رسنیز پلویتوب

رسنیز پلویتوب د ټولیزو رسنیو د خبریالانو او خبر تولیدونکو له خوا د پېښو او مواردو په ټاکنه او د هغو د بیان په ډول کې پلویتوب یا لوري نیولو ته ویل کېږي. د «رسنیز پلویتوب» اصطلاح د یوه خبریال او یا هم یوې مقالې د ځانګړې لیدلوري پر ځای هغه ټول شموله اړخ نیولو ته اشاره لري چې د خبریالۍ له معیارونو سره په بشپړه توګه په ټکر کې دی. په بېلابېلو هېوادونو کې د رسنیز پلویتوب لوری او کچه د بحثونو موضوع ګرځېدلې ده.^[۱]

په رسنیو کې د بې پلویتوب ساتنې په موخه عملي محدودیتونو کې د هر ډول موضوعاتو او مواردو څخه د خبر جوړونې په برخه کې د خبریالانو اجازه نه لرل او همدارنګه له یو منسجم روایت سره د ټاکل شوو حقایقو اړیکه ورکول شاملېږي. په ځینو هېوادونو لکه په چین، شمالي کوریا، سوریه او میانمار کې په رسنیو باندې ښکاره او پټ دولتي اغېز د رسنیز پلویتوب لپاره لار هواروي. ډیری مهال سیاست او رسنیز پلویتوب له یو بل سره په تعامل کې وي. رسنۍ په سیاستوالو باندې د اغېز کولو وړتیا لري او کېدای شي سیاستوال هم بیا له خپله اړخه په رسنیو د اغېز کولو واک ولري. دغه چاره کولای شي په ټولنه کې د واک د ویش په برخه کې بدلونونه رامنځته کړي. په بازار کې شته قوې هم کېدای شي د پلویتوب لامل وګرځي؛ د بېلګې په توګه د رسنیو د مالکینو له خوا ټاکل شوی دریځ چې په یوه رسنۍ کې کې د هغو د ونډه والو مالکینو لیدلوري، د کارکوونکو فرمایشي انتخاب او د پام وړ مخاطبینو درک شوي ترجیحات په کې شامل کېږي.^[۲]^[۳]^[۴]^[۵]

له دې سره په ملي او نړیواله کچه ګڼ شمېر څارونکي بنسټونه شتون لري چې د رسنیو د پلویتوب اړوند راپورونه خپروي.

تاریخچه

د چاپ د ماشین له اختراع را وروسته د ټولیزو رسنیو یو له ځانګړنو څخه سیاسي پلویتوب دی. د لومړني چاپ د تجهیزاتو د لګښت له امله رسنیز تولیدات د ډېر لږ شمېر کسانو له خوا کېدل. تاریخ پوهانو موندلې چې خپروندیان تر ډېره پورې د ځواکمنو ټولنیزو ډلو د ګټو په خدمت کې و. ^[۶]

د آریوپاجیټیکا، د بې جوازه چاپ د آزادۍ لپاره غږ (Areopagitica, a Speech for the Liberty of Unlicensed Printing) تر عنوان لاندې د جان میلټون رساله چې په ۱۶۴۴ زکال کې خپره شوه د مطبوعاتو د آزادۍ څخه د ملاتړ په موخه له لومړنیو نشریاتو څخه وه. ^[۷]

په ۱۹مه پېړۍ کې خبریالانو د خبریالۍ د اخلاقو د نه جلا کېدونې برخې په توګه د بې پلوه راپور ورکولو د مفهوم منلو ته مخه کړه. دغه چاره د یوې پیاوړې ټولنیزې قوې په توګه د خبریالۍ د څرګندېدو لامل وګرځېده. ورته مهال، آن نن ورځ تر ټولو پیاوړي خبریالان نه شي کولای د پلویتوب له تورونو ځان خلاص کړي.^[۸]

د ورځپاڼو په څېر، غږیزې او انځوریزې رسنۍ (لکه راډیو او تلویزیون) د رامنځته کېدو له لومړیو ورځو څخه د تبلیغاتو د میکانېزم په توګه کارول کېدې، هغه لیدلوری چې د نشریاتي برخې د لومړنیو مالکینو په توګه د ملي دولتونو له خوا لا څرګند شو. په داسې حال کې چې د رسنیو پر وړاندې د مقرراتو د له منځه وړو بهیر د دې لامل ګرځېدلی چې ډېری لویدیځې رسنۍ خصوصي شي، خو بیا هم د نړۍ په ډېری هېوادونو کې په رسنیو پام وړ دولتي اغېز او یا هم دولتي رسنیز انحصار شتون لري. ورته مهال په خصوصي بڼه هغه هم د ډېر لږ شمېر کسانو په لاس کې د رسنیو د مالکیت تمرکز د رسنیز پلویتوب د تور پورې کولو لامل ګرځي.

