogn principal e gudogn accessoric

In ulteriur criteri per differenziar manaschis agriculs furma la cumpart che las entradas dal manaschi attribueschan a las entradas totalas d’ina famiglia. In manaschi da gudogn principal è in manaschi agricul da famiglia che vegn manà sco professiun principala e ch’attribuescha dapli che 80 % a las entradas. Tar in manaschi puril da gudogn supplementar èn quai dapli che 50 % e tar in manaschi da gudogn accessoric main che 50 %.

Professiuns

La denominaziun professiunala generala è ‹agricultur›, en la lingua da mintgadi ‹pur›. Sco professiun renconuschida uffizialmain differenziesch’ins per exempel tranter l’agricultur cun attestat federal da qualificaziun, l’agrotecnicher (scola spezialisada superiura) ed il spezialist da l’agricultura biodinamica.

Ulteriuras professiuns ch’èn colliadas cun l’agricultura èn tranter auter:

• perscrutaziun da basa: biolog, zoolog, botanicher, paleontolog, inschigner da l’ambient, scienzà da l’ambient

• economia: agronom, scienzià dal management dal guaud e da la cuntrada, commerziant agricul

• cultivaziun da plantas da martgà e da pavel: ortulan da verdura, spezialist da la branscha fritgs/legums; tecnolog da mulin; mircobiolog, biotecnolog, biochemicher; lavurer spezialisà da magasinaziun

• culturas spezialas: pumicultur; viticultur, tschalerer; destillatur da vinars

• tegnida, allevament e tgira d’animals: veterinari; allevatur da giaglinom; pastur; pestgader professiunal; pavlunz da chavals, chavalgiader; tecnolog en la producziun da latg; apicultur; tecnicist d’inseminaziun

Ultra da quai datti in grond dumber da professiuns ch’èn situadas en il conturn pli vast da l’agricultura, sco per exempel ortulan, lavurant da guaud, guardiaselvaschina, mecanist da maschinas agriculas, cussegliader agricul, martgadant da muvel, dissegnader da construcziun e conturn, tgirader d’animals ed auters.

Istorgia da l’agricultura

Istorgia tempriva

Pictura murala egipziana da ca. 1200 a.C.

L’istorgia da l’agricultura cumenza cun la transiziun da la moda da viver sco chatschader e rimnader a quella da l’agricultur ed allevatur d’animals. La cultivaziun da plantas sistematica ha probablamain entschavì avant radund 12 000 onns, a la fin dal davos temp da glatsch. Igl è probabel ch’il svilup ha inizià quasi a medem temp ed independentamain in da l’auter en l’America, en la China ed en il Proxim Orient. Sco facturs ch’han favurisà quest svilup vegnan resguardadas las midadas climaticas tras la fin da l’epoca fraida, la creschientscha demografica ed il cumenzament da la moda da viver sedentara.

La Cultura da la cheramica da bindel ha purtà l’agricultura vers il 5500 a.C. sur il Balcan e per lung dal Danubi en l’Europa Centrala; gia avant aveva la Cultura da la cheramica da cardial (er: Cultura d’impresso) manà l’agricultura per lung da la costa da la Peninsla Taliana fin en la Frantscha dal Sid e da là vers il nord ed en Spagna. Ina cultura che vegn numnada tenor il lieu franzos La Hoguette è arrivada anc avant la Cultura da la cheramica da bindel fin a la Maas ed al Rain. A l’entschatta èn vegnidas cultivadas plantas surtut sin terrassas fluvialas ed en territoris cun terrens da pulvra da crap. L’ulteriura urbarisaziun è lura succedida per gronda part en furma da runcada da guaud.

A partir dal 6avel millenni a.C. ha cumenzà a sa derasar l’agricultura cun l’arader e pli tard la cultivaziun alternanta. Per augmentar la productivitad dal terren è vegnì ladà cun grascha d’animals, a la quala vegnivan agiuntads tocs da tschispet.

Da chats cuntegnids en veglias cheramicas (objects da fossa e.a.) sa laschan scuvrir intginas plantas che vegnivan cultivadas dals Celts: tredi, furment dubel, furment d’in graun, papaver, ierdi, panitscha paniclada, lentiglias e glin per gudagnar ieli e fibras.

