تفسیر کبیر
| مضامین بسلسلہ |
| تفسیر قرآن |
|---|
 |
| زیادہ مشہور |
|
|
| سنی تفاسیر |
| شیعہ تفاسیر |
|
| معتزلی تفاسیر |
| ہور تفاسیر |
| اصطلاحات |
| اسباب نزول |
مشکلاتِ قرآن وچوں کوئی مشکل ایسی نئيں مگر اس دا حل امام موصوف نے اس تفسیر وچ فرمانے دی سعی نہ دی ہوئے۔ رازی حل مشکلات دے دریا وچ غوطہ زنی کردے نيں بھانويں بعض مشکلات دا اوہ قابل اطمینان تے موجب قناعت حل پیش کرنے وچ ظفر یاب نئيں وی ہُندے نيں۔ تفسیر کبیر دی اہمیت توں اہلِ علم واقف نيں، رازی چھیويں صدی ہجری دے عالم نيں، انہاں اُتے معقولات دا غلبہ سی، تفسیر وچ وی اوہی رنگ اے۔ انہاں دی کنیت ابو عبد اللہ تے ناں محمد اے، انہاں دے والد مرحوم ضیاء الدین عمر خطیب توں معروف سن، اوہ وی بہت وڈے عالم تے صاحبِ تصنیف سن ۔ تفسیر کبیر وچ مسائل نوں دلائل دے نال لکھیا گیا اے، آیت اُتے ہونے والے امکانی سوال قائم کرکے جواب تحریر کيتا گیا اے، بولی وی کافی عمدہ اے۔ اٹھ نو سوسال دے بعد وی مقبولیت وچ کمی نئيں آئی تے نہ اس دے مماثل کوئی دوسری تفسیر تصنیف کيتی جا سکی اے۔
فقہی مسائل وچ شافعی مسلک دی ترجمانی ہُندی اے۔ اس تفسیر وچ معتزلہ، جبریہ، قدریہ تے رافضیہ دا بہت رد کيتا گیا اے۔ آیات دا شان نزول بیان کيتا گیا اے تے احادیث دا وی ذکر کيتا گیا اے۔ آیات توں عمدہ تے نفیس نکات دا استنباط کيتا گیا اے۔[۱] اس تفسیر وچ آیات قرآنی دے باہمی ربط دی تشریح وڈے دل نشین انداز نال کيتی گئی اے۔ اغلب ایہی اے کہ امام فخرالدین رازی نے سورہ فتح تک دی تفسیر خود لکھی اے تے باقی تفسیر قاضی شہاب الدین بن خلیل الخولی الدمشقی متوفی ۶۳۹ھ یا شیخ نجم الدین احمد بن محمد القمولی متوفی ۷۷۷ھ نے لکھی اے۔[۲]
التفسیر الکبیر امام ابو عبداللہ محمد فخر الدین رازی ولادت ۵۴۴ھ وفات ۶۰۶ھ دی عربی تفسیر قرآن جیندا اصل ناں "مفاتیح الغیب" اے جیہڑی امام محقق فخر الدین ابن خطیب الرازی شافعی دی لکھی ہوئی تفسیر اے۔ مشکلاتِ قرآن وچوں کوئی مشکل ایسی نی مگر اوندا حل امام موصوف نے ایں تفسیر وچ فرماوݨ دی سعی نہ کیتی ہووے۔ رازی حل مشکلات دے دریا وچ غوطہ زنی کریندن اگرچہ بعض مشکلات دا اوہ قابل اطمینان تے موجب قناعت حل پیش کرݨ وچ ظفر یاب نی وی تھیندے۔ تفسیر کبیر دی اہمیت توں اہلِ علم واقف ہن، رازی چھیویں صدی ہجری دے عالم ہن، انہاں تے معقولات دا غلبہ ہئی، تفسیر وچ وی اوہو رنگ اے۔ انہاں دی کنیت ابو عبد اللہ تے ناں محمد اے، انہاں دے والد مرحوم ضیاء الدین عمر خطیب نال معروف ہن، اوہ وی بہت وݙے عالم تے صاحبِ تصنیف ہن۔ تفسیر کبیر وچ مسائل کوں دلائل نال لکھا ڳیا اے، کہیں وی آیت تے تھیوݨ والے امکانی سوال قائم کرکے جواب تحریر کیتا ڳیا اے، زبان وی کافی عمدہ اے۔ اٹھ نو سو سال دے بعد وی مقبولیت وچ کمی نی آئی تے نہ اوندے مماثل کوئی ݙوجھی تفسیر تصنیف کیتی ونڄ سڳی اے۔
فقہی مسائل وچ ایں تفسیر اچ شافعی مسلک دی ترجمانی تھیندی اے۔ ایں تفسیر وچ معتزلہ، جبریہ، قدریہ تے رافضیہ دا بہت رد کیتا ڳئے۔ آیات دا شان نزول بیان کیتا ڳیا اے تے احادیث دا وی ذکر کیتا ڳیا اے۔ آیات نال عمدہ تے نفیس نکات دا استنباط کیتا ڳیا اے۔[۳] ایں تفسیر وچ آیات قرآنی دے باہمی ربط دی تشریح بڑے دل نشین انداز نال کیتی ڳئی اے۔ اغلب ایہو اے کہ امام فخرالدین رازی نے سورہ فتح تک دی تفسیر خود لکھی اے تے باقی تفسیر قاضی شہاب الدین بن خلیل الخولی الدمشقی متوفی ۶۳۹ھ یا شیخ نجم الدین احمد بن محمد القمولی متوفی ۷۷۷ھ نے لکھی اے۔[۴]
تراجم
[سودھو]دو نامکمل ترجمے دار العلوم دیوبند دے کتب خانہ وچ نيں:
- (الف) مولانا خلیل احمد صاحب، اسرائیلی دا اے، اس دا ناں ’’سراجِ منیر‘‘ اے۔
- (ب) مولانا مرزا حیرت دی سرپرستی وچ شائع ہويا اے۔
- مفتی محمد خان قادری نے فضلِ قدیر دے عنوان توں اس تفسیر دا مکمل اردو ترجمہ کر دتا اے