د سیاسي وسیلې په توګه د رسنیز پلویتوب ګڼ شمېر بېلګې شتون لري چې ځینې مهال د دولتي سانسور لامل هم ګرځي.

په ۱۷۹۸ زکال کې د متحده ایالاتو کانګرس د پردیو او فتنې اړوند قانون تصویب کړ، د دغه قانون له مخې ټول اخبارونه د دولت پر وړاندې د «ناسمو، رسوايي رامنځته کوونکو یا تخریب کوونکو لیکنو» له نشر کولو منع شول چې په کې د هر ډول ولسمشریز اقدام او قانون پر وړاندې د عامه مخالفت ممنوعیت شامل و. دغه قانون په ۱۸۰۱ زکال کې د پلي کېدو وړ وګرځېد. ^[۹]
د امریکا د کورنۍ جګړې پر مهال ولسمشر ابراهام لېنکولن په سرحدي ایالتونو کې خپرېدونکي اخبارونه له سویلي آرمانونو څخه په پلویتوب تورن کړل او امر یې ورکړ چې ډیری دغه اخبارونه وتړل شي.^[۱۰]
د یهودانو ضد سیاستوال چې د دویمې نړیوالې جګړې په نازي اړخ کې د متحده ایالاتو د ورګډ کېدو پلویان و دا یې څرګندوله چې نړیوالې رسنۍ د یهودانو په واک کې دي او له یهودیانو سره د جرمنانو د بد چلن اړوند راپورونه مغرضانه او بې بنسټه دي. هالیوډ په یهودي پلویتوب تورن شو او د چارلي چاپلېن د لوی دیکتاتور فلم د دغې ادعا د سند په توګه وړاندې کړای شو. ^[۱۱]
په متحده ایالاتو کې د کارګري اتحادیې د خوځښت او د مدني حقونو د خوځښت پر مهال له ټولنیزو لېبرال اصلاحاتو څخه ملاتړ کوونکي اخبارونه د محافظه کاره اخبارنو له خوا د کمونېزم په پلویتوب تورن شول. د فلم او تلویزیون په برخه کې رسنۍ د نژادونو د ګډولو څخه په پلویتوب تورنې شوې چې له امله یې ډېری هغه انځوریزې خپرونې چې له مختلفو نژادونو څخه ونډه والو په کې شتون درلود، لکه آی سپې (I Spy) او سټار ټرېک(Star Trek) سریالونه هېڅکله د سویلي چینلونو له خوا خپاره نه شول. ^[۱۲]^[۱۳]^[۱۴]
د شمالي ویتنام او متحده ایالاتو د جګړې پر مهال، امریکايي مرستیال ولسمشر سپیرو اګنیو اخبارونه پر امریکا ضد پلویتوب تورن کړل او په خپله مشهوره وینا کې یې چې په ۱۹۷۰ زکال کې یې په سن دیګو کې وکړه د جګړې ضد معترضین یې «د منفي پالنې د ناوړه اغېز» پایله وبلله. ^[۱۵]

له دې سره د رسنیز پلویتوب ټول تورونه هم سیاسي اړخ ته اړوند نه دي. علمي لیکوال مارتین ګارډنر د تفریحي مواردو لرونکې رسنۍ د پوهې پر ضد په پلویتوب تورنې کړې دي. هغه ادعا کړې چې یو شمېر تلویزیونې خپرونې لکه اکس فایل (The X-Files) خرافات ترویج کوي. بل پلو «Competitive Enterprise Institute» چې د سوداګریو له خوا یې مالي ملاتړ کېږي رسنۍ د علم په ګټه او د سوداګریزو ګټو پر ضد په پلویتوب تورنوي. دغه بنسټ استدلال کوي چې رسنۍ د علمي ژر باور کېدونکو راپورونو پر بنسټ څرګندوي چې ګلخانه یي ګازونه د ځمکې د کرې د ګرمېدو لامل ګرځي او په دې سره د سوداګرۍ ضد اړخ نیسي. ^[۱۶]^[۱۷]