En l’antica èn vegnids cultivads en il territori mediterran furment, vin e plantas dad ieli, cumbinà cun tegnida da muvel en las regiuns ch’eran fermamain debostgadas. Ultra da quai ha cumenzà la cultivaziun da legums e verdura ch’è vegnida manada dals Romans ensemen cun la viticultura en l’Europa Centrala. Ils Arabs han introducì en la Spagna la cultivaziun da mangola e da channa da zutger sco er la tecnica da sauar.

En l’Europa dal Nord e da l’Ost ha ultra da la runcada er la drenescha da palids cun agid da foss furmà in’impurtanta funtauna per arrivar a novs terrens arabels.

Istorgia pli nova

Dapi il 8avel tschientaner è sa fatga valair en l’Europa la cultura da trais semenzas. Quella consista per ordinari da la successiun da granezza d’atun e da primavaira, suandà d’in temp da paus dal terren dad in onn. Al nivel local hai però er dà diversas autras furmas da midada da fritg.

Racolta da granezza (ca. 1500)

En il temp modern tempriv derivava la gronda part da las entradas dals purs da l’agricultura; l’allevament d’animals è percunter vegnì negligì. Il motiv ha furmà il pretsch da granezza ch’è creschì cuntinuadamain a partir dal 16avel tschientaner (cun excepziun da curtas periodas suenter il 1650 ed il 1800 nua ch’il pretsch e crudà andetgamain fin a 50 %). In ulteriur motiv per negliger l’allevament d’animals ha furmà il problem dal pavlar d’enviern; quel ha sfurzà ils purs da tegnair be in pitschen effectiv da muvel.

A partir dal 16avel tschientaner èn las metodas da cultivaziun vegnidas intensivadas pli e pli. La cultivaziun en trais semenzas è vegnida remplazzada en il 18avel tschientaner tras la midada da fritg alternanta. En il medem temp croda era la meglieraziun da tecnicas agriculas existentas e l’introducziun da novaziuns (p.ex. arader a rotaziun u fiers-chaval; il chaval ha remplazzà successivamain las manadiras cun bovs da trair). La selecziun intenziunada da semenza e d’animals da razza ha medemamain attribuì ad augmentar la rendita. Ultra da quai han ins tratg a niz terren nuncultivà ed èn sa derasadas novas plantas da cultura (ravas, traifegl, ravun, tartuffel).

Il 19avel e 20avel tschientaner èn stads segnads d’ina ulteriura tecnisaziun e spezialisaziun da l’agricultura. L’onn 1840 ha Justus von Liebig descrit la pussaivladad d’applitgar en l’agricultura ladims minerals. Vers la fin dal 19avel tschientaner è reussida la fabricaziun da ladim sintetic ch’è pli bunmartgà. Quai sco er il svilup da novas maschinas ed ils success en la cultivaziun da plantas e d’animals ha manà a racoltas ch’èn pliras giadas uschè grondas sco pli baud. Quest svilup ha però er manà ad ina discrepanza tranter territoris cun agricultura moderna e tals cun agricultura tradiziunala e sfurzà da dar si blers manaschis nunrentabels.

La mecanisaziun è l’emprim sa messa tras en ils Stadis Unids, nua ch’eran da cultivar grondas surfatschas cun in dumber limità da forzas da lavur umanas. Cun la revoluziun industriala ha la mecanisaziun medemamain tschiffà ils ulteriurs pajais industrials e dapi ils onns 1960, en rom da l’uschenumnada ‹revoluziun verda›, er ils pajais en svilup.

Svilups globals

Il pli tard a partir da la scuverta da l’America il 1492 è sa sviluppà in stgomi global da products agrars ch’è stà collià quasi per tut ils pievels cun midaments radicals. Cun la colonisaziun europeica da l’America, ma er da l’Africa, da l’Asia e da l’Australia èn er vegnidas introducidas sin quests continents las furmas da producziun agriculas da l’Europa; en la gronda part da questas regiuns èn sa sviluppadas furmas da manaschi orientadas a l’export ed al chapital (economia da plantaschas), e quai savens a donn e cust da l’autoprovediment da la populaziun indigena. Plantas da cultura ed animals da niz èn vegnids derasads lunsch sur lur territori d’origin ora (uschenumnà columbian exchange).

