Differenza tranter versiuns da "Lavagna"

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Arbalete (Discussiun | contribuziuns)
 
(20 dazwischenliegende Versionen von 13 Benutzern werden nicht angezeigt)
Lingia 1:
{{Puter}}
[[Datoteca:Porto di Lavagna.JPG|thumb|300px|right|Port da Lavagna]]
'''Lavagna''' (''Lavàgna'' i'lin dialectl'idiom da la [[Liguria]]) es üna vschinauncha [[Italia|taliauna]] da 13.147 abitants illa Region [[Liguria]], Provinza da [[Genova]].
 
== Geografia ==
[[Datoteca:ESC large ISS014 ISS014-E-17039.JPG|thumb|200px|Lavagna (a dretta) e Chiavari (a schnestra) visas dal satellit]]
Lavagna as sviluppa sülla riva d'oriaint dal Mer da la Liguria (u.d. "Riviera di Levante"), illa zona clameda [[Tigullio]]. Ella es a 41 km da la cited da [[Genova]]. La vschinauncha es divisa da la prosma [[Chiavari]] tres il flüm [[Entella]], chi vo aint il mer al cunfin da las duos vschinaunchas.<br />
Als [[2007]] gnit que deda ad ella la Bindera blova pella buna qualited da l'ova da sieu mer.
 
== Istorgia ==
[[Datoteca:Cavi di Lavagna.JPG|thumb|200px|right|Cited veglia da Cavi di Lavagna]]
Scu oters vih dal territori as sviluppet Lavagna illa eted dals [[Roma|Romauns]]uns e vaiva'la nom ''Lavania'' (pled [[latin]]). Il nom es resto na müdo düraunts ils tschientiners, cun excepziun d'üna pitschna müdeda grammaticala (da "ni" a "gn").<br />
Tenor funtaunas istoricas dal lö eira Lavagna ün cuntedi da [[Carl il Grand]] e zieva dvantet ella ün pussess dals uvas-chs da [[Genova]]. Düraunt il temp d'immez füt ella pussess feudel da la familia [[Fieschi]], chi creent bgers cuntaisas culla [[Republica da Genova]].<br />
Düraunt il 12. tschientiner dvantet Lavagna üna comunaindependenta, eir scha ils [[Fieschi]] mantgnaivan la controlla politica dad ella.<br />
Dal [[1564]] gnit ella plundrageda dal pirat [[Türchia|türch]] [[Dragut]] e subit per que grandas devastaziuns scu bgers oters vihs prossems.<br />
Dal [[1815]], zieva il Congress da [[Vienna]], gnit Lavagna insembel cun tuot la [[Republica da Genova]] assegneda al [[Reginam da Sardegna]]; davent da [[1861]] fo'la part da l'[[Italia]].
 
== Vappa ==
La vappa da Lavagna es ün s-chüd mellan d'or cun ün'uonda blova ed ün chastè sün ün spelm, sül quêl ad es ün grü grisch. Il motto es "Entella", scu'l flüm da la vschinauncha.<br />
Quista vappa gnit appruveda dal raig d'[[Italia]] [[Umbert I]] cun decret dals [[23 favrer]] [[1890]].
 
Zeile 20 ⟶ 23:
=== Baselgias ===
==== San Steivan ====
[[Datoteca:Lavagna-IMG 0018.JPG|thumb|200px|right|Baselgia da San Steivan]]
Las primas notizchas dad üna baselgia construida i'l lö, inua cha hoz es que San Steivan, sun dal 6. tschientiner: lò eira que eir üna tuor da signels. Dasper la baselgia fettan ils [[Fieschi]] construir ün chastè, desdrüt forsa dal [[1100]] dals sudos da [[Genova]] u - pü cu facil - dal [[1200]] da l'imperatur [[Fadri II]], per as svindicher pervi da sia excomunicaziun fatta dal papa [[Innocenzi IV]], chi faiva part dals [[Fieschi]].<br />
Il prüm crap da la nouva baselgia gnit messa als [[15 avuost]] [[1650]]; ils lavuors vettan fin dal [[1668]] ed als [[18 october]] [[1703]] vet la baselgia sia consacraziun.<br />
La baselgio, chi ho duos cluchers, ho trais nevs, bgers uters sün sias duos varts ed ün oter pü grand illa nev centrela; a do eir bgers pittüras da mür e sün taila.
 