تائید کوونکی پلویتوب

د رسنیز پلویتوب په برخه کې اصلي ستونزه د تائید کوونکي پلویتوب اړوند ده. په متحده ایالاتو کې د رسنیز پلویتوب اړوند څېړنې ښيي چې لیبرال ارزونکي د داسې پایلو له ترلاسه کېدو سره لیوالتیا لري څو وښيي رسنۍ محافظه کارانه پلویتوب لري، په داسې حال کې چې محافظه کار ارزونکي بیا داسې پایلې لاسته راوړي چې څرګندوي رسنۍ لیبرال پلویتوب لري. بل پلو یو شمېر کسان چې خپل لیدلوری نه څرګندوي بیا داسې پایلو ته رسېږي چې ښيي په ډېره لږ کچه او یا هم مختلط پلویتوب شتون لري. ^[۱۸]^[۱۹]

د «رسنیز پلویتوب د معیار» تر نامه لاندې د میسوري – کلمبیا پوهنتون څخه د سیاسي کارپوه جفري ډي. میلیو او له یو.سي.ال.اې (UCLA) پوهنتون څخه د سیاسي کارپوه ټیموټي جي. ګروسکلوز ګډه څېړنه د لیبرال یا محافظه کاره ارزښتونو له مخې د خبري بنسټونو د ډل بندۍ په لټه کې ده. هغوی د امریکايي دیموکراتیکو اقداماتو (Americans for Democratic Action) د بنسټ له شمېرو څخه د ارجاعي سازمانونو د سیاسي تمایلاتو د کمیتي څرګندونکي په موخه ګټنه کړې. د دوی د تعریف له مخې په لیبرال برخه کې رانډ غیرانتفاعي څېړنیز شرکت شاملېږي چې له دفاع وزارت سره نږدې اړیکې لري. دوی د خپلو هڅو پر بنسټ ادعا کړې چې په امریکايي رسنیو کې د لیبرالېزم په ګټه پلویتوب شتون لري. ^[۲۰]

ملي او قومي لیدلوري

ډېری خبري بنسټونه د اړوندې جغرافیا د نفوسو ملي او قومیتي لیدلوري منعکس کوي یا داسې انګېرل کېږي چې په یو ډول نه یو ډول د هغو استازولي کوي. د یو هېواد داخلي رسنۍ ځینې وختونه د اړوندو هېوادونو د دولتونو اړوند د دوه زړه لرونکو یا نه پوښتنه کوونکو په توګه ګڼل کېږي.

ډېری لویدیځې رسنۍ د نړۍ په نورو برخو (لکه په ختیځه اروپا، آسیا، افریقا او منځني ختیځ) کې د هغو د بېلابېلو سیاسي، کلتوري او اقتصادي بېلابېلو موضوعاتو پر بنسټ د لویدیځ پلوو رسنیو په توګه تر نیوکې لاندې نیول کېږي. د الجزیرې نړیواله رسنۍ په مکرر ډول په لویدیځ او عربي نړۍ کې د رسنیز پلویتوب په تور له نیوکو سره مخ ده. ^[۲۱]^[۲۲]^[۲۳]^[۲۴]