Cumparegliaziun da singuls pajais

Muntada da l’agricultura en il mund

L’onn 2008 èn vegnids generads en l’agricultura 3 % dal product naziunal brut da tut il mund. En pajais pli povers munta la cumpart da l’agricultura al product naziunal brut en media 26 %, quai ch’è bundant dapli ch’èn ils pajais ritgs (1 %). En rom dal svilup economic d’in singul pajais ha lieu a lunga vista ina midada da structura, en rom da la quala la muntada relativa da l’agricultura sa sminuescha. Da quest svilup è er pertutgada la cumpart da las persunas occupadas en quest sectur. Quai illustrescha il suandant exempel: En la Tansania lavuravan l’onn 2006 75 % dals occupads en l’agricultura, en ils Pajais Bass però be 1 %.

Svizra

Bain puril svizzer (Entlebuch)

Radund 70 % da la surfatscha da la Svizra è d’attribuir a la regiun da collinas ed a la regiun muntagnarda (Alps, Prealps, Giura). Quai limitescha la grondezza dals manaschis, l’utilisaziun dal terren, ma er la mecanisaziun ed industrialisaziun da l’agricultura svizra. La surfatscha agricula dal pajais munta a 23,9 %, quella da l’economia alpestra a 13 % da l’entira surfatscha da la Svizra (situaziun dal 1997). Radund 55 % dals manaschis sa chattan en territori muntagnard/da collinas e 45 % en la Bassa. La grondezza da manaschi è s’augmentada tranter il 1905 ed il 2008 da 4,7 a 17,4 ha.

Las structuras pitschnas, il terren dischavantagius, il nivel da paja relativamain aut e las prescripziuns severas (tegnida d’animals, protecziun da la cuntrada) s’effectueschan a moda negativa sin la capacitad da concurrer al nivel internaziunal. La cultivaziun dal territori da muntogna serva a medem temp al mantegniment da la cuntrada cultivada, la quala è impurtanta per il turissem e per la prevenziun da catastrofas da la natira (sbuvaditschs, lavinas, inundaziuns, erosiun). Per questas prestaziuns supplementaras paja la Confederaziun als purs pajaments directs. Radund 30 % dals bains purils en Svizra vegnan manads sco segunda occupaziun.

L’agricultura en Svizra sa chatta entamez in grond temp da midada. Dal 1990 al 2008 èn sa sminuids ils bains purils da 93 000 sin 60 900 ed il dumber dals emploiads en l’agricultura da 254 000 sin 168 500. A medem temp èn las entradas sa reducidas per radund 30 %, entant ch’ils consuments han stuì prender en cumpra in auzament dals pretschs da be 14 %. A 40 % dals manaschis restants mancan las perspectivas per il futur.

11 % da l’entira surfatscha cultivada vegn elavurada en furma da surfatscha da cumpensaziun biologica. I vegnan duvrads oz 30 % main products fitosanitars e 68 % main fertilisaders minerals che avant 15 onns. 6000 bains agriculs èn certifitgads sco producents da bio (label Brumbel bio). En media cumpran ils consuments svizzers products da bio per 160 francs ad onn; tenor Bio Suisse è quai record mundial. (Tut las indicaziuns sa refereschan al 2008).

La politica agrara actuala ha en mira in’ulteriura reducziun dals products agriculs. Tge effects che las contractivas cun l’Organisaziun mundiala da commerzi vegnan ad avair n’è anc betg previsibel; medemamain vegn il svilup da las convenziuns da commerzi liber (en spezial cun l’Uniun europeica ed ils Stadis Unids) ad influenzar l’orientaziun da la politica agrara naziunala.

Germania ed Austria

Enturn il 1900 produciva in pur en l’Imperi tudestg il nutriment per 4 ulteriuras persunas; il 1950 eran quai en la Republica federala tudestga gia 10 persunas ed a l’entschatta dal 21avel tschientaner (2004) 143 persunas. Malgrà quai surmunta l’import da products agrars l’export per 9 milliardas euros (situaziun dal 2008).

En cumparegliaziun cun la Germania e cun l’entira Uniun europeica è l’agricultura segnada en l’Austria d’ina auta cumpart da prads, da structuras pitschnas e d’in grond dumber da manaschis biologics (che genereschan entradas ch’èn ca. 30 % pli autas ch’en manaschis convenziunals). I vegnan cultivadas radund 44 % da l’entira surfatscha dal pajais; var 5 % da las persunas cun activitad da gudogn lavuran n l’agricultura, orticultura e selvicultura (che vegnan tractads en l’Austria sco sectur economic communabel).

