Kawsay yachay sutiyuq p'anqap pukyu qillqanta qhaway

== Wiñay kawsay ==

Kawsay yachaymi ñawpa musuqpas. Ñawpa yachay hina, [[Aristotelis]] (384 watamanta 322 watakama [[K.ñ.]]) Kawsay yachaypa taytansi. Paymi tiksikuh huk jatun qillqasqap paqarichoqnin watiqaypi.

Kawsay yachay [[XVI pachakwata]] [[XVII pachakwata]]pas kama manam aswan allichirqanchu. Chay watakunapi, kay yachay tharinankunap musuq pachakunap yanapanrayku wiñasqanmi: kawsaykuqkunap añakikunappas pachanku.

[[Kurku yachay]]pi, iskay hatunruku runa rikurisqanku:
* [[Andreas Vesalius]] (1514-1564), ''De humani corporis fabrica''-p paqarichoqninmi ([[latin simi]]pi: ''[[Runap kurkun]]pa pitinkunamanta''). Kay qillqasqapi, pay ñawpa amautakunap pantayninkukunatam runap kurkunmanta manacharan.
* [[William Harvey]] (1578-1657), qillqasqawan sutichasqa ''De motu cordis et sanguinis'' (latin simipi: ''[[Sunqu]]p [[Yawar]]papas Kuykuyninkumanta'') yachachirqawanchik [[yawar muyuriy]]mantatam.

[[XVI pachakwata]]ta tukuspa, [[mikruskupiwu]]p wiñaynin qallarisqa. Iskay siminakuy qallarisqapas: huk siminakuy [[inwruiyun]]pam wiñayninrayku kasqan; huktaq siminakuy [[manakaqpa paqariy]]rayku kasqan.

[[XVIII]]pachakwata [[Malliy Kawsay Yachay]]pam mitan kasqan. Kay pachap aswan hatunruku runakuna [[Lazzaro Spallanzani|Spallanzani]], Réamurpas, [[Georges Louis Leclerc, Buffonpa Kuntin|Buffonpas]] [[Carl von Linné|Linnépas]] karanku.

[[XIX pachakwata]]pi, Kawsay yachay musuq yachaytam [[Kawsay Pachap Wiñay Kawsaynin|kawsay pachap wiñay kawsayninpa]] yanapanrayku tukuchikusqan: [[Matthias Jakob Schleiden|Schleiden]] [[Theodor Schwann|Schwannpas]] ''[[Kawsaykuqpa Iñiynin]]mantam'' rimaranku; [[Luwis Pasteur|Pasteur]] ''[[Byuhinisis]]mantam'' rimaran; [[Jean-Baptiste Lamarck|Lamarck]] [[Karlus Darwin|Darwinpas]] huktaq yachaqkunapas ''[[rikch'aqyay]]manta'' rimaranku.