سرچينې

↑ Metaliterate Learning for the Post-Truth World, Thomas P. Mackey, Neal-Schuman Publishers, 2019, ISBN 978-0838917763
↑ Newton 1989^{[تاييد ته اړتيا ده]}
↑ "10 Most Censored Countries", Committee to Protect Journalists, 2 May 2006
↑ Merloe, Patrick (2015). "Election Monitoring Vs. Disinformation". Journal of Democracy (په انګليسي). 26 (3): 79–93. doi:10.1353/jod.2015.0053. ISSN 1086-3214. S2CID 146751430.
↑ Entman, Robert M. (2007-03-01). "Framing Bias: Media in the Distribution of Power". Journal of Communication. 57 (1): 163–173. doi:10.1111/j.1460-2466.2006.00336.x. ISSN 0021-9916.
↑ Ann Heinrichs, The Printing Press (Inventions That Shaped the World), p. 53, Franklin Watts, 2005, ISBN 978-0-531-16722-9
↑ John Milton, Areopagitica And Other Prose Works, Kessinger, 2004, ISBN 978-1-4179-1211-7
↑ Dale Jacquette, Journalistic Ethics: Moral Responsibility in the Media, Prentice Hall, 2006, ISBN 978-0-13-182539-0
↑ Jefferson, Thomas; Madison, James (2003). The Virginia report of 1799–1800, touching the Alien and Sedition laws: together with the Virginia resolutions of December 21, 1798, the debate and proceedings thereon in the House of Delegates of Virginia, and several other documents illustrative of the report and resolutions. The Lawbook Exchange, Ltd.
↑ "Neely, for one, believes Lincoln probably understood what had happened: The state's Republicans had used their newfound war powers not just to shut down newspapers and arrest those they considered disloyal but to intimidate and disenfranchise the Democrats, many of whom supported slavery and some of whom were sympathetic to the Confederacy.", Justin Ewers, Revoking Civil Liberties: Lincoln's Constitutional Dilemma, US News, Feb. 10, 2009, https://www.usnews.com/news/history/articles/2009/02/10/revoking-civil-liberties-lincolns-constitutional-dilemma
↑ Louis Pizzitola, Hearst Over Hollywood, Columbia University Press, 2002, ISBN 0-231-11646-2
↑ Nichelle Nichols, Beyond Uhura: Star Trek and Other Memories, Berkley, 1995, ISBN 978-1-57297-011-3
↑ Heather Cox Richardson, The Death of Reconstruction: Race, Labor, and Politics in the Post-Civil War North, 1865–1901, Harvard University Press, 2001,ISBN 978-0-674-00637-9
↑ Steve Estes, I Am a Man!: Race, Manhood, and the Civil Rights Movement, The University of North Carolina Press, 2005, ISBN 978-0-8078-2929-5
↑ "William Safire Oral History Interview." C-SPAN.org. C-SPAN, 27 Mar. 2008. Web. 07 Feb. 2017. <https://www.c-span.org/video/?300984-1%2Fwilliam-safire-oral-history-interview>. Discusses quote around 1:24:00 Retrieved on 2017-02-07.
↑ Ronald Bailey, Global Warming and Other Eco Myths: How the Environmental Movement Uses False Science to Scare Us to Death, Prima Lifestyles; 2002, ISBN 978-0-7615-3660-4
↑ Martin Gardner, The Night is Large, St. Martin's Griffin, 1997, ISBN 978-0-312-16949-7
↑ Sullivan, Meg (2005-12-14). "Media Bias Is Real, Finds UCLA Political Scientist / UCLA Newsroom". Newsroom.ucla.edu. Archived from the original on 2007-08-22. نه اخيستل شوی 2010-08-10.
↑ "Examining the "Liberal Media" Claim". Fair.org. نه اخيستل شوی 2010-08-10.
↑ Groseclose, Tim; Milyo, Jeffrey (2005). "A Measure of Media Bias". The Quarterly Journal of Economics. 120 (4): 1191–1237. doi:10.1162/003355305775097542. JSTOR 25098770. S2CID 54066953.
↑ Kühn, Alexander; Reuter, Christoph; Schmitz Gregor Peter (15 February 2013). "Al Jazeera Criticized for Lack of Independence after Arab Spring". Spiegel Online. Der Spiegel. نه اخيستل شوی 31 March 2018. More than ever before, critics contend that the broadcaster is following a clear political agenda, and not adhering to the principles of journalistic independence.
↑ Morrow, Adam; Moussa al-Omrani, Khaled (16 February 2009). "Egypt on offensive after critical Al-Jazeera coverage". The Electronic Intifada. نه اخيستل شوی 31 March 2018. Egyptian displeasure with Al-Jazeera appears to be ongoing.
↑ Friedman, Matti (26 August 2014). "An Insider's Guide to the Most Important Story on Earth A former AP correspondent explains how and why reporters get Israel so wrong, and why it matters". Tablet Magazine. نه اخيستل شوی 25 June 2015.
↑ "The 7 Principles of Media Objectivity". HonestReporting. Archived from the original on 27 October 2011. نه اخيستل شوی 25 June 2015.

[1] Metaliterate Learning for the Post-Truth World, Thomas P. Mackey, Neal-Schuman Publishers, 2019, ISBN 978-0838917763

[2] Newton 1989^{[تاييد ته اړتيا ده]}

[3] "10 Most Censored Countries", Committee to Protect Journalists, 2 May 2006

[4] Merloe, Patrick (2015). "Election Monitoring Vs. Disinformation". Journal of Democracy (په انګليسي). 26 (3): 79–93. doi:10.1353/jod.2015.0053. ISSN 1086-3214. S2CID 146751430.

[:03-5] Entman, Robert M. (2007-03-01). "Framing Bias: Media in the Distribution of Power". Journal of Communication. 57 (1): 163–173. doi:10.1111/j.1460-2466.2006.00336.x. ISSN 0021-9916.