Stadis Unids

Champs sauads a Kansas, Stadis Unids (maletg da satellit)

Durant il temp da fundaziun valevan ils farmers sco incarnaziun da las virtids lavurusadad, iniziativa ed independenza. En il decurs dal 20avel tschientaner è l’agricultura sa sviluppada ad in impurtant factur industrial, surtut er sco furnitur da materia prima a l’industria d’ulteriura elavuraziun. Ma l’agricultura ha er giugà in’impurtanta rolla en rom da la Guerra fraida: Da l’entir territori statal da l’Uniun sovietica pudevan vegnir tratgs a niz per l’agricultura radund 27 %; en ils Stadis Unids cuntanscheva il terren agricul percunter ina quota da 45 %. La cumpart dad ers muntava en l’Uniun sovietica a radund 10 %, en ils Stadis Unids percunter a 20 %.

L’onn 1940 devi en ils Stadis Unids ca. 6 milliuns manaschis agriculs; l’onn 2000 è il dumber sa reducì a radund 2 milliuns. En il medem temp èn las farmas vegnidas en media trais giadas pli grondas. Ils producents principals furman oz var 150 000 impressaris agriculs; dasperas datti radund 2 milliuns manaschis da gudogn accessoric.

Politica agrara

La politica agrara enserra tut las mesiras ch’intendan a furmar e sviluppar las cundiziuns da basa ed ils process economics entaifer il sectur agrar. La politica agrara sa lascha sutdivider en divers champs politics: dumondas da structura, dumondas da politica sociala, dumondas d’ambient, dumondas da martgà e da politica da pretschs. En pli sa reparta la politica agrara sin ils pli differents nivels statals: regiuns/chantuns, stadis, organisaziuns surnaziunalas (Uniun europeica), politica agrara al nivel internaziunal (WTO, OECD, FAO). La politica agrara vegn fatga ed influenzada da differents acturs, sco per exempel instanzas statalas e parastatalas, federaziuns ed associaziuns purilas, organisaziuns ed uniuns per la protecziun da l’ambient.

Da princip sa laschan differenziar trais pussaivladads d’intervenziun e furmaziun dal sectur agricul da vart dal stadi: mesiras che dirigian l’urden economic, mesiras ch’influenzeschan ils process economics sco er la realisaziun da tschertas activitads tras il stadi sez.

Tar las mesiras centralas che dirigian l’urden economic tutgan or da l’optica da l’agricultura d’ina vart las leschas ed ordinaziuns che sa refereschan als manaschis agriculs ed als tegnairchasa (p.ex. dretgs da proprietad e d’utilisaziun da terren, dretg d’ierta, dretg da lavur, segirezza sociala, sistem da taglia e.a.), alura l’urden giuridic che regla la relaziun tranter singulas interpresas (associaziuns, societads da producents, cooperaziuns e.a.) e la finala la legislaziun che sa referescha al martgà da products ed als facturs da producziun (urdens da martgà, dretg da fittanza, instituziuns da credits agrars e.a.).

Da las mesiras ch’influenzeschan ils process economics fan part la stabilisaziun ed il sustegn dals pretschs agrars tras mesiras da protecziun vers l’exteriur (duanas, prelevaziuns) e sin il martgà naziunal (fixaziun da pretschs minimals). Ulteriuras mesiras furman las subvenziuns agraras e contribuziuns directas sco er contingentaziuns e quotas.

Activitads e mesiras sin il sectur agrar che vegnan surpigliadas ed exequidas directamain dal stadi èn per exempel la furmaziun e cussegliaziun, la perscrutaziun agrara u il svilup da l’infrastructura rurala (megliuraziuns, regruppaments dal funs, construcziun da vias e.a.).

Istorgia da las ideas

Monument en regurdientscha dad Albrecht Thaer

L’istorgia da las differentas ideas e tendenzas che duevan influenzar la politica agrara cumenza en il 16avel fin 18avel tschientaner cun artitgels en chalenders populars. En quels vegnan descrittas las relaziuns sin manaschis purils e dà cussegls per tut las domenas da la vita quotidiana. Dumondas economicas cumparan però be a l’ur. In’autra perspectiva è quella dals cameralists ch’avevan en vista surtut ils aspects fiscals da l’agricultura; lur mesiras da promoziun duevan schlargiar las funtaunas d’entrada dal stadi. In auter moviment da quel temp dirigì da surengiu ha furmà il mercantilissem ch’aveva en mira da promover il commerzi ord vista da l’economia naziunala.

Vers la mesadad dal 18avel tschientaner suondan alura las tendenzas illuministicas ch’èn s’exprimidas tranter auter en scrittiras da societads economicas. Partind dal raziunalissem e da la fisiocrazia ha Adam Smith sviluppà il liberalissem che furma la scola classica da l’economia naziunala moderna. Cuntrari a la promoziun statala da l’economia en furma dal mercantilissem, propagava questa nova scola da liberar ils singuls acturs da l’economia or dals latschs statals, sinaquai che las forzas productivas entaifer l’economia publica possian sa sviluppar. Questas ponderaziuns e maximas duevan er valair per l’agricultura, a la quala na vegniva betg attribuida ina posiziun particulara. In auter accent ha mess la romantica cun metter en il center betg tant l’idea naziunala, mabain il singul individi. In dals predecessurs centrals da quest moviment è stà Justus Möser cun sias ‹Patriotische Fantasien› dal 1787. El aveva en mira ina renovaziun dal pievel en il senn conservativ ed a basa d’in fundament autocton e puril e sa drizzava sapientivamain cunter las tendenzas raziunalisticas da ses temp. Ils romantichers da pli tard (p.ex. Adam Müller u Ernst Moritz Arndt) han transfurmà questas ideas en in’ideologia da la puraria ch’ha stilisà ils purs libers a conservaturs da las valurs fundamentalas a favur da l’entira societad.

Da la fin dal 18avel e surtut da l’entschatta dal 19avel tschientaner dateschan lura differentas contribuziuns che duevan fular via a moda decisiva al svilup da l’agricultura e da l’economia naziunala en general. Sa basond sin Adam Smith ha Albrecht Daniel Thaer sviluppà il 1806 sias ideas d’in manaschi puril che duaja avair la finamira – sco auters secturs da l’economia era – da recaltgar in retgav net. Thaer vala er sco fundatur da la teoria da manaschi agricula. In’ulteriura ovra-clav ha furmà ‹Der isolierte Staat in Beziehung auf Landwirtschaft und Nationalökonomie› (Thünens, 1826) che sviluppa ils fundaments d’ina teoria microeconomica.

Cura che la situaziun da l’agricultura e sa pegiurada en il decurs dal 19avel tschientaner, è sa derasada la persvasiun che la politica economica liberala muntia in privel per quest sectur. Pervi da la povradad che regiva per part è la situaziun en l’agricultura vegnida resguardada sco problem social, uschia per exempel da Wilhelm Heinrich Riehl ch’ha propagà en si’ovra ‹Naturgeschichte des deutschen Volkes als Grundlage einer deutschen Sozialpolitik› da renovar la structura sociala en in senn conservativ. En il medem temp croda er la fundaziun d’uniuns purilas e da las associaziuns da la Raiffeisen. Il 1879 èn vegnids introducids en Germania dazis sin furment; cun quest pass è vegnida instradada ina politica da protecziun per l’agricultura (intervenziunissem) ch’attribuiva a quella – sa fundond sin ideologias agraras – ina posiziuns speziala.

Er l’economia naziunala generala ha cumenzà da quel temp a s’occupar pli intensivamain da la politica sociala. Il 1872 è per exempel vegnida fundada en Germania in’uniun per politica sociala. Vers la vieuta al 20avel tschientaner han represchentants d’ina politica agrara protecziunistica ed economs liberals alura instradà in disput da princip davart la dumonda ‹stadi agricul› u ‹stadi industrial›; in pau pli tard è la discussiun sa spustada sin la dumonda, tge sustegn da l’agricultura che saja adequat.

Er en las teorias agraras dal socialissem datti differentas opiniuns. Il marxissem e leninissem vesan ils purs pitschens be sco stgalim intermediar sin via vers in’agricultura organisada a moda industriala cun manaschis gronds manads en furma da cooperativas. Ils revisiunists percunter han defendì la posiziun speziala da l’agricultura; tenor els èn ils manaschis pitschens e da famiglia da preferir, perquai ch’i sa tracta tar la producziun agricula d’in process organic che na sa lascha betg cumparegliar cun l’industria.

Il naziunalsocialissem ha promovì a moda speziala l’agricultura, e quai en il context da l’uschenumnada politica d’autarchia. L’ideologia da ‹Blut und Boden› ha stilisà il pur sco funtauna da sang da la naziun.

Placat electoral dal 1946 (Germania)

L’introducziun da l’economia da martgà sociala a l’entschatta dals onns 1950 ha danovamain manà ad ina discussiun da princip davart la posiziun da l’agricultura entaifer l’economia publica. Puspè èn sa mussadas duas tenutas oppostas: D’ina vart ina posiziun liberala cun l’intent da stabilisar ils pretschs a l’intern, ma da promover il commerzi liber a l’exteriur (uschenumnada politica agrara neoliberala). Da l’autra vart ina posiziun protecziunistica che preveseva intervenziuns massivas sin il martgà. Suenter lungas discussiuns politicas èn ins sa decidì per in’orientaziun plitost protecziunistica; quella è sa manifestada en furma da l’urden da martgà ch’è vegnì stabilì per la gronda part dals products agrars.

Gia paucs onns pli tard è la discussiun sa tschentada danovamain en vista a la conjunctura auta e la gronda creschientscha generala da l’economia. Quant fitg dueva er l’agricultura s’adattar a questa midada da structura? E co dueva il stadi intervegnir areguard la disparitads d’entradas en il sectur agricul? La gronda part dals politichers era da l’avis ch’ils problems da l’agricultura sa laschian schliar tras adattaziuns dals manaschis a l’economia da martgà e tras in augment da la productivitad. Surtut ils represchentants da las cuminanzas d’interess da l’agricultura han però accentuà che l’agricultura saja per motivs natirals ed economics betg abla da concurrer cun auters secturs da l’economia e saja perquai vinavant dependenta da mesiras da sustegn.

Las leschas d’agricultura ch’èn vegnidas deliberadas ils proxims onns e decennis sa basan per gronda part sin il princip ch’intervenziuns stabilisantas tras il stadi sajan necessarias. En il decurs dal temp è il cuntegn da las leschas però vegnì adattà successivamain a novas invistas e cundiziuns da basa. Ed er oz influenzeschan las duas modas da pensar numnadas la discussiun, uschia che la politica agrara è segnada tant da mesiras da sustegn sco er dal sforz da s’adattar a las cundiziuns dal martgà (mundial) en transfurmaziun.

Ils ultims onns èn las singulas posiziuns entaifer la politica agrara segnadas adina pli ferm da la discussiun ecologica e d’ina critica envers il dumping agrar. Sper la finamira primara da l’agricultura da proveder la populaziun cun mangiativas a pretschs stabils, èn uschia s’agiuntadas en il decurs dal temp novas finamiras secundaras sco:

• la protecziun da las resursas natiralas terra, aua ed aria,
• far reviver regiuns ruralas a moda infrastructurala, economica, sociala e culturala,
• la tgira da la cuntrada cultivada ed il mantegniment da la varietad da las spezias,
• la producziun d’energias regenerativas (p.ex. implants da biogas)
• metter a disposiziun materia primara per l’elavuraziun cuntinuanta en l’industria.

Problems

Dapi ils onns 1950 sa chatta l’agricultura en l’Europa en in process da midada vers unitads da manaschi pli grondas. Ils custs creschents per ils meds da producziun sco er la pressiun sin il pretsch dals products elavurads han sfurzà blers purs da sa decider tenor il motto ‹crescher u ceder›. Tranter ils numerus motivs per quest svilup èn da numnar:

• L’augment da la productivitad en l’agricultura che munta en media a 2 % per onn.
• Il progress tecnic en la tecnica agrara che maina ad in ferm augment da la productivitad da lavur.
• La creschientscha demografica tschessentanta ha per consequenza ch’er la dumonda suenter vivondas na crescha betg pli uschè ferm sco pli baud.
• La ferma concentraziun entaifer la branscha che producescha meds auxiliars per l’agricultura maina a dependenzas e situaziuns quasi monopolisticas.
• La concentraziun da vart dals clients da l’agricultura è colliada cun ina pressiun augmentada sin il pretsch (en tut l’Europa existan radund 3 milliuns manaschis agrars, ma be 100 centralas da cumpra da lur products).
• Ils pretschs garantids per products agriculs ch’existivan pli baud èn per gronda part vegnids abolids.
• Las prescripziuns administrativas ed obligaziuns areguard l’ambient s’augmentan cuntinuadamain.

Sur tschientaners ha l’autoprovediment cun mangiativas furmà la finamira principala da l’agricultura en l’Europa. Igl èn s’etablidas structuras da lavurar e da viver correspundentas che vegnivan dadas vinavant d’ina generaziun a l’autra.

Cun il cumenzament da l’industrialisaziun dal sectur agricul vers la fin dal 19avel tschientaner ha inizià in process da midadas che n’è anc oz betg a fin. A l’entschatta dal 20avel tschientaner lavuravan radund 80 % da la populaziun en l’agricultura; oz èn quai main che 5 %. Quai ha er gì per consequenza che la muntada da questa gruppa da la populaziun per las partidas politicas è ida a perder.

Tuttina è sa mantegnida la finamira politica da garantir in tschert grad d’autoprovediment; tras quel duai il stadi disponer sin quest champ d’ina tscherta independenza. Dapi ils onns 1960 vegn quai garantì tras urdens dal martgà che prevesevan oriundamain pretschs minimals per products agriculs e pli tard pajaments directs als purs.

José Bové, pur ed enconuschent activist cunter las influenzas negativas da la globalisaziun

Er en il 21avel tschientaner intervegn la politica decididamain en l’agricultura en furma da mesiras da sustegn. Tar tscherts tips d’agricultura surpassa il transfer d’entradas or da la cassa publica l’atgna creaziun da valur; e l’economia da latg è segnada da manaschis da nobilisaziun che concurrenzeschan in l’auter e smatgan ils pretschs lunsch sut la cuvrida dals custs.

Dapi il 1950 sa fa valair la tendenza da modernisar tecnicamain ils manaschis e d’als engrondir. Questa concentraziun è progredida en tscherts pajais vaira spert (Gronda Britannia, Stadis Unids), en auters en pass pli pitschens (Germania, Frantscha, Svizra). En il decurs da quest svilup è er sa midada la moda da producziun vers ina spezialisaziun sin paucs secturs.

Las garanzias da pretschs ch’existivan pli baud per products agriculs èn quasi svanidas dal tuttafatg. Oz èn ils manaschis exposts al squitsch sin ils martgads mundials e confruntads a medem temp cun pretschs creschents per ils meds da manaschi e cun pretschs da vendita intscherts per ils products agriculs. Per dar in cuntrapais a quest svilup han blers manaschis midà sin la commerzialisaziun directa; ultra da quai porscha la crisa d’energia als purs novas funtaunas d’entradas (p.ex. cun agid d’implants da biogas). Ma tut quai na basta betg per schliar a moda substanziala ils problems d’entradas da l’agricultura. En blers cas resti als purs be l’opziun da schliar il manaschi a chaschun da la proxima midada da generaziun u d’al engrondir.

La crisa mundiala da l’agricultura vegn anc engrevgiada tras ils pretschs d’energia creschents. Sin ils martgads mundials exista ina surproducziun da victualias; ils pretschs da quellas èn però colliads stretgamain cun ils pretschs d’energia. En il fratemp vegn granezza er commerzialisà sco material da brisch; tirc e channa da zutger furman medemamain plantas d’energia tschertgadas. Schizunt pajais en svilup ch’èn dependents d’agid alimentar pondereschan da sa participar al martgà d’energia cun plantaziuns correspundentas. Malgrà la surproducziun mundiala da victualias èn ils terrens fritgaivels limitads en blers pajais; vitiers vegn ina digren smanatschanta areguard l’access a l’aua. Quai èn be dus dals motivs ch’i dat anc oz radund 800 milliuns umans che pateschan fom.

Litteratura

• Wilhelm Abel: Agrarkrisen und Agrarkonjunktur in Mitteleuropa vom 13. bis zum 19. Jahrhundert. 3. ed., Hamburg e Berlin 1978.
• Wilhelm Abel: Geschichte der deutschen Landwirtschaft vom frühen Mittelalter bis zum 19. Jahrhundert. Ulmer, Stuttgart 1962.
• Walter Achilles: Landwirtschaft in der Frühen Neuzeit, (Enzyklopädie Deutscher Geschichte, nr. 10), Oldenbourg Verlag, Minca 1991, ISBN 3-486-55702-5
• Isabel Alfonso (ed.), The Rural History of Medieval European Societies. Trends and Perspectives, Brepols, 2007.
• Landwirtschaft (PDF; 2,1 MB). En: Aus Politik und Zeitgeschichte. 5-6/2010.
• Edith Ennen, Walter Janssen: Deutsche Agrargeschichte. Vom Neolithikum bis zur Schwelle des Industriezeitalters. Wiesbaden 1979.
• Peter H. Feindt et al.: Nachhaltige Agrarpolitik als reflexive Politik. Plädoyer für einen neuen Diskurs zwischen Politik und Wissenschaft, Berlin, Edition Sigma 2008, ISBN 978-3-89404-556-2
• Günther Franz (ed.): Deutsche Agrargeschichte. 6 toms. Eugen Ulmer, Stuttgart 1993ss.
• Wilhelm Henrichsmeyer, Heinz-Peter Witzke: Agrarpolitik, Band 1: Agrarökonomische Grundlagen, Stuttgart, 1991, ISBN 3-8001-2483-1
• R. Hendler, P. Marburger, P. Reiff, M. Schröder: Landwirtschaft und Umweltschutz. Erich Schmidt Verlag, Berlin 2007, ISBN 978-3-503-09760-9
• Manfred Hesse, Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Forsten: Statistisches Jahrbuch über Ernährung Landwirtschaft und Forsten 1990. Landwirtschaftsverlag, Münster-Hiltrup 1990, ISBN 3-7843-1357-4
• Uwe Hoering: Agrar-Kolonialismus in Afrika. Eine andere Landwirtschaft ist möglich (PDF; 980 kB), Hamburg: VSA, 2007, ISBN 3-89965-248-7
• Dieter Kirschke, Gerald Weber: Agrarpolitik. En: Stephan Beetz et al.: Handwörterbuch zur ländlichen Gesellschaft, Wiesbaden 2005, ISBN 3-8100-3749-4
• Ulrich Kluge: Agrarwirtschaft und ländliche Gesellschaft im 20. Jahrhundert. (Enzyklopädie deutscher Geschichte, nr. 73). Oldenbourg Verlag, Minca 2005, ISBN 3-486-56605-9
• Ulrich Köpke: Umweltleistungen des Ökologischen Landbaus. En: Ökologie & Landbau. 2/2002, p. 6–18.
• Melanie Kröger: Die Modernisierung der Landwirtschaft. Eine vergleichende Untersuchung der Agrarpolitik Deutschlands und Österreichs nach 1945, Berlin: Logos, 2006.
• Marcel Mazoyer, Laurence Roudart: Histoire des agricultures du monde: Du néolithique à la crise contemporaine. Seuil, Paris 2002, ISBN 2-02-053061-9. (engl. A History of World Agriculture: From the Neolithic Age to the Current Crisis. Monthly Review Press, New York 2006, ISBN 1-58367-121-8).
• Thomas Miedaner: Von der Hacke bis zur Gen-Technik. Kulturgeschichte der Pflanzenproduktion in Mitteleuropa. DLG-Verlag Frankfurt 2005, ISBN 3-7690-0645-3
• Peter Moser: Der Stand der Bauern. Bäuerliche Politik, Wirtschaft und Kultur gestern und heute. Frauenfeld 1994.
• Daniela Münkel: Nationalsozialistische Agrarpolitik und Bauernalltag, Frankfurt am Main/New York: Campus, 2001.
• Antonio Saltini: Agrarian sciences in the west. Firenze 2015.
• Eberhard Schulze: Deutsche Agrargeschichte: 7500 Jahre Landwirtschaft in Deutschland. 3. ed. cumpl., Shaker-Verlag, Aachen 2014 ISBN 978-3-8440-2636-8
• Alois Seidl: Deutsche Agrargeschichte. DLG-Verlag, Frankfurt am Main 2006, ISBN 978-3-7690-0655-1

Colliaziuns

 Commons: Agricultura – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Dossier Agricultura sin chattà.ch
• Uffizi federal da statistica – Agricultura (Svizra)
• Uffizi federal d’agricultura (Svizra)
• Statistisches Bundesamt: Daten zur Landwirtschaft e Beiträge zum Thema ‹Landwirtschaft› aus der Monatszeitschrift ‹Wirtschaft und Statistik› des Statistischen Bundesamtes (Germania)
• Agricultura svizra
• Pagina d’internet che preschenta las lavurs dal pur (blog, fotos e films)
• meine-landwirtschaft.de
• Greenpilot: Die virtuelle Fachbibliothek für Ernährung, Umwelt und Agrar
• Dokumentationsprojekt zur regionalen Landwirtschaft