==== Sanctuari da Nossaduonna dal Carmel ====
Il sanctuari gnit construieu trunter [[1617]] e [[1631]] insembel cunt üna clostra dals fraters Carmelits; il di da sia inauguraziun gnit regaleda üna statua da lain da ''Nossaduonna dal Carmel'', chi auncha hoz as chatta süll'uter grand.<br />
Zieva l'arriv da [[Napoleun]] in [[Liguria]], dal [[1799]] vettan ils Carmelits davent, perche cha il generel vaiva serro la clostra.<br />
Dal [[1806]] vet il sanctuari danöv sia funcziun, cun excepziun da la clostra, chi dvantet üna biblioteca.<br />
Illa fatscheda da la baselgia do que ün portun dal 19. tschientiner e be trais fnestras; il sanctuari ho trais nevs cun ses chapellas; ils uters sun fats da marmel da Lavagna. A do eir pittüras da mür da [[Alessandro Franchi]] (traunter [[1890]] e [[1900]]) e [[Giuseppe Repetto]] (dal [[1860]]) e purtrets cun rapreschantaziuns senchas.
 
==== Sanctuari da Nossaduonna da la Punt ====
[[Datoteca:Lavagna-IMG 0129.JPG|thumb|200px|right|Nossaduonna da la Punt]]
Dal 13. tschientiner, sülla punt chi traversa'l flüm [[Entella]], daiva que üna chapella da Nossaduonna; punt e chapella gnint mess in uorden da papa [[Innocenzi IV]] per fer pü sgüra la via traunter Lavagna e [[Chiavari]].<br>
Dal [[1451]]13. dettantschientiner, ils Fieschi lasülla punt e la chapella als Francescauns, chi vaivan cumpro ün terrain sülla riva orientela daltraversa'l flüm per construir üna baselgia[[Entella]], illadaiva quelaque metterüna l'imegnachapella da Nossaduonna; dapunt lae Punt.chapella Lagnint baselgiamess gnitin inauguredauorden da dalpapa [[1492Innocenzi IV]] eper l'imegnafer gnit purtedasgüra aintla ellavia daltraunter Lavagna e [[1500Chiavari]].<br />
Dal [[1451]] dettan ils Fieschi la punt e la chapella als Francescauns, chi vaivan cumpro ün terrain sülla riva orientela dal flüm per construir üna baselgia, illa quela metter l'imegna da Nossaduonna da la Punt. La baselgia gnit inaugureda dal [[1492]] e l'imegna gnit purteda aint ella dal [[1500]].<br />
Dal [[1564]] gnit il sanctuari plündragio dal pirat Dragut, chi però nu purtet davent l'imegna da Nossaduonna.
La Baselgia gnit ingrandida dal [[1783]] e dal tuot transfurmeda a la fin dal 19. tschientiner in stil neoclassic. Dal [[1898]] gnit construieu il clucher in stil neogotic e gnint fattas pittüra da mür.
 
==== Santa Gülia da Centaura ====
[[Datoteca:Lavagna-IMG 0508.JPG|thumb|200px|right|Santa Gülia da Centaura]]
Ella as chatta illa fracziun cun listess nom. Construida dal [[1301]], gnit que in ün prüm mumaint dedicheda a San Giachem il Grand. Dal [[1654]] gnit fatta la nouva baselgia, chi gnit dedicheda a Santa Gülia.<br />
Aint ella do que las reliquias da la Sencha, purtedas dal [[1724]], ün crucifix da lain dal 14. tschientiner, ün tripticon da la Fatscha Sencha dal 16. tschientiner e, in l'apsida, üna tevla da lain cun Santa Gülia e oters Senchs dal [[1517]].
 
==== Nossaduonna d'avuost ====
Ella as chatta illa fracziun Sorlana. Ella es independenta dal [[1909]].
 
==== Santa Maria Mama da la Baselgia ====
Quista baselgia es dvanteda üna plaiv independenta dal [[1968]] e gnit dedicheda a Santa Maria Mama da la Baselgia als [[8 settember]] [[1977]].
 
==== Oratori da la Senchischma Trinited ====
El as chatta illa cited veglia e gnit construieu als 15. tschientiner. Düraunt bger temp gnit el mno da la confraternited da la Senchischma Trinited, chi daiva agüd a la povra glieud,
liberaiva ils sclevs e dschaivan cults divins pellas ormas dals morts.
 
=== Oters lös interessants ===
 
==== Palazi Franzoni ====
[[Datoteca:Lavagna - palazzo Franzoni (municipio).jpg|thumb|200px|right|Palazi Franzoni]]
Construieu dal [[1696]] e utiliso in möds differents düraunt ils tschientiners, è'l hoz la chesa cumünela da Lavagna.<br>
Construieu dal [[1696]] e utiliso in möds differents düraunt ils tschientiners, è'l hoz la chesa cumünela da Lavagna.<br />
Il palazi eira abito da la nobla famiglia Franzoni, ma dal [[1797]] gnit el occupo dals sudos [[Frantscha|frances]] da [[Napoleun]]; pervi da las epidemias da l'inizi dal 19. tschientiner dvantet el ün ospidel.<br />
Zieva ch'el gnit abanduno, gnit il palazi cumpro da Lazzaro Repetto, ün pur dal lö emigro in [[Argentina]] e, dal [[1907]] dvantet el ün albierg. Zieva üna petiziun dal pievel dal [[1938]] cumpret la Vschinauncha da Lavagna il Palazi, chi dvantet uschè la nouva chesa cumünela.
 
==== Palazi Ravenna ====
Quist palazi eira üna clostra dals Carmelits, e zieva füt el la chesa cumünela fin [[1931]]. Daspö [[1994]] è'l la biblioteca cumünela (dedicheda dal [[2004]] a [[Giovanni Serbandini]]), inua ch'a vegnan fat eir manifestaziuns culturelas ed exposiziuns.
 
==== Tuor dal vih ====
Forsa gnit quista tuor construida dals Fieschi düraunt il 16. tschientiner scu tuor da guardgia; zieva dvantet'la üna chesa cun ün mausoleum.<br />
Hoz è'la il lö da la Gallaria artistica da la s-chaglia e la Collecziun Alloiso: ün po vzair ogets fats da s-chaglia e keramica e chats archeologics chattos illa zona. Suot do que ün curtin da stil da [[Genova]], inua ch'a vegnan fat concerts ed exposiziuns.
 
== Cultura ==
 
=== Museums ===
 
==== Chesa Carbone ====
[[Datoteca:Lavagna - casa Carbone.jpg|thumb|200px|right|Chesa Carbone]]
Ella as chatta illa cited veglia, in via Riboli; ella es ün palazi burgais da trais plauns cun decoraziuns da stil da [[Genova]]. Construida düraunt la prüma mited dal 19. tschientiner, è'la üna proprieted da la famiglia Carbone, ma ella vegn mneda dal "Fondo per l'Ambiente Italiano" (Fundaziun pell'ambiaint taliaun). Aint ella do que mobiglia, purtrets ed ogets dals tschientiners traunter 17. e 20. tschientiner.
 
==== Colleziun "Rodolfo Alloiso" ====
Ella as chatta aint la Tuor dal vih e vegn mneda da la vschinauncha; a do in tuot 88 chats archeologics da la zona dal [[Tigullio]] ed eir keramics e maiolicas dal Renaschimaint chattos düraunt las lavuors da restoraziun da listessa tuor.
 
=== Manifestaziuns ===
[[Datoteca:Torta fischi lavagna.jpg|thumb|200px|right|Tuorta dals Fieschi]]
 
* Exposiziun d'antiquited, la terza sanda dal mais
* Turnier da mer dal Tigullio, al quêl las vschinaunchas da [[Santa Margherita Ligure]], [[San Michele di Pagana]], [[Rapallo]], [[Zoagli]], [[Chiavari]], Lavagna e [[Sestri Levante]] piglian part; el ho lö traunter [[lügl]] ed [[avuost]] sül mer davaunt üna da quistas vschinaunchas
* Tuorta dals Fieschi, cun ün accumpagnamaintcortegi da glieud chi portan vstieus tradiziunels, traunter [[7 avuost|7]] e [[14 avuost]]
* Champiunedi invernel "Golfo del Tigullio", regatta da barchas a vela lungias traunter 7,50 e 30 meters ([[5 november]] - [[4 favrer]])
* "Corsica per Due", regatta da barchas a vela cul percuors Lavagna-[[Corsica]]-Lavagna, mincha fin da [[meg]]
Zeile 89 ⟶ 97:
* Faira da Sant Eufemiaun, ils [[2 gün]] illa fracziun Cerreto
* Festa da la petta culla salvgia, las prümas sanda e dumengia d'[[avuost]] sülla plazza da la baselgia da Santa Gülia
* Festa da l'oberschina, ils [[16 avuost]] illa fracziun Sorlana
* Festa da San Bernard, ils [[20 avuost]] illa fraziun cun listess nom
* Festa da las nuschs, ils [[7 settember|7]] e [[8 settember]] illa fracziun Ponte della Maddalena
 
== Persunas renumnedas ==
 
* Sinibaldo Fieschi ([[Genova]], var [[1195]] – [[Napel]], [[7 dicember]] [[1254]]), dvanto papa cul nom da [[Innocenzi IV]]
* Ottobono Fieschi ([[Genova]], var [[1205]] – [[Viterbo]], [[18 avuost]] [[1276]]), dvanto papa cul nom da [[Adrian V]]
* [[Gaetano Previati]] ([[Ferrara]], [[1852]] - Lavagna, [[1920]]), pittur
* [[Virginia Dighero]] (Lavagna, [[24 dicember]] [[1891]] - [[28 dicember]] [[2005]]), la persuna la pü veglia d'[[Itàlia]]
* [[Giovanni Battista Campodonico]] (Lavagna, [[20 genàr]] [[1892]] – [[Chiavari]], [[11 meg]] [[1958]]), preir e musicist
* [[Giovanni Serbandini]] ([[Chiavari]], [[1912]] – Lavagna, [[1999]]), politiker
* [[Giulio Sanguineti]] (Lavagna, [[20 favrer]] [[1932]]), uvas-ch
* [[Giorgio Repetto]] (Lavagna, [[1952]]), ballapeist
* [[Fanny Cadeo]] (Lavagna, [[11 settember]] [[1970]]), actura e showgirl
 
== Economia ==
 
L'economia da Lavagna as basa pelpü sül turissem da sted, pustüt illa fracziun Cavi di Lavagna.<br />
I'l territori da la vschinauncha do que bger chevas da crap da plattas; la tevla da craps ütiliseda illas scoulas vegn clameda in Italia "lavagna", perque ch'ella es fatta cun crap da platta da quista vschinauncha.
 
== Transports ==
[[Datoteca:Stazione ferroviaria di Lavagna 01.jpg|thumb|200px|right|Staziun da Lavagna]]
=== Vias ===
 
Lavagna as chatta süll'uschè ditta "Via Aurelia", veglia via da l'eted dals [[Roma]]uns, chi lia [[Roma]] cul cunfin traunter [[Italia]] e [[Frantscha|Frauntscha]] tar [[Ventimiglia]].<br />
A Lavagna do que eir üna sortida da l'autostreda A12 [[Genova]]-[[Rosignano]].
 
=== Viafiers ===
 
A do üna staziun sülla viafier [[Genova]]-[[Pisa]] da las "Ferrovie dello Stato" (Viafiers naziunelas taliaunas).
 
== Sport ==
 
=== Ballapè ===
 
* U.S. Lavagnese 1919 (liga "D")
* Sestieri Saline (liga "Prima Categoria")
* A.C. A Ciassetta (liga "Terza Categoria")
 
=== Vela ===
 
A lavagna do que il "Circolo Nautico Lavagna" (Societed da mer Lavagna), chi fo scoula da vela ed organisescha regattas.
[[Category:Vischnancas da la Liguria]]
 
[[CategoryCategoria:Vischnancas da la Liguria]]
[[de:Lavagna]]
[[en:Lavagna]]
[[eo:Lavagna]]
[[fr:Lavagna]]
[[it:Lavagna (GE)]]
[[ja:ラヴァーニャ]]
[[lij:Lavagna]]
[[lmo:Lavagna]]
[[nap:Lavagna]]
[[nl:Lavagna]]
[[pl:Lavagna]]
[[pms:Lavagna]]
[[pt:Lavagna]]
[[vo:Lavagna]]