[6] Ann Heinrichs, The Printing Press (Inventions That Shaped the World), p. 53, Franklin Watts, 2005, ISBN 978-0-531-16722-9

[7] John Milton, Areopagitica And Other Prose Works, Kessinger, 2004, ISBN 978-1-4179-1211-7

[8] Dale Jacquette, Journalistic Ethics: Moral Responsibility in the Media, Prentice Hall, 2006, ISBN 978-0-13-182539-0

[9] Jefferson, Thomas; Madison, James (2003). The Virginia report of 1799–1800, touching the Alien and Sedition laws: together with the Virginia resolutions of December 21, 1798, the debate and proceedings thereon in the House of Delegates of Virginia, and several other documents illustrative of the report and resolutions. The Lawbook Exchange, Ltd.

[10] "Neely, for one, believes Lincoln probably understood what had happened: The state's Republicans had used their newfound war powers not just to shut down newspapers and arrest those they considered disloyal but to intimidate and disenfranchise the Democrats, many of whom supported slavery and some of whom were sympathetic to the Confederacy.", Justin Ewers, Revoking Civil Liberties: Lincoln's Constitutional Dilemma, US News, Feb. 10, 2009, https://www.usnews.com/news/history/articles/2009/02/10/revoking-civil-liberties-lincolns-constitutional-dilemma

[11] Louis Pizzitola, Hearst Over Hollywood, Columbia University Press, 2002, ISBN 0-231-11646-2

[12] Nichelle Nichols, Beyond Uhura: Star Trek and Other Memories, Berkley, 1995, ISBN 978-1-57297-011-3

[13] Heather Cox Richardson, The Death of Reconstruction: Race, Labor, and Politics in the Post-Civil War North, 1865–1901, Harvard University Press, 2001,ISBN 978-0-674-00637-9

[14] Steve Estes, I Am a Man!: Race, Manhood, and the Civil Rights Movement, The University of North Carolina Press, 2005, ISBN 978-0-8078-2929-5

[15] "William Safire Oral History Interview." C-SPAN.org. C-SPAN, 27 Mar. 2008. Web. 07 Feb. 2017. <https://www.c-span.org/video/?300984-1%2Fwilliam-safire-oral-history-interview>. Discusses quote around 1:24:00 Retrieved on 2017-02-07.

[16] Ronald Bailey, Global Warming and Other Eco Myths: How the Environmental Movement Uses False Science to Scare Us to Death, Prima Lifestyles; 2002, ISBN 978-0-7615-3660-4

[17] Martin Gardner, The Night is Large, St. Martin's Griffin, 1997, ISBN 978-0-312-16949-7

[18] Sullivan, Meg (2005-12-14). "Media Bias Is Real, Finds UCLA Political Scientist / UCLA Newsroom". Newsroom.ucla.edu. Archived from the original on 2007-08-22. نه اخيستل شوی 2010-08-10.

[19] "Examining the "Liberal Media" Claim". Fair.org. نه اخيستل شوی 2010-08-10.

[GrosecloseMilyo2005-20] Groseclose, Tim; Milyo, Jeffrey (2005). "A Measure of Media Bias". The Quarterly Journal of Economics. 120 (4): 1191–1237. doi:10.1162/003355305775097542. JSTOR 25098770. S2CID 54066953.

[21] Kühn, Alexander; Reuter, Christoph; Schmitz Gregor Peter (15 February 2013). "Al Jazeera Criticized for Lack of Independence after Arab Spring". Spiegel Online. Der Spiegel. نه اخيستل شوی 31 March 2018. More than ever before, critics contend that the broadcaster is following a clear political agenda, and not adhering to the principles of journalistic independence.

[22] Morrow, Adam; Moussa al-Omrani, Khaled (16 February 2009). "Egypt on offensive after critical Al-Jazeera coverage". The Electronic Intifada. نه اخيستل شوی 31 March 2018. Egyptian displeasure with Al-Jazeera appears to be ongoing.

[FriedmanM-IsraelBiasCause-23] Friedman, Matti (26 August 2014). "An Insider's Guide to the Most Important Story on Earth A former AP correspondent explains how and why reporters get Israel so wrong, and why it matters". Tablet Magazine. نه اخيستل شوی 25 June 2015.

[HR-7Principles-24] "The 7 Principles of Media Objectivity". HonestReporting. Archived from the original on 27 October 2011. نه اخيستل شوی 25 June 2